%збекстан республикасы жо№ары

Modernizm XX ásirdiń birinshi yarımında ádebiyat hám kórkem óner maydanına kelgen kórkem-estetikalıq baǵdarlardıń biri. Bul termin francuz tilindegi moderne – jańa, zamanagóy degen sózlerden kelip shıqqan. Modernizm wákilleri óz shıǵarmalarında sırtqı ortalıqtı, jámiyetti obyektiv súwretlewden bas
tartıp, olardı subyektiv kózqaraslardan, yaǵnıy dúnyanı jazıwshı qanday tárizde kórgisi kelse, sonday baǵdarda sáwlelendiredi. Modernizm jámiyetlik turmıstı hám jekke adamdı obyektiv hám tariyxıy sharayatlar fonında sáwlelendiretuǵın realizm metodına qarsı boldı. Modernizm ádebiyatı qaharmanları atı shıqqan batırlar yamasa tariyxıy adamlar emes, al jámiyettegi elespesiz kishkene adamlar. Qarapayım adamnıń ishki dúnyası, onıń tereń ruwxıy daǵdarısları, onıń úmitsizlikke, túskinlikke beriliw jaǵdayları modern jazıwshılardıń baslı súwretlew obyekti bolıp tabıladı. Modernizm ádebiyatı oqıwshıǵa aqıl úyretip, jámiyetti dúzetiw jolların siltemeydi, al jekke adamnıń ishki dúnyasın, ruwxıy daǵdarısların tereń túsiniwdi, úyreniwdi maqset etip qoyadı. Sonıń ushın da, modernshi jazıwshılar tereń psixologiyalıq súwretlewdi keń qollanadı.
Modernizmniń ekzistencializm, syurrealizm, ekspressionizm, absurd sıyaqlı kórinisleri bar. Modernizmniń Batıs Evropa ádebiyatındaǵı iri wákilleri Marsel Prust (1871-1922), Alber Kamyu (1913-1960, Franciya), Frans Kafka (1883-1924, Avstriya), Djeyms Djoys (1882-1941, Irlandiya) h.t.b. Olardan Alber Kamyu xalıqaralıq Nobel sıylıǵına miyasar boldı.
Sovet ádebiyatı hám ádebiyattanıw ilimi modernizm ádebiyatına unamsız qatnas jasadı. Onı ruwxıy túskinlikti, dúnyaǵa subyektiv kózqaraslardı sáwlelendiriwde ayıpladı, sovet ádebiyatına jat realistlik emes baǵdar sıpatında túsindirdi. Negizinde, modernizm ádebiyatı insandı tanıwda, onıń ishki dúnyasın túrlendirip beriwde úlken tabıslarǵa eristi. Modernizm dúnyani kórkem tanıwdıń, kórkem sáwlelendiriwdiń bir túri sıpatında dúnyanıń kóplegen ádebiyatlarında kórine basladı. Sonıń ishinde ǵárezsizlik dáwirindegi ózbek ádebiyatında da modernizmniń tiykarǵı belgilerine iye kóplegen lirikalıq shıǵarmalar, gúrrińler, povestler, romanlar payda boldı. Qaraqalpaq shayırı Saǵınbay Ibragimov modernizm baǵdarında bir qatar lirikalıq shıǵarmalar jazdı. Olarda modernizmniń absurd túriniń belgileri kóbirek ushırasadı. Máselen, shayırdıń tómendegi qosıq qatarlarında modernizmniń joqarıda keltirilgen belgileri tolıq kórinedi:
Jayǵasa almadım tórt pasılǵa men, pasıldan-pasılǵa
eńsem shıdamas –
qutılmaq moyınǵa túsken júklerden
joq maǵan. Besinshi máwsimińdi ash…