Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet62/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

жадвал

Турли сугориш режимида гузанинг усиши ва хосилдорлиги
(Носиров Т. маълумоти)



Сугоришлар арафасида тупрок намлиги (ЧДНС га нисбатан фоиз)

Сугориш
схемаси

Мавсумий сугориш меъѐри,
м3/га

Бош поянинг буйи, см

1.1Х да
кусаклар сони, дона

Хосил, ц/га

65—65—65

1—2—1

4800

70,0

11,1

32,1

70—70—65

i—3—i

5400

82,0

13,2

35,2

70—75—65

1 4(5) 1

6800

84,5

14,3

37,2

75—75—65

1—5—1

7000

88,0

14,9

39,0

Вилоятнинг буз тупрокдар минтакасида таркалган II ва III гидромодуль районларга мансуб ерларда гуза 2-5-1 ва
2— 3—1 схемада 6600—6900 м3/га умумий меъѐрда 8—6 марта сугорилса, сахро минтакасида 2-5-1 схемада 8500 м3/га умумий меъѐрда 8 марта сугорилади. Сугориш мавсуми майнинг 1- декадасида бошланиб, сентябрь ойининг бошларида якун- ланади, сахро минтакасида эса 20 сентябрларгача давом этти- рилади. VIII ва IX гидромодуль районларга мансуб гидроморф тупрокдарда гуза 1—2—
0 ва 1—4—0 схемаларда 3300 ва 5500 м3/га умумий меъѐрда сугорилади. Сугориш мавсуми 6-11 июнда бошланиб, 25- август—10- сентябрда якунланади.
Ингичка толали гузани кулай сугориш муддатларига катъий риоя килиш лозим: гузани гуллашгача булган даврида сугоришни 10 кунга кечиктириб утказиш хрсилдорликни гектарига 6 ц, 20 кунга кечиктириш - 13,9, гуллаш даврида 5 кунга кечиктириш - 7,6, 10 кунга кечиктириш - 12,6 ва мева туплаш даврида 5 кунга кечиктириш
- 4,5 хамда 10 кунга кечиктириш 10,4 ц камайишига олиб келади.
Шундай килиб, гузани етиштирилаѐтган жойнинг иклим,
i тупрок-гидрогеологик шароитлари, тупрокнинг мелиоратив ах,волини
\исобга олган холда макбул сугориш режимини тан- лаш ва куллаш мул ва сифатли хосил етиштириш гаровидир.
!

    1. БУГДОЙНИ СУГОРИШ РЕЖИМИ

Сунгти вактларда республикамизда кимматбахо озик- овкат экини булган бугдой ни етиштириш масаласига алохида эътибор каратилмокда. 2003 йил 1454,1 минг га майдонда бо- шокли дон экинлари етиштирилди ва бугдой хосилдорлиги 43,9 ц/га. ни ташкил этди.
Табиий шароитларга кура кузги ва бахори бугдой эки- лади. Сугориладиган дехкончиликда кузги бугдой етиштириш масаласига алохида эътибор берилмокда. Чунки кишлаб чикиш шароити нисбатан кулай хамда ѐз ойлари иссик ва курук булган минтакада кузги бугдой бахори бугдойга нисбатан анча юкори хосил беради. Шунингдек, кузги бугдойни i ѐзнинг биринчи ярмида пишиб етилиши ундан кейин такро- рий ѐки оралик экинлар парваришлашга имкон беради.
Бугдой усимлигининг транспирация коэффициенти 231 — 557 га тенг (Уртача 400—500), дон хосили буйича сувга эхтиѐж коэффициенти 60-190 м3/ц. ни ташкил этади. Ушбу курсат- кичлар иклим шароитлари, бугдойнинг тури ва нави, сув билан таъминланганлик, тупрокдаги озик унсурлари микдорига боглик равишда узгариб туради.
Кузги бугдой етиштиришда асосий эътибор биринчи нав- батда урутни бир текисда ундириб, кийгос майсалар олиш ва кузда уларнинг кулай ривожланиши учун тупрокда муътадил намликни таъминлашга каратилмоги зарур. Республикамизда кузги бугдой, асосан, пахта, маккажухори, беда каби экинлар- дан бушаган ерларга экилади. Бундай ерлар кузги шудгордан олдин эски эгатлар оркали ѐки йУлаклаб бостириб 1000-1200 м3/га меъѐрда сугорилади. Ер етилиши билан хайдалиб, i экишга тайѐрланади. Бувдойни экиш билан бирга 70—90 см ораликда Уртача саѐз эгатлар олиб кетилади. Айникса, кузги . бугдой экиладиган ерларда тупрок ѐзда хайдаб куйилган ; булса, экишдан олдин сугориш утказиш яхши самара беради. Шудгордан ѐки экишдан олдин сугориш утказилмаган, куз курук келган ва тупрок намлиги жуда камайиб кетган ерларда , экишдан кейин 600-700 м3/га меъѐрда ypyF суви берилади. Шолидан кейин бугдой экилаѐтган булса бундай сугориш
утказилмаслиги мумкин.
Куз давомли ва курук, келган йиллари сизот сувлари чукурда ѐтган ерларда айникса, жанубий иклим минтакасида бугдой бир марта сугорилади. Сугориш усимликни усиб ривожланиши учун кулай шароит яратади, уни кишки совук- ларга чидамлилигини оширади, яхши усиб ривожланган, тулик тупланган усимликлар яхши кишлаб чикади.
К,ишлаб чиккан Усимликлар бах,орда усиб ривожланишни давом эттиради. Бу жараѐнни муътадил кечиши уни сув билан таъминланганлик даражасига бевосита боглик. Чунки эмбри- ональ хужайраларни сув билан тулик туйиниши уларнинг тургор холатини, чузилиши, булгуси бошок муртакчаларини шаклланиш микдорини купайишини таъминлайди. Бугдой- нинг сувга булган эхтиѐжи энг ортган критик давр най Ураш фазаси бошларидан бошланиб, гуллаш ва чангланиш даврида тугайди. Шу боисдан ушбу даврларда бутдойни сув таъмино- тига етарлича эътибор каратилмоги лозим.
Тадкикотларнинг кУрсатишича, енгил кумок тупрокларда бугдойни най Ураш фазасида тупрокнинг критик намлиги ЧДНС га нисбатан 60 фоиз, уртача кумок, тупрокларда — 70 ва ошр кумок тупрокларда 80 фоизни ташкил этади. Акса- рият ерларда тупрок намлиги бугдойнинг бошоклаш фазасида 75 фоиз ва ундан кейин 70 фоиз даражасида тутиб турилиши лозим. Сугориш меъѐри тупрокдаги нам захираси, унинг механик таркиби, хисобий катлам калинлигига боглик холда белгиланади. Ортикча меъѐрларда сугориш усимликни ѐтиб колишини кучайтиради.
Бахори бугдой хосилдорлиги кузги бугдойникидан кам булсада, донининг сифати буйича ундан устун туради. Бахори бугдойнинг катгик ва юмшок турлари етиштирилади. У тупрокда муътадил намлик булишига жуда талабчан: кулай шароитда 70 ц/га ва ундан куп хосил беради. Тупрок намлигининг муътадил меъѐрда булиши бахорда усимликни ривожланиш фазаларини уташини кулай кечиши ва унда иккиламчи бугин илдизларини пайдо булишида мухим роль уйнайди. Намлик кам булганда тупланиш жараѐни кучсиз кечади, бугин илдизлари яхши шаклланмайди. Тупрокнинг сув билан етарли даражада таъминланишига бугдойнинг бошокланиш фазасида катта эътибор каратмок лозим: бу даврда бошокда генератив органлар ва чанглар шаклланиши тугайди. Тупрок ва хаво намлигининг кам булиши, ѐруишк таъминотининг ѐмонлашу-
ви ва хароратнинг юкори булиши бошокда пуч донлиликни купайишига олиб келади. Сугориш хисобига усимликни кизиб кетишдан, хавонинг хаддан зиѐд куруклигидан химоя килиш мумкин булади.
К.аттик бугдойнинг илдиз тизими юмшок бугдойникига нисбатан кучсиз ривожланганлиги сабабли сугоришга жуда талабчан булади.
Бугдой усув даврида 2-4 мартагача сугорилади ва бу эса тупрок намлигини сугоришлардан олдин ЧДНС га нисбатан 70—75 фоиздан юкорида тутиб туришга имкон беради.
Бошокди экинларни усув давридагй сугориш режими иклим, тупрок ва гидрогеологик шароитлар, етиштирилаѐтган экин тури ва навининг биологик хусусиятлари, кулланила- ѐтган агротехника тадбирлари даражасига боглик равишда турлича булади (61-жадвал).
Тошкент вилоятининг Урта Чирчик туманидаги сизот сувлари 1— 2 м чукурликда жойлашган утлоки тупрокдарида беда ва гуза да и бушаган ерларга экилган кузги бугдойнинг «Крошка» навини суториш режимини Урганиш буйича олиб борилган тадкикотлар курсатадики, майсаларни бир текисда ундириб олиш учун бугдой экилиши билан
70 см ораликда олинган эгатлар оркали 600—870 м3/га меъѐрда суториш яхши самара беради. Усув даврида йилнинг сув билан таъмин- ланганлик даражасига боглик равишда 2—3 марта 540—700 м3/га галлик меъѐрда суториш кифоя килади. Бунда биринчи суториш бугдойнинг най ураш фазасида нам билан кам таъминланган йиллари апрелнинг 1- декадасида, уртача таъ- минланган - 2- декадасида ва муътадил таъминланган йиллари май ойининг 1-2- декадаларида утказилади. Шудгордан олдин суториш, урут суви бериш ва Усув давридаги суто- ришларда жами 2800—3272 м3/га сув берилади.
Бундай суториш режими тупрок намлигини ЧДНС га нисбатан 70-80-65 фоиздан юкорида булишини ва гекта- ридан 46,8-48,1 ц дон етиштириш имконини беради (Нор- Кулов У., Шералиев X., Бердибоев Е., 2004).
Самарканд вилоятидаги сизот сувлари 5-6 м чукурликда жойлашган типик буз тупрокдарда кузги бугдойнинг «Улутбек-600» ва «Крошка» навларини суториш режими ва турлича утитлаш меъѐрларини урганиш куйидаги натижа- ларни берган (Халилов Н., Кобилов А., 2002): шудгордан



KOZ

X S

OS‘Z

n-0‘1

I

XI

лог

XI

09'£

04

£


Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling