Ózbekđstan respublđkasí xalíq bđLĐmlendđRĐw mđNĐstrlđGĐ

  

 

ORTA ARNAWLÍ  KÁSĐP-ÓNER BĐLĐMLENDĐRĐWĐ MAZMUNÍ. 

MÁMLEKETLĐK BĐLĐMLENDĐRĐW STANDARTLARÍ 

 

Jobası: 

1. Oqıtıw túsiniginiń mánisi hám tariyxıy ózgeshelikleri. 

2. Bilimlendiriw koncepciyaları mazmunı. 

3. Ulıwma orta  hám  orta arnawlı bilimlendiriw mazmunın tańlaw principleri 

hám ólshemleri. 

4. Oqıtıwdıń mazmunın belgilewshi  normativ hújjetler. 

 

Oqıtıw túsiniginiń mánisi hám tariyxıy ózgeshelikleri. 

Oqıtıw  óqıwshılarǵa  teoriyalıq  bilimlerdi  beriw  tiykarında  olardıń  biliw 

qábiletlerin ósiriw, olardıń ámeliy kónlikpe, uqıplılıqları hám dúnyaǵa kózqarasın 

qáliplestiriwge  baǵdarlanǵan  process  bolıp,  bul  túsinik  negizinde  shaxstıń 

---

14 

 

logikalıq  pikirlewi,  barlıqta  júz  berip  atırǵan  hádiyselerdi  óz  ara  baylanıslılıq 

kózqarasınan bahalay alıwında sáwlelenedi. 

Oqıtıw  túsinigi  sonıń  menen  birge  áwladlar  tárepinen  toplanǵan  jámiyetlik 

áhmiyetli  tájiriybelerdiń  áwladlarǵa  úzliksiz  uzatılıwın  támiyinlewshi  sistemalı 

process bolıp sanaladı. 

Shaxtı  sociyallastırıw  onı  jámiyet  tárepinen  tán  alınǵan  minez-qulq  norma-

ları,  bilim  hámde  qádiriyatlar  sistemasın  ózlestiriwden  ibarat  jámiyetlik  turmısqa 

baǵdarlaw procesi bolıp esaplanadı. 

Oqıtıwdıń  mazmunı  sistemalastırılǵan  bilim,  kónikpe  hám  uqıplılıqlar, 

kózqaraslar,  oqıw-tárbiyalıq  islerdi  shólkemlestiriw  nátiyjesinde  erisilgen  ámeliy 

tayarlıqtıń belgili dárejesi menen belgilenedi.  

Oqıtıwdıń  mazmunınıń  tiykarǵı  quramlı  bólekleriniń  biri  bolǵan  bilimler 

áhmiyetli  jámiyetlik  qádiriyat  bolıp  ta  sanaladı.  Ol  individtiń  sociyallasıwı, 

adamnıń  socium  (jámiyetlik  ortalıq)ǵa  kirisiwine  járdem  beredi.  Ótken  ásirde 

oqıtıwdıń mazmunın siyasiylastırıwǵa qaratılǵan háreketlerdiń júzege kelgenligi 

onıń  mazmunın  belgilewde  ekstensivlik  jantasıw  (muǵdarlıq  –  sanın  kóbeytiw) 

jetekshi orın iyeledi. Nátiyjede oqıtıw mazmunı oqıw pánleri sanınıń úzliksiz artıp 

barıw  esabına  keńeytirildi,  oqıtıw  procesinde  tayar  bilimlerdi  beriw  tiykarında, 

oqıwshılarda  bilim,  kónlikpe  hám  uqıplılıqların  qáliplestiriwge  itibar  qaratılıp, 

oqıwshı shaxsın rawajlandırıw máselesi óz sheshimin tappadı. 

Sońǵı  jıllarda,  oqıtıwdı  insanparwarlastırıw  jolında,  oqıtıw  mazmunın  anıq-

lawda  shaxsqa  baǵdarlanǵan  jantasıw  tiykarǵı  orındı  iyeley  basladı.  Bunday 

jantasıw  V.V.Kraevskiy,  I.Ya.Lerner,  M.N.Skatkin  (Rossiya);  M.Ochilova, 

N.N.Azizxójaeva,  N.Sayidahmedov,  F.R.Yuzlikaev  (Ózbekistan)lardıń  miynetle-

rinde óz kórinisin taptı.  

Máselen,  V.V.Kraevskiy,  I.Ya.Lernerlar  oqırıwdıń  mazmunı  degende  shaxstı 

hár  tárepleme  rawajlandırıwdı  támiyinlewshi  pedagogikalıq  bilim,  kónlikpe  hám 

uqıplılıqlar toplamı, dóretiwshilik xızmet tájiriybesi hámde emocionallıq-erkli qat-

nas tájiriybesi túsiniledi. 

Demek,  shaxsqa  baǵdarlanǵan  jantasıwǵa  muwapıq  oqıtıw  mazmunın 

anıqlawda tiykarǵı qádiriyat bilim emes, balkim adamnıń ózi esaplanadı. Bunday 

jantasıw shaxstııń bilim alıw, ruwxıy, mádeniy hám turmıslıq talapların qanaatlan-

dırıw, rawajlanıp atırǵan shaxsqa qaray haq kewilli qatnasta bolıwı bilimlendiriw 

mazmunın erkin tańlaw imkanın beredi. 

Ǵ

árezsizlik jıllarında, Ózbekistan Respublikasında bilimlendiriw jámiyet hám 

mámlekettiń ruwxıy, jámiyetlik, ekonomikalıq, mádeniy rawajlanıwınıń tiykarı dep 

---

15 

 

qaraldı.  Bilimlendiriwdiń  maqseti  erkin  pikirleytuǵın,  ruwxıy-ádep-ikramlılıq 

tárepinen jetik, hár tárepleme rawajlanǵan shaxstı tarbiyalawdan ibarat. 

Orta arnawlı, kásip-óner bilimlendiriwiniń ulıwmalıq wazıypaları tómendegi-

lerden ibarat: 

-  xalıqtıń  milliy-mádeniy  zárúrliliklerin  qanaatlandırıw,  fizikalıq  hám  ruwxıy 

salamat áwladtı  tarbiyalaw; 

-  oqıwshılar  tárepinen  jámiyetlik  hám  islep  shıǵarıw  talapları  menen 

belgilenetuǵın bilimler sistemasınıń ózlestiriliwin támiyinlew; 

- olarda dúnyaǵa ilimiy kózqarasın, siyasiy, ekonomikalıq, huqıqıy mádeniy, 

dóretiwshilik,  erkin  pikirlew  kónlikpelerin  qáliplestiriw,  olardıń  erkin  bilimlerin 

asırıp barıwı; 

-  jaslarda  Watanǵa  muhabbat,  watansúyiwshilik,  puqaralıq  kózqarasın, 

insaniylıq qádir-qımbat, demokratiyalıq ózin basqarıwda qatnasıwın, sonıń menen 

birge, óz háreketleri ushın juwapkershiligin júzege keltiriw.