Zokirjon saidboboyev tarixiy geografiya

Al-Balxiy. rta asrlar rta Osiyo kartografiyasiga doir nodir yodgorliklardan biri balxlik geograf olim Abu Zayd Ahmad ibn
67
Saxl al-Balxiyning (850 yilda tavallud topgan) „Islom atlasi" hisoblanadi. Sharqshunoslarning taxminlariga kra, „Islom atlasi" somoniylar davlatining alohida viloyatlarining chizma tasvirlaridan tashkil topgan. Faqatgina X asrga kehb al-Istahriy va ibn Havqal tomonidan biroz zamonaviylashtirilgan.
Mahmud Qoshariy. rta Osiyoning eng sharqida - Issiqkl va Qosharda yashagan, umrining kp yillarida „Rumdan Chingacha" — rta yer dengizi bylaridan Xitoygacha blgan mamlakatlarni kezgan, qabilalar va ularning tilini rgangan olim Mahmud Qoshariy blib, u „Devonu luotit turk" asariga doiraviy dunyo kartasini ilova qilgan.
Ushbu kartani chet el olimlaridan K.Miller va A.German, shrolar davrida LKrachkovskiy, LUmnyakov, S.Umurzakovva boshqalar rganganlar. H.Hasanov tadqiqotlari „Devonu luotit turk"ga ilova qilingan dunyo kartasining muaUifi ham Qosha-riyning zi ekanligini isbot etdi.
Qoshariy kartasi doira shakhda blib, hozirgi yarimsharga tri keladi. Kartaning arabcha bosma nusxasining diametri 24 sm, zbekcha nusxasiniki 18 sm.
Najib Bakron. Xurosonlik olim Muhammad ibn Najib Bakron z davrining qimishli kishisi blib, geografiya, astrologiya va kartalar tuzish san'atini puxta egallagan, tarix va tibbiyotdan xabardor olim sanalgan. 1209 yilda dunyo kartasini tuzib, unga „Jahonnoma" asarini ilova qilgan. „Jahonnoma"ni va kartani tuzishda Najib Bakron, asosan yozma manbalardan, chunonchi: Xurdodbeh, Istahriy, Nasriddin Tusiy kitoblaridan, Abu Rayhon Beruniy, Nosir Xisravning asarlaridan foydalangan.
Afsuski, muallifhing noyob kartasi yqolib ketgan. Hozir uning „Jahonnoma" nomh sharhi izohigina mavjuddir.
"Jahonnoma" matnida 600 tagacha joyning nomi tilga olingan, lekin kartaning zida bundan ham kproq blsa kerak.
Banokatiy. XLV asr boshidagi ijodiy mehnati bilan shuhrat qozongan shoir, tarixchi va geograf olim Fahriddin Abu Sulaymon Banokatiy 1317 yilda umumiy tarix va geografiyadan asar yozib
qoldirgan. Asarning tliq nomi „Ravzat ulul al-bob fi tavorix al-akobir va ansob" („Ulu kishilarning tarixi va nasabi bobida donishmandlar boi") deb atahb, kpincha „Tarixi Banokatiy" nomi bilan yuritiladi. Shu kitobning geografryaga taalluqli 7-bobida Hindiston, Armaniston, Eron, Rum, Xitoy, mul, arab va yahudiy yerlarining ta'rifi berilgan. Unda iqlimlar sxemasi ham berilgani bilan ahamiyatlidir.