Ózbekstan respublikasi joqari hám orta bilim beriw ministrligi berdaq atindaǵi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

II. 1.Benzin quramindaǵı oktan saniń asiriw
Neft onimlerinen joqari konsentrasiyali aromatic uglevodorodlardi aliwdin tiykargi deregi katalitik reforming esaplanadi.
Shiyki onim sipatinda benzinnin tomendegi temperaturadagi tor fraksiyalari isletiledi:
Benzol ushin-60-85⁰C
Toluol ushin-85-110⁰C
Ksilol ushin-120-135⁰C
Yamasa 60-140⁰C fraksiyani riforminga ushratiw
Qollanilatugin reforming katalizatorga baylanisli halda:

1. 
   Gidroforming ham 2) Platforming siyaqli qubilislar oz-ara bir-birinen pariq qiladi
   

1. 
   Gidroforming pricessi 480-540⁰C temperaturada ham 15-20 atmosfera basimda alyuminiy oksididegi katalizatorda alip bariladi.Aromatik uglevodorodlar en zarurli alti agzali naften uglevodorodlardi degidrogenlew esabinan ham bes agzali naftenlerdi alti agzaliga izomerlep benzol hamde onin gomologlarida aylaniwi esabinan payda boladi.
   

Katalitikk reforming processide vodorod payda bolsa ham vodorod basimi astinda alip bariladi.Bunda vodorodsiz ortaliqtan kem kokks payda boladi.
Sanaatda gidroforming psevdosuyiltirilgan qatlam usilida amelge asiriladi.Katalizator regeneratsiyasi uzliksiz amelge asadi.

2. 
   Platforming katalitik processi katalitik reforming processinde ulken ahmiyetke iye. Sebebi platinali katalizator isletiledi. Process 450-540⁰C temperaturada, 14-70 atmosfera vodorod basimi astinda alip bariladi. Bul process gidroforming reaksiyalarina kiredi.
   

Alumoplatinali katalizatorda shiyki zat sipatinda 60-120⁰C benzin fraksiyasi isletiledi, shiyki onimge salistirganda aromatic uglevodorodlar salmagi 36,3% ti, benzol- 4,2%, toluol-14,5% , ksillollar-15,8% ti quraydi.
Benzin qaynaw temperaturası 20-80⁰C ǵa deyin bolgan C₆-C₁₀ ǵa shekemgi normal ham tarmaqlangan alkanlar, cikloalkanlar, alkil, benzol aralaspalarinan ibarat. Benzin quraminda 100den artiq jeke individual zatlar barliǵı aniqlangan. Kopshilik benzinlerdin quraminda oktan sani 50 ham 70 araliginda bolip, oktan sanin eki turli usil menen asiriw mumkin:

1. 
   Benzinge ayirim zatlardin qosiliwi bir tegis janiwina alip keledi. Bul zatlar tetraetilqorgasin keń kolemde qollaniladı.
   

Tetraetilqorgasin benzinde 0,2-0,8 ml mugdarda qosilganda benzinnin oktan sani 80ge asiriw mumkin Bul benzin normadagi benzin dep ataladi. Tetraetilqorgasin antideanatr qasiyetin beredi. Benzinge 3,3 ml/gr da qosiliwi mumkin. Biraq tetraetilqorgasin qosilgan benzinler zaharli esaplanadi. Ol organizmge dem aliw jollari teri arqali otedi. Zaharligi uzaq waqit dawaminda tasir etedi soń awir ahibetlerge alip keledi. Hazirde zaharligi kem bolgan antidenatorlar C₅H₅Mn(CO)₃qollanilip atir. Bul detanatordi qollaw arqali oktan sani 135ge shekem benzinler aliw mumkin.
Mator janilgilarinda standart antidetanatsiya qasiyetine iye izo-oktanyagniy 2,2,4 trimetilpentan isletiledi. Izo-oktannin normal geptan menen turli qatnastagi aralaspalari benzinnin sipatin bahalaydi. Eger aralaspada 70% izo-oktan bolsa benzinnin oktan sani-70 delinedi
2. Benzinnin oktan sanin asiriw ushin izomerlenedi yagniy benzinde tarmaqlangan shinjirli birikpeler mugdari artadi. Bul process riformint delinedi.
Alifatik ham alilcikl uglevodorodlardi AlCl₃katalizator qatnasinda krekinglew ham izomerlewdi Zelenskiy tarepinen ashti. Kreking processi joqari temperaturada alip bariladi. Bunda benzin ham gaz tarizli uglevodorodlar payda boladi. Nefttin turli fraksiyalarinda 1 saat dawaminda 425^oC temperaturada kreking quraminda benzin mugdari aniqlandi.

Neft fraksiyasi
1	Salvinit	-
2	Kerosin	15
3	Gazolin	16
4	Qaldiq	18
5	Awir destilyat	22

1936-jıl bir waqıttıń ozinde alkanlardi alkenlerge degidrociklizatsiya reaksiyasi ashildı. Moldavskiy ham Kazanskiy bul reaksiyanı xrom oksidinde 450-470 ⁰C da Kazanskiy ham Plati qubilisti aktivlesken komirde platina katalizator qatnasinda ham 304-310 ⁰C temperaturada amelge asirdi.
Sanaatda riforming benzin fraksiyalarinin oktan saninı asiriwǵa ham qimbatli neft ximiyaliq sintez hám shiyki zat bolǵan arenlerdi aliwǵa isletiledi.
Process vodorod saqlawshı gaz 70-90 % H₂, qalǵanları uglevodorodlar ortaliǵı tomendegi sharayatlarda ámelge asadı.
Temperatura 480-540 ⁰C
Basım 2-4 mPa
Shiyki zat beriw tezligi 1-3sek
cilkuratsiya qılıngan vodorodlı gaz muǵdarını shiyki onimge qatnası 600-1800 m³.
katalitik reforming shiyki onimi sıpatında adetde neftti birlemshi aydaw benzin fraksiyaları isletiledi. Reforming shiyki óniminiń fraksion quramı processtiń ónimleri menen belgilenedi. Eger processtin individual arenler alıw bolsa, yaǵniy benzol, toluol hám ksilollar ushın, mas halda C₆ (63-85), C₇ (85-105^oC) ham C₈(105-140) uglevodorod fraksiyaları isletiledi. Eger benzin joqari oktanlı benzin alıw maqsetinde amelge asırılsa, shiyki onim sipatinda C₇-C₉ uglevodorodlarga mas kelgen 85-108 ^oC fraksiya isletiledi. Reforming bifunksional katalizatorida ketken reaksiyalar natiyjesinde benzin quramında kóp aromatikalıq uglevodorodlar payda bolıwı menen ózgerisler juz beriwi múmkin.
Aromatikalıq uglevodorodlardıń payda bolıw reaksiyalar:

• 
  Ciklogeksan ham oniń gomologlarını degidrirlew
  
• 
  Ciklopentan gomologların izomerizciya ham soń degidrirleniwi
  
• 
  Parafinlerdin degidrociklizaciyası
  

Ekinshi gruppa gidrokreking ham izomerizaciya reaksiyaları:

• 
  Parafinler ham naftenlerdin gidrokrekingi
  
• 
  Parafinlerdin gidrogenolizi
  
• 
  Parafinlerdiń izomerizaciyası
  
• 
  Benzol gomologlarınıń dealkillew
  

Benzinniń turaqlılıǵın anıqlaw

Shiyki onim benzin fraksiyalarini gidrotozalaw ámelge asırilatuǵın bloktan turaqlı vodorodlanǵan ónim bolıp, ol N-1 shiyki nasosınıń qabıllaw bólegine beriledi, ol onı aylanba vodorod óz ishine alǵan gaz menen aralastırıw ushın aralastırıw tesigine jetkizip beredi. (VCG) aylanba kompressor CK-1 zaryadsızlanishidan kelip shıǵadı.T-1 ıssılıq almastırgichdaǵi shiyki onim hám VCG qospası R-3 reaktoridan gaz ónimi aǵımı menen isitiladi, P-1 pechinin birinshi tarawında isitiladi hám R-1 reaktoriga kiredi, keyin isitiladi.ekinshi bólim P-1, R-2 reaktor ótedi, keyin P-1 pechinin úshinshi bóleginen ótedi hám R-3 reaktoriga ótedi. R-3 reaktoridan keyin gaz-ónim qospası ıssılıqtıń bir bólegin T-1 ıssılıq almastırgichdagi gaz aǵımına beredi, VX-1 hawa sholanında, X-1 suw sholanında suwitiladı hám suwǵa kiredi.C-1 gaz separatori.Bul erda vodorod óz ishine alǵan gaz suyıq ónimnen - turaqlı katalizatordan ajratıladı. C-1 separatoridan vodorod óz ishine alǵan gaz artıqsha ızǵarlıqtı alıp taslaw ushın A-1 adsorberiga jiberiledi (yamasa onı aylanba jol arqalı chetlab ótedi) hám CK-1 aylanba kompressorǵa kiredi, ol taǵı onı shiyki onim menen aralastırıw ushın azıqlantıradı.VCG dıń awısıq bólegi naftendi gidrotozalaw apparatına yamasa zavoddıń vodorod saqıynasına jiberiledi. C-1 separatoridan alınǵan katalizator T-2 ıssılıq almastırgichda turaqlı katalizator aǵımı menen isitiladi hám K-1 ústininiń orta bólegine stabilizatsiya qılıw ushın kiredi - ol jaǵdayda erigen gazsimon uglevodorodlardi ajıratıw. K-1 ústininiń joqarı bóleginde Butanlarǵa deyin bolǵan uglevodorodlar shiǵarıladı. Puw VX-2 hawa sholanında hám X-2 suw sholanında suwıtıladı hám kondensatsiyalanadi hám E-1 suwǵarıw ıdısına kiredi.E-1 den suyıq ónim H-2 nasosınıń qabıllaw bólegine beriledi, bul bolsa onı suwıq reflyuks retinde K-1 ústininiń joqarı plitasına jetkizip beredi.Balanstıń suyıq gaz formasında HF- HCl ǵa taslanadı. E-1 tankidan kondensatsiyalanmagan gazlar janar may tarmaǵına shiǵarıladı.Turaqlı reformatsiya etiwshi katalizator K-1 kolonnasining tómengi bóleginen shiǵarıladı, T-2 ıssılıq almastırgishdan ótedi, VX-3 hawa sholanında, X-3 suw sholanında suwitıladı hám tayın ónim retinde jiberiledi.. Íssılıq K-1 ústininiń tómengi bólegine turaqlı katalizatordin bir bólegin ústindiń tómengi plitası astındaǵı P-2 pechi arqalı aylanbası arqalı beriledi.Katalizator maydanınan xlordıń bir bólegin alıp taslawdı oraw ushın sxema birinshi yamasa hár bir reaktordın kiriwine xlororganik birikpe eritpesin dozali jetkizip beriwdi názerde tutadı.Kataliz zonasında suw-xlor teń salmaqlılıqın saqlaw ushın reaktor blokına suwdiń dozali jetkizip beriliwi, sonday-aq hár bir reaktorga bólek-bólek jetkizip beriw múmkinshiligi názerde tutılǵan.Jumısqa túsiriw dáwirinde katalizatordi kukirtlew operatsiyasın orınlaw ushın sxemada reaktor blokına kukirt organosulfat birikpesiniń eritpesin dozali jetkizip beriw názerde tutılǵan.Sxema, sonıń menen birge, reforming katalizatorini qayta aktivlestiriw ushın hár bir reaktorga xlororganik birikpeni jetkizip beriwdi de názerde tutadı. Benzin islep shıǵarıw.

Kórsetkishler	L35blok 24-3000	L35 11/300	L35 11/600	L35 11/300	L35 11/300-95	LSh35 11/600	L35 11/100 bolim 200LK	LSh 35 11/ 1000
Ornatıw quwatlıǵı	300	300	600	300	300	600	1000	1000
Shiyki onim temperaturası	85-180	85-180	85-180	85-180	85-180	85-180	85-180	85-180

Dvigatelbenzindikomponentiniislepshigariwushınmoljellengenkatalitikriformingblokları ekitiykarǵı bloktanibarat – benzinfraksiyaları gidrotexnikamenenislewberiwhamriformingblogi.L35-5/300 qurilması birinshisanaatriformatsiyablogibolipdaslep ǵaresizkatalitikriformatsiyabirligisıpatındaislepshıǵarılǵan.Ol agregat L24-300 standart gidrotazalaw uskenesi menen birge isleydi.