%збекстан республикасы жо№ары

Realizm metodı. Realizm metodına tiykarlanıp jazılǵan shıǵarmalarda adam hám onıń dógeregi, real jámiyetlik ortalıq, tariyxıy sharayatlar baslı orınǵa shıǵadı. Jazıwshınıń pikirlewi, estetikalıq kózqarasları, súwretlew principleri obyektiv turmıs hám tariyxıy sharayatlar menen baylanıstırıladı. Tariyxıy sharayatlar hám adam táǵdiri obyektiv súwretlenedi. Personajlar real turmıs sharayatlarında yamasa tariyxıy sharayatlarda háreket etedi. Realistlik shıǵarmada hám waqıt, hám orın máseleleri haqıyqıy súwretlenedi. Shıǵarmada qıyalıy zamanlar, sharayatlar berilmeydi, al tariyxqa, turmısqa sáykes etip beriledi. Waqıyalardıń bolıp ótken geografiyalıq ornı da haqıyqıy turmısqa say keledi. Romantikalıq shıǵarmadaǵıday qıyalıy patshalıq emes, al konkret elat, qala, awıl súwretlenedi. Mısalı, T.Qayıpbergenovtıń “Kózdiń qarashıǵı” romanında 1980-jıllardaǵı turǵınlıq dáwirindegi awıl turmısı beriledi. Waqıya qaraqalpaq awıllarınıń birinde bolıp ótedi. Personajlar haqıyqıy turmıs sharayatlarında háreket etedi. Olar arasındaǵı konflikt real turmıs sharayatlarınan, personajlardıń qarama-qarsı poziciyalarınan kelip shıǵadı. Romandı oqıǵanda biz 1970-jıllardaǵı qaraqalpaq awılınıń turmısı, adamlardıń turmıs tárizi, oy-pikiri tuwralı anıq realistlik súwretlewler, túsinikler alamız, maǵlıwmatlar alamız. Biraq realistlik shıǵarma bul hújjetli (dokumental) shıǵarma emes, ol turmıstı real súwretleytuǵın kórkem shıǵarma. Realizm metodınıń túrleri bar. XIX ásirdegi Evropa ádebiyatında onıń áshkaralawshı (kritikalıq) forması qáliplesti. Bunda jazıwshı turmıs waqıyaların, adamlardı búrkemey haqıyqıy turmıstaǵıday etip, ashıq súwretleydi. Nátiyjede, jámiyetlik turmıstaǵı kóp ǵana illetler, kemshilikler ashıp taslanadı, áshkaralanadı. Mısalı, Balzaktıń “Gopsek”, “Evgeniya Grande” shıǵarmalarında Franciya burjuaziyasınıń ashkózlik, nápsiqawlıq, jırtqıshlıq qásiyetleri áshkaralanadı. Balzak pulǵa tabınǵan adamlardıń minez-qulqın, xarakterin, ishki dúnyasın anıq súwretler menen ashıp taslaydı. Gopsek ushın bul dúnyanıń quwanıshı tek aqsha, hámme nárseni ol aqsha menen ólsheydi, kúsh-qúdiret aqshada dep biledi. Gopsek ushın “dúnyadaǵı eń
jaǵımlı muzıka – bul altın teńgelerdiń sıńǵırlısı”. Usı obrazlar arqalı Balzak XIX ásirdiń birinshi yarımındaǵı Franciya jámiyetiniń tiykarǵı kemshiliklerin ashıp taslaydı, olardı ótkir sınǵa aladı, áshkaralaydı.