%збекстан республикасы жо№ары

Qadaǵalaw ushın sorawlar:

1. 
   Lirika termininiń mánisi?
   
2. 
   Lirika termini qashan qáliplesti?
   
3. 
   Lirikanıń baslı qásiyetleri?
   
4. 
   Lirikalıq qaharman obrazı degende neni túsinesiz?
   

(M.Qarabaev).

5. 
   Lirikanıń mazmunı boyınsha bóliniwi haqqında túsinik beriń.
   
6. 
   Lirikanıń forması boyınsha bóliniwi haqqında ne bilesiz?
   
7. 
   Lirika neshe tipke bólinedi?
   
8. 
   Peyzaj lirikası tuwralı túsinik beriń.
   
9. 
   Intim lirikası tuwralı túsinik beriń.
   
10. 
    Meditativ (oy-pikirler) lirikası tuwralı túsinik beriń.
    

6-tema. DRAMA Jobası:

1. 
   Drama – kórkem ádebiyattıń túrleriniń biri.
   
2. 
   Epos hám dramanıń uqsaslıqları: syujet, xarakter jaratıw, bayanlaw tili.
   
3. 
   Dramaturgiyanıń ózine tán qásiyetleri.
   
4. 
   Dramaturgiyanıń janrlarǵa bóliniwi haqqında qısqasha maǵlıwmat.
   
5. 
   Dramaturgiya hám teatr, kino óneri, telekórsetiw, radioesittiriw.
   
6. 
   Dramaturgiya hám estrada (jeńil saxna kórinisleri: miniatyura, intermediya hám basqa da teatrlastırılǵan kórinisler).
   

Tayanısh sózler: drama, dramaturgiya, pyesa, komediya, drama, tragediya, tragikomediya, melodrama, dramaturgiya hám teatr, scenariy, libretto, kinoscenariy, radioscenariy, telescenariy, teatr dramaturgiyası, kinodramaturgiya, teledramaturgiya, radiodramaturgiya, intermediya, miniatyura, parodiya.

Dramaturgiya – ádebiyattıń úsh túriniń biri. Ol kórkem sóz óneri sıpatında ádebiyattıń epika hám lirika túrleri menen tıǵız baylanıslı, biraq onıń ózine tán janrlıq qásiyetleri bar. Sonlıqtan, drama Aristotel zamanınan berli ádebiyattıń bir túri sıpatında esaplanıp, házirgi dáwirlerge shekem óziniń janrlıq qásiyetlerin saqlap kelmekte. Degen menen, drama ádebiy túr sıpatında basqa da túrler menen jaqınlıq, uqsaslıq baylanıslarǵa iye. Mısalı, ayırım dramalıq shıǵarmalarda lirikalıq elementler ushırasadı. Ásirese, bular qatnasıwshılardıń monologlarında, muzıkalı dramalarda personajlardıń ariyalarında (atqarǵan lirikalıq qosıqlarında) anıǵıraq hám tolıǵıraq kórinedi. Mısalı, “Ǵárip ashıq” muzıkalı dramasındaǵı Ǵárip penen Shaxsánemniń ariyaları lirikalıq sezimlerge, rúwxıy tolǵanıslarǵa tolı.

Ásirese, dramalıq shıǵarmalardıń epikalıq shıǵarmalar menen baylanısları, uqsaslıqları kóbirek bayqaladı.
Eger epikalıq shıǵarmalardıń (roman, gúrriń, dástan h.t.b.) tiykarın syujet quraytuǵın bolsa, dramalıq shıǵarmalardıń da tiykarın syujet quraydı. Anıǵıraq aytsaq, epikalıq shıǵarmalarda waqıya (syujet) óziniń baslanıwına, rawajlanıwına, joqarı shıńına (kulminaciyasına), sheshimine iye bolıwı múmkin. Dramalıq
shıǵarmalardıń basım kópshiliginde syujet usınday jollar menen rawajlanadı hám juwmaqlanadı. Qálegen epikalıq shıǵarma menen dramalıq shıǵarmanı syujettiń rawajlanıw nızamları boyınsha salıstırsaq, joqarıdaǵıday uqsaslıqlardı kóriwimiz múmkin.
Epikalıq hám dramalıq shıǵarmalarda syujetti rawajlandırıwdıń birden bir nátiyjeli jolı – bul konfliktti (personajlar arasındaǵı qarama-qarsılıqtı) sheber paydalanıw. Ádebiyattıń bul eki túrinde de syujettiń rawajlanıwına tiykar bolatuǵın elementlerdiń biri – bul konflikt. Mısalı, Shekspirdiń “Romeo hám Djulyetta” tragediyasında orta ásirlerdegi feodallıq jánjellerge tiykarlanǵan Montekki hám Kapuletti familiyaları (urıwları) arasındaǵı qarama-qarsılıq, jawlasıw jaǵdayları birin-biri súygen Romeo hám Djulyettanıń táǵdirine tásir etip, tiykarǵı syujetti rawajlandıradı. Epikalıq hám dramalıq shıǵarmalardaǵı talaplardıń biri – bul xarakter jaratıw. Eki túrdegi shıǵarmalarda da qaharman xarakteri jaratılıwı tiyis, yaǵnıy qaharmannıń obrazı onıń is-háreketleri, ishki tolǵanısları, keshirmeleri, personajlar menen ara qatnasıqları, sóylew ózgesheligi, monologları, dialogları arqalı kórinedi. Demek, xarakter jaratıw epikaǵa da, dramaǵa da tiyisli talaplardıń biri bolıp tabıladı.