Zokirjon saidboboyev tarixiy geografiya

Savol va topshiriqlar
1. Tarixiy geograjiyafaniningvazifalari nimalardan iborat?
2. Tarixiy geografiyaning asosiy bo 'limlari nimani o 'rganadi?
3. Tarixiy geografiyafanining shakllanishi va taraqqiyoti haqida nimalami bilasiz?
4. 0 'zingiz yashayotgan hududning tarixiy-geografik sharhini tayyorlang.
5. Tarixiy geografiyani o 'rganishda yordamchi tarixiy fanlarning tutgan o 'rnini aniqlang.
6. rta Osiyo allomalarining tarixiy-geograflk asarlari va ulaming asosiy mazmuni haqida nimalami bilasiz?
7. Tarixiy-geografik manbalardan rta Osiyo tarixiy geograflyasiga doir ma 'lumotlar to 'plang.
30
Mavzuga doir manba
"Tarixiy geografiya" atamasi turli fanlar — geografik kashfiyotlar tarixi va geografiya fanlari, siyosiy chegaralarning zgarish tarixi va tarixiy voqealarga geografik omiUarning ta'sirini rganadi. Bularning barchasi tavsif etiluvchi mavzular blib, atamani muhokama etishni boshlashga rin yq. Dalillar hali ham tarixiy geografiya tarixiy fan ekanligini, bir tomondan esa geografik bilimlar sirasiga kirishini krsatib turibdi. Professor E.J.R.Teyloming sziga asoslanib: „ Geograflar tmishni o 'rganib, ularningfanining mazmuni ham aynan shuning o 'zidir", — deyish mumkin. Tarixiy geografiya geografiyaning tmishini qayta tiklaydi hamda voqealar kechishining maqsadlarini ta'minlab, biror mintaqaning davriy ketma-ketlik asosidagi taraqqiyotini yoritadi. Bu kuzatuvlar alohida shaxsning tadqiqoti bhshi va kplab hajmdagi fanlarning hamkorligiga sabab blishi mumkin.
(An Historical Geography o/England before A.D. 1800. Edited by Henry Clifford Darby. - Cambridge.:
University Press. 1936)
Mavzuga doir manba
...Farona viloyati beshinchi iqlimdindur. Ma'muraning kanorasida voqe blubtur. Sharqi Qoshar, arbi Samarqand, janubi Badaxshonning sarhadi tolar, shimolida agarchi burun shahrlar bor ekandur, misli: Olmoliq va Olmotu va Yangi kim, kutublarda Tarozkent bitirlar, mul va zbek jihatdin bu tarixda buzulubtur, aslo ma'mura qolmabdur. Muxtasar viloyattur, oshhq va mevasi farovon. Girdogirdi to voqe blubtur. arbiy tarafidakim, Samarqand va Xjand blay, to yqtur. Ushbu jonibtin zga hech jonibtin qish yoiy kela olmas. Sayhun daryosikim, Xjand suyia mashhurdur, sharq va shimohy tarafidin kelib, bu viloyatning ichi birla tub, arb sori oqar, Xjandning shimoli Fanokatning janubi tarafidinkim, holo
31
Shohruxiyag a mashhurdur, tub yana shimola mayl qihb, Turkiston soru borur. Turkistondin xeyli quyiroq bu daryo tamom quma singar, hech darya qotilmas.
Yetti pora qasabasi bor; beshi Sayhun suyining janub tarafida, ikki shimoli jombida. Janubiy tarafidagi qasabalar bir Andijon-durkim, vasatta voqe blubtur, Farona viloyatining poytaxtidur. Oshlii vofir, mevasi farovon, qovun va uzumi yaxshi blur. Qovun mahalida poliz boshida qovun sotmoq rasm emas. Andijon-ning noshpotisidan yaxshiroq noshpoti blmas. Movarounnahrda Samarqand va Kesh qronidin sngra mundin uluroq qron yqtur. Uch darvozasi bor. Arki janub tarafida voqe blubtur. Tqquz tarnov suv kirar. Bu ajabturkim, bir yerdin ham chiqmas. Qafaning girdo-girdi xandaqning tosh yoni sangrezalik shohroh tushubtur. Qafaning girdo-girdi tamom mahallottur. Bu mahalla bila qafaa fosila ushbu xandaq yoqasi-doi shohruhtur. Ovi qushi doi kp blur, qirovuli behad semiz blur. Andoq rivoyat qildilarkim, bir qirovulni uskunasini trt kishi yeb tugata olmaydur. Eli turkdur. Shahar va bozorisida turki bilmas kishi yqtur. Elining lafzi qalarii bila rosttur.
...Yana bir sh qasabasidur. Andijonning sharqi janubiy tarafidur, sharqqa moyil. Andijondin trt yioch yldur. Havosi xp va oqar suyi farovondur. Bahori bisyor yaxshi blur. 0'shning fazilatida xeyli ahodis vorid blubtur. Qronning sharqi janubiy bir mavzun to tushubtur, Barokha mavsum.
...Yanabir Marinondur. Anijonriing arbidadur, Andijondin yetti yioch yldur. Yaxshi qasaba voqe blubtur, pur ne'mat: anori va rugi asru kp xp blur. Bir jins anor blur, «dona kalon» derlar, chuchukligida zardolu rnayxushliidin andak choshni bor. Samnon anorlaria tarjeh qilsa blur. Yana bir jins ruk blurkim, donasini olib, ichiga maz solib quruturlar, «subhoniy» derlar, bisyor lazizdur. Ovi qushi yaxshidur, oq kiyik yovuqta blur. Eli sorttur va mushtzan va pursharu shr eldur. Jangaraliq rasmi Movarounnahrda shoye'dur, Samarqand va Buxoroda nomdor jangaralar aksar Marinoniydur. Sohibi «Hidoya» Marg'monning Rushdon othq kentidindur.
32
Yana bir Isfaradur, ko hpoy_ada vo qe blubtur. Oqar suvlari safohqbog chalanbor. Mari^onningarbijanubidadur. Mar-g inon bua Isfara orasi to qquz _yi₀ch yldur. Musmir daraxtisi bisyordur, vale bog chalanda aksar bodom daraxtidur. Eh tamom sort va ko hiydur. Isfaraning bir shar'isida janub sori pushtalamw orasida bir parcha tosh tushubd_ur, «Sangi oyina» derlar, uzunlil taxminan n qari blay, bakmdlii _ba>_{zi yeri} ^ _h&^ "* _ hg Uajjri kishming beli_cha blay, oynadek har nima mun akis bo lur.
Isfara viloyati trt bluk khpoyadur: bir Isfara, yana bir Vorux, yana bir So x, yana bir Hushyor. Muhammad Shay-boniyxon Sulton Mahmudxon bila Olachaxona shikast berib Toshkand va Shohruxiyam oI_on mahalda, ushbu Sx bila
£l^yuv°L?°^y !^{S a}„^kellb' ^{bk y}^^a y°™^tan*^slik bila tkanb, Kobul azimati qildim.
• ?T ^b^/°^ddur Andijondin arb soria yigirma be_sh yig och yldur. Xjanddm San^nd _ham y^^ _yi₀ ^S£
yo ldur qadim shaharlardmdur. Shayx Muslihiddin va Xoja
Kamol Xo jandtindurlar. . ^J
Mevasi farovon va bisyor y_{axshi h&lm} ^^ _yaxshm mashhurdur. Nechukkim, «sebi Samarqand» derlar va «anori Xo jand» derlar. Vale bu tanxda Marinon anori kp ortuqdur
Qo rg om baland yerda voq_e blubtur. Sayhun suyi shimol
jonibidm oqar. Qo rg ondm dary₀ bir q otimi blay. Qro_n
bdadaryon^shimoltarafidabirtog' tushubtur. Munug^otalio
derlarkim, bu tog da feruza kom _va ba'zi konlar topilur. Bu toda
bisyor yilon bor. ⁶
n»^T^^bxT^Krn^dUr' ^T^ ^shimolida tushubtur. Kichikroq qasabadur Nechukkim Andyo_{n suyi} shdin kelur, Axsi suyi Kosondm kelur. Yaxshi havohq y_erdur. Safoliq bochalari bor (3awpuddu_H My^aMMad Eo6yp. Eo6y_PHOMa.-
T.: Kfndysna. 1989)