Ziyoda masharipova

Qissalarni ifodali o‘qish
Husayn Voiz Koshifiy “Futuvvatnomai sultoniy...” asarida qissaxonlar va afsona aytuvchilar haqida fikr yuritar ekan, shunday deb yozadi: “Shuni bilki, qissa o‘qish va qissa eshitishning foydasi katta. Birinchidan, kishi o‘tgan ajdodlarning ishi va ahvolidan xabardor boMadi. Ikkinchidan, odam g‘aroyib va ajoyib voqea, sarguzasht- larni eshitsa, fikri va ko‘zi ochiladi. Uchinchidan, oMganlarning zahmatu uqubatlaridan xabardor boMsa, hech kim bu dunyoda tashvishu g‘amdan ozod emasligini anglab ko‘ngli taskin topadi, tasalli boMadi”¹. Mashhur adibning qissa o‘qish va qissa cshitishning ma'naviy, ma'rifiy ahamiyati haqidagi bu fikrlari hamon dolzarb bo'lib turibdi. Darhaqiqat, qissalar ham adabiyotning boshqa janrlari kabi in- son fikrini ravshanlashtirishda, qalb ko'zlarini ochishda, ruhiy olamini boyitishda beqiyos ahamiyat kasb etadi.
Qissalami ifodali o‘qishga kirishishdan oldin, uning janr xususiyatini belgilash, asarda qo'yilgan bosh g‘oyani aniqlash lozim boMadi. Shu bilan bir qatorda, asarda ishtirok etuvchi personajlaming xarakteriga xos xususiyatlami o'rganish, o‘tkir dramatizm, keskin
' Husayn Voiz Koshifiy. Futuwatnomai sultoniy yoxud javonmardlik tariqati (fors-tojik tilidan Najmiddin Komilov tajjimasi). - Toshkent: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 1994. 81-bet.
- 134-
www.ziyouz.com kutubxonasi
konflikt aks etgan o‘rinlami belgilash ifodali 0‘qishning samarador- ligini yanada oshiradi.
Chingiz Aytmatovning “Birinchi muallim” qissasidan olingan quyidagi parchani ifodali o‘qish qoidalari asosida o‘rganib chiqamiz.
...Har oyning oxirida | Duyshen ish bilan volostga piyoda jo‘nab ke- tardi-yu, | shu bilan ikki-uch kun deganda qaytib kelardi. || shu kunlarda biz | uni juda sog‘inib qolardik. Birtug'ishgan akamni kutganday | ken- noyimga bildirmay, | tez-tez pastki yo'lga qarab, | muallimning xurjun ko‘targan qorasi ko‘rinarmikin, | yuragimni ilituvchi tabassumini qa- chon ko‘rarkinman, | ma'rifatli so'zlarini qachon eshitarkinman, | deb yo‘liga intizor bo'lib kutardim. ||
Duyshenning shogirdlari ichida | eng kattasi men edim. | Shuning uchun ham | boshqalardan uquvim yaxshiroq edi, | lekin | nazarimda,