Ózbekđstan respublđkasí xalíq bđLĐmlendđRĐw mđNĐstrlđGĐ

Zamanagóy  pedagogikada  oqıtıw  paradigma  (modeli)  ları.  Pedagogikalıq 

paradigma (grekshe paradigma - mısal, úlgi) – pedagogika páni rawajlanıwınıń hár 

bir  basqıshında  bilim  beriwshi  hám  tárbiyalashı  mashqalalardı  sheshiw  úlgisi 

(modeli, standartı) sıpatında ilimiy pedagogikalıq tárepten usınıs etilgen teoriyalıq 

hám  metodologiyalıq  kórsetpeler  toplamı  bolıp,  ol  oqıtıwdıń  konceptual  modeli 

sıpatında  qollanıladı.  Búgingi  kúnde  oqıtıwdıń  tómendegi  paradigmaları  keń 

tarqalǵan: 

1. Dástúriy – konservativlik (bilim paradigması) 

2. Racionalistlik (bixevioristikalıq)   

3. Fenomenologiyalıq (gumanistlik) paradigma. 

4. Texnokratikalıq. 

5. Ezoterikalıq. 

Házirgi waqıtta oqıtıw paradigmaların belgilewde eki túrli jantasıw bar: 

1. qádiriyatlı (aksiologikalıq) jantasıw – mádeniyat insan turmısınıń mazmunı 

sıpatında túsiniledi. 

---

9 

 

2. xızmetli jantasıw tiykarınan mádeniyat materiyallıq hám ruwxıy baylıqlardı 

jaratıwǵa baǵdarlanǵan xızmettiń sınalǵan usılları sıpatında túsindiredi. 

3. shaxslıq jantasıw – mádeniyat belgili shaxs tımsalında  kórinedi. 

Mádeniyatqa baylanıslı túrlishe jantasıwlardıń payda bolıwı  túrlishe paradig-

malardıń payda bolıwına alıp keldi. 

Hár  bir  paradigma  bir  qatar  oqıtıw  mashqalaların  sheshiwge  qaratıladı.  Atap 

aytqanda: 

- jámiyetlik institut sıpatında oqıw orınlarınıń wazıypaları; 

- oqıtıwdıń nátiyjeli sisteması; 

- oqıw orınları aldında turǵan eń áhmiyetli másele; 

- oqıtıwdıń jámiyetlik áhmiyetli maqsetleri; 

Házirgi kúnde tómendegi paradigmalar bar: 

1.  Bilim  alıwdıń  dástúriy  paradigması  (modeli)  (J.Majo,  L.Kro,  J.Kapel  hám 

basqalar) 

Bilim  alıw  paradigmasınıń  tiykarǵı  maqseti:  bilim  iyelew,  rawajlanıw  hám 

mádeniyattıń eń áhmiyetli  elementlerin áwladtan-áwladqa jetkeriw. 

2. Racionalistlik (bixevioristikalıq) paradigma (P.Blum, R.Gane, B.Skinner hám 

basqalar).  Racionalistlik  paradigmanıń  dıqqat  orayında  oqıtıw  mazmunı  emes, 

bálkim  oqıwshılar  tárepinen  túrli  bilimlerdi  ózlestiriliwin  támiyinlewshi  nátiyjeli 

usılları  jatadı.  Oqıtıwdıń  racionalistlik  modeli  tiykarin  B.Skinerniń  jámiyetlik  

injeneriya bixevioristlik koncepciyası quraydı. 

Bunda  oqıtıwdıń  tiykarǵı  metodları,  úyretiw,  trening,  test  sınawları,  indivi-

duallıq  oqıtıw    bolıp  qaladı.  Bunıń  aqıbetinde,  oqıtıw  ǵana  emes,  bálkim  sabaq 

beriwdiń de dóretiwshilik xarakterin anıqlaw mashqalası talqılanbaydı. 

3. Gumanistlik (fenomenologik) paradigmada (A.Maslou, A.Kombs, K.Rodjers, 

L.S.Vogodskiy hám basqalar) oqıwshını erkin shaxs, jámiyetlik qatnasıqlar sub'ekti 

sıpatında túsindiredi. Oqıtıwdıń fenomenologikalıq (fenomen – grekshe phainome-

non – esaplanǵan, yaǵnıy, belgili, ayrıqsha biybaha adam) modeli oqıwshılardıń  

individuallıq-psixologiyalıq  ózgesheliklerin  esapqa  alıp,  olardıń  talap  hám  qızı-

ǵıwshılıqlarıına húrmet penen qatnas jasawdı kózde tutadı. 

Ezoterikalıq  paradigma  (grekshe  esoterikos  –  ishki,  sırlı,  jasırın).  Modeldiń 

mazmunı  haqıyqatqa  ómirlik  hám  ózgermes  qatnas  jasawdan  ibarat.  Paradigma 

tárepdarları  haqıyqattı  bilip  bolmaydı  dep  túsindiredi.  Pedagogikalıq  xızmettiń 

joqarı maqseti kosmos penen qatnas jasaw, oqıwshınıń tábiyiy kúshlerin azat etiw 

hám rawajlandırıwdan ibarat. 

Ilimiy-texnikalıq,  texnokratikalıq  paradigmanıń  tiykarǵı  maqseti  ámeliyattı 

jetilistiriw  tiykarında  oqıwshılarǵa  “anıq”  ilimiy  bilimlerdi  beriw  hám  olardıń 

---

10 

 

ózlestiriwlerin támiyinlew.  

Sońǵı  jıllarda  instituttan  tis  paradigma  rawajlana  basladı.  Ol  oqıtıwdı 

jámiyetlik institutlar, yaki, mektep hám joqarı oqıw orınlarınan tısqarıda shólkem-

lestiriw pikirin ilgeri súredi.  Bul oqıtıw “tábiyatta” - Internet, “ashıq mektepler” – 

kompyuterler  quralında  oqıtıw  dástúrlerine  (aralıqtan  oqıtıw)  muwapıq  oqıtıw 

nátiyjeli dep esaplaydı.