%збекстан республикасы жо№ары

Simvol – grekshe symbolon – shártli belgi degendi ańlatadı. Kórkem shıǵarmada shártli túrdegi astarlı mánide qollanılǵan súwretlew usılı. Ol ádebiyatta metaforanıń bir túri sıpatında da qollanıladı. Simvol sózlerdiń mánisleri turaqlı bolıp keledi. Olardı qollanıw arqalı avtor qanday da bir qubılıstı, túsinikti yamasa zattı ańlatadı. Simvolikalıq súwretlew arqalı da jazıwshı-shayırlar turmıs haqıyqatlıǵın, kewil keshirmelerin tásirli hám obrazlı túrde óz oqıwshılarına jetkerip otıradı. Mısalı:
Suw boyında shayqatılǵan janım qara tal, Maǵan balzam sen tımıqta shaqırǵan samal.
I.Yusupovtıń “Qara tal” qosıǵında uzaqtan buldırap kórinetuǵın biyik qara tal tuwılǵan jerdiń simvolı (nıshanı) sıpatında súwretlenedi.
Berdaq shıǵarmalarında “gúl”, “búlbil” sıyaqlı simvollıq obrazlar jiyi qollanıladı.
Gúl boldım gúl jaynamadım,
Oyshıl boldım, oylamadım, Búlbil boldım, sayramadım, Hádiyse az bolǵan emes.
Berdaq gúl menen jaqsı zamandı, búlbil obrazı menen shayırdı astarlap beredi.
Simvol termini ózbek ádebiyatında ramz dep júritiledi.
Teńewler. Awıspalı mániste súwretlewdiń bir túri. Kórkem shıǵarmada bir zattı, túsinikti, qubılıstı ekinshi bir zat, túsinik yaki qubılıs penen salıstırıp kórsetiw. Qaraqalpaq tilinde jazılǵan kórkem shıǵarmalarda teńewler -day-dey, - tay-tey qosımtaları hám yańlı, kibi, misli degen kómekshi sózler járdeminde jasaladı.
Azıwıń bar altın saplı qashawday, Eki sawrıń eki bólek atawday,
Hár tuyaǵıń bir boz orda otawday, Siyne salıń kelgen Shaybas gúreńim.
(Abbaz Dabılov. “Bahadır” dástanınan). Janlandırıw. Kórkem shıǵarmada qollanılatuǵın shártli ámellerdiń biri. Súwretlenip otırǵan zatqa, qusqa, haywanǵa til pitip, adamday bolıp sóyleydi, oylaydı. Janlandırıw, kóbirek, folklorlıq shıǵarmalarda qollanıladı. Xalıq erteklerinde, dástanlarında tawlar gúmbirlep saza berip tilge keledi, batırdıń atına
qıyın-qıstaw waqıtta til pitip, adamday sóylep atadı.
Janlandırıw realistlik ádebiyatta da qollanıladı. Mısalı, I.Yusupovtıń “Aktrisanıń ıǵbalı” poemasında bas qaharman Arıwxan ózin baxıtlı sezgen minutlarda báhárde qaytıp kiyatırǵan jıl quslarına múrájat etip, quwanıshlı sezimlerin olar menen bólisedi.
Hey qubladan ushqan sonalı ǵazlar! Shınnan ba usı mendegi ıǵbal?
- Iǵbalıń bar desip, ǵańqıldar ǵazlar.
Janlandırıw, ásirese, tımsal janrında kútá kóp qollanılatuǵın tiykarǵı kórkem ámel bolıp esaplanadı. Mısalı, belgili shayır D.Aytmuratovtıń “Qulp hám urı”, “Qoraz hám pıshıq”, “Qarabaraq hám qańbaq”, “Pıshıq erli-zayıplılıqta”, “Qoyan máslikte” h.t.b. tımsallarında haywanlar, quslar, ósimlikler, zatlar adamlarday bolıp sóylesedi, itibarlı pikirler aytadı. Biraq olardıń sóylegen sózlerinde, is- háreketlerinde adamlarǵa tán minez-qulıq, ádetler, oy-pikirler, sezimler beriledi.
Janlandırıw alǵashqı dáwirdegi mifologiyalıq dóretiwshilikten qalǵan miyraslardan. Alǵashqı dáwirde adamlar tábiyat sana-sezimge iye dep túsingen.
Sonlıqtan, olar óz miflerinde, erteklerinde, qosıqlarında janlı-jansız tábiyattı sóyleytuǵın, oylaytuǵın etip sáwlelendirgen. Al, jańa dáwir ádebiyatında janlandırıw kórkem shártliliktiń, kórkem ámellerdiń biri bolıp tabıladı. Oqıwshı kórkem shıǵarmada zattıń, tábiyattıń adamday háreket etiwine, sóylegenine isenbeydi, biraq bunı biykarlamaydı, sebebi, bul qubılıstı obraz jaratıwdaǵı, ideyanı sáwlelendiriwdegi kórkem shártlilik dep qabıllaydı.