Ózbekđstan respublđkasí xalíq bđLĐmlendđRĐw mđNĐstrlđGĐ

Pán  dógerekleri  baǵdarı,  mazmunı,  jumıs  metodı,  oqıw  waqtı  hám  basqa 

tárepleri  menen  ajıralıp  turadı.  Olar  oqıwshılardıń  qızıǵıwshılıq  hám  qábiletlerin 

rawajlandırıw, oqıwǵa unamlı kózqarastı qáliplestiriwge járdem beredi. Dógerek-

ler oqıwdıń turmıs penen baylanısın kúsheytedi, pánler aralıq baylanıstı rawajlan-

dıradı.  Pán  dógereklerindegi  oqıwshılardıń  jumısları  oqıw  procesin  jedellestiredi,  

oqıw sıpatınıń asırılıwına járdem beredi. 

Oqıtıwdıń járdemshi formalarına ekskursiyalar da kiredi. Olar frontal, toparlı 

hám  kishi  toparlı  bolıwı  múmkin.  Oqıw  ekskursiyaları  ayırım  pánler  hám  bir 

qansha pánler boyınsha jobalastırılıwı múmkin. Ekskursiyanı tabıslı ótkeriw ushın 

oqıtıwshı  oǵan  puxta  tayarlanıwı:  ob`ekt  hám  marshrut  penen  aldınnan  tanısıwı, 

tolıq  joba  islep  shıǵıwı,  oqıwshılardı  keleshek  tapsırmalardı  orınlawǵa  uyımlas-

tıra  alıwı  kerek.  Ekskursiya  jobasında  tema,  maqset,  ob`ekt,  onıń  menen  tanısıw 

tártibi,  oqıwshılardıń  qabıl  etiw  xızmetin  shólkemlestiriw,  tapsırmalardı  orınlaw 

ushın zárúr bolǵan qurallar hám úskeneler, juwmaqlaw kórsetiledi. 

Ekskursiyanı  ótkeriw  metodikası  tema,  didaktikalıq  maqset,  oqıwshılardıń 

jası, olardıń rawajlanıwı hám ekskursiyanń ob`ektine baylanıslı boladı. 

Mekteptiń  oqıw  jobası  hár  túrli  fakul`tativ  hám  klasstıń  tańlawı  boyınsha 

kurslardı shólkemlestiriwdi názerde tutadı. Olar oqıwshılar, olardıń ata-analarınıń 

tilek, qızıǵıwshılıqların esapqa ala otırıp islep shıǵıladı. 

Ámeliyatta fermerlik, ekonomika, elektro hám radiotexnika, elektronika, poli-

merler  ximiyası,  astrofizika,  psixologiya,  etika,  antik  dáwir  tariyxı,  botanikanıń 

geypara  tarawları,  ekinshi  shet  tili,  etnografiya,  stenografiya,  kitapxana  jumısı, 

súwretshilik,  muzıka  sıyaqlı  kurslar  fakul`tativ  sıpatında  úyreniledi.  Fakul`tativ 

hám  pánler  dizimin  anıqlaǵanda  tek  oqıwshılar  tilekleri  emes,  bálki  jámiyetlik 

---

74 

 

talaplar  hám  mektep  imkaniyatlarınan  kelip  shıǵadı.  Fakul`tativ  hám  tańlawı 

boyınsha  shınıǵıwlar  májbúriy  hám  ulıwma  orta  mektep  pánleri  menen  úzliksiz 

baylanısta alıp barıladı. 

Konsul`taciyaǵa  (oqıw  sáwbeti)  talaplar  kóbinese  oqıwshılardıń  belgili  oqıw 

materialı yamasa tapsırması ústinde óz betinshe islewi sebepli júzege keledi. Bunda 

kóbirek  oqıwshı  soraw  beredi.  Durıs  shólkemlestirilgen  konsul`taciya  oqıwshılar-

ǵa oqıw materialın ózlestiriwde qıyınshılıqlardı jeńiwge járdem beredi. Konsul`ta-

ciya  dawamında  oqıtıwshı  oqıwshılar  xızmetin  anaw  yamasa  mınaw  máseleni 

tuwrı  túsiniwge  óz  betinshe  erisetuǵın,  olar  ushın  qıyın  tapsırmanı  túsinip 

alatuǵın  etip,  úyrenilip  atırǵan  materialdıń  mazmunın  ashıwǵa  úyrenetuǵın 

etip baǵdarlaydı. Konsul`taciya oqıtıwshıǵa oqıwshılar bilimlerindegi kemshilik-

lerdi  anıqlaw,  ayrıqsha  itibar  beriwdi  talap  etiwshi  jaǵdaylarǵa  olardıń  dıqqatın 

awdarıw  múmkinshiligin  beredi.  Durıs  shólkemlestirilgen  konsul`taciya  oqıwshı-

larda  ózin-ózi  qadaǵalaw,  bilimlerin  kritikalıq  kózqaras  penen  qarawdı  tárbiya-

laydı. Oqımıslılıq dárejesin durıs anıqlawǵa járdem beredi.