%збекстан республикасы жо№ары

Socialistlik realizm. Sovet dáwiri ádebiyatında realizmniń eń jetilisken túri dep socialstlik realizm metodın usındı. 1934-jılı SSSR jazıwshılarınıń I syezdinde socialistlik realizm metodı sovet ádebiyatınıń rásmiy metodı sıpatında qabıllandı hám onı sovet jazıwshıları dóretiwshilik xızmetinde basshılıqqa alıwı tiyis boldı. Bul metodtıń tiykarǵı baǵdarı jámiyetti, turmıstı revolyuciyalıq rawajlanıw, revolyuciyalıq ózgerisler, revolyuciyalıq túsinikler ruwxında súwretlewden ibarat. Klasslıq qarama-qarsılıq, klasslıq gúres, jámiyetlik qozǵalańlar, sociallıq revolyuciyalar usı metodtıń súyenetuǵın metodologiyalıq tiykarları boladı. Hárqanday shıǵarmalarda súwretlengen jámiyetlik qarama-qarsılıqlardan revolyuciyalıq ideyalar izlendi, hátteki, ótmish ádebiyatınan klasslıq qarama- qarsılıq, revolyuciyalıq motivler izlendi. Socialistlik realizm metodı, kóbinese, tariyxıy shárayatlardı esapqa almaydı. Revolyuciyalıq awdarıspaqlar, klasslıq gúres, ideyalar kórkem shıǵarmalarǵa zorlap engiziledi. Socialistlik realizm metodı sırtqı ortalıqtı, jámiyetlik turmıstı, tariyxıy sharayatlardı obyektiv sáwlelendiriw ushın, sonday-aq biziń ótmishtegi ádebiyatımızdı, ulıwma ruwxıy dúnyamızdı obyektiv bahalaw ushın jaramsız bolıp qaldı. Bul metod kóbirek mámleketlik siyasatqa, tar kommunistlik ideologiyaǵa baǵındırılǵan metod boldı. XX ásirdiń 30-50-jılları socialistlik realizm metodına súyengen sovet ádebiyatı kompartiyanıń ideologiyalıq quralına aylanıp ketti. Nátiyjede, sovet ádebiyatınıń ulıwmainsanıylıq mazmunı jarlılanıp ketti. Ol tar klasslıq yamasa partiyalıq máplerge baǵındırıldı. Házirgi waqıtta socialistlik realizm metodı dóretiwshilik xızmette qollanılıwdan shıǵıp, tek tarıyxıy áhmiyetke iye bolıp qaldı.

Kórkem shıǵarmanıń stili

Stil – áyyemgi grek tilinde mum jabıstırılǵan taqtayshaǵa sızıp jazatuǵın qálemsheni ańlatqan. Kórkem ádebiyatta stil kórkem usıllardıń (ádislerdiń) jıynaǵı. Stil – bir shıǵarmaǵa, bir jazıwshıǵa tán bolıwı múmkin. Sonday-aq jazıwshılar
toparınıń stili bolıwı múmkin. Hárbir jazıwshı sırtqı dúnyanı ózinshe túsinedi, ózinshe qabıllaydı, ózinshe sáwlelendiredi. Demek, stil – jekke dóretiwshilikke tán ádebiy qubılıs. Hárqanday qálem tutqan jazıwshıda stil bola bermeydi, stil tájiriybeli jazıwshıda boladı. Stildiń beriliwi jazıwshınıń estetikalıq ideallarına, túsiniklerine baylanıslı, ol kórkem tilge kóbirek baylanıslı. Jazıwshınıń stili, kóbinese, personajlardı, waqıyalardı kórkem til menen súwretlep beriwde kórinedi. Sonday-aq stil syujetlerdi tańlawda, qurıwda, shıǵarmalardıń kompoziciyalıq dúzilisinde de kórinedi. Mısalı, xalıq erteklerinen syujetti bayanlawda jekke stildi izlewdiń keregi joq. Al, daralanǵan dóretiwshilikte ol bar. Mısalı, T.Qayıpbergenovtıń “Suwıq tamshı” povestinde, syujettiń ózinshe rawajlanıw stili bar. Jazıwshı waqıyanı basqıshpa-basqısh bayanlap otırmaydı, al waqıyanı bayanlawda ózinshe usıl qollanadı. Waqıyanıń rawajlanıwına bir suwıq tamshı suw sebep boladı. Demek, bul jazıwshı stiliniń bir kórinisi.
M.Lermontov “Biziń zamanımızdıń qaharmanı” romanında ayırım-ayırım syujet beredi. Olar bir-birinen ǵárezsiz. Biraq hámmesinde bas qaharman sıpatında Pechorin qatnasadı. Lermontov syujetlerdi qızıqlı kompoziciyalıq usılda quradı. Kavkazǵa baylanıslı syujetlerdi súwretlegende ekzotikaǵa (rus oqıwshıları ushın jańalıq bolǵan Kavkaz tábiyatı kórinisleri, Kavkaz xalıqları turmısı h.t.b.) kóbirek kewil bóledi. Bul XIX ásirdegi rus oqıwshılarınıń talǵamı menen tıǵız baylanıslı. Demek, Lermontov syujetlerdi súwretlewde óziniń jekke stiline iye jazıwshı.
Stil jazıwshınıń ideyasın beriwge, obrazlar jaratıwǵa, xarakterdi jaratıwǵa xızmet etedi. Ádebiy stil dara dóretiwshilik penen baylanıslı. Adebiyatta jekke stiller bar, sonday-aq ulıwma aǵımlardıń stili bolıwı múmkin.
Stil jazıwshınıń sheberliginiń ósiwi menen qáliplesedi.