1-Mavzu: “Tasviriy faoliyat va mehnatga o’rgatish texnologiyasi” fanining umumiy masalalari Reja
Download 249.93 Kb. Pdf ko'rish
|
1 mavzu
|
1-Mavzu: “Tasviriy faoliyat va mehnatga o’rgatish texnologiyasi” fanining umumiy masalalari Reja: 1. Zamonaviy ta`lim tizimida "texnologiya" tushunchasi. 2. Mehnat o’qitish texnologiyasi fanining maqsad va vazifalari. 3. Mehnat o’qitish texnologiyasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi Adabiyotlar: 1. Komarova T.S. Metodika obucheniya izobrazitelnoy deyatelnosti i konstruirovaniY. (red.). — 1991 g. 2. Sokolnikova N. M. Izobrazitelnoye iskusstvo i metodika yego prepodavaniya v nachalnoy shkole : Risunok. Jivopis. Narodnoye iskusstvo. Dekorativnoye iskusstvo. - M. : Akademiya, 2008 3. Yusupova N.Y. Qo‘l mehnatini o‘qitish maxsus metodikasi va predmetli - amaliy ta’lim pedagogicheskogo issledovaniY. – M.: Akademiya, 2005. (20-25 st.) Mustaqil, har tamonlama kamolga yetgan barkamol inson uchun zarur bo‘lgan ma’naviyat qirralari iymon, e’tiqod, vatanparvarlik, insonga cheksiz muhabbat do‘stlik, sadoqatlik, mehnatsevarlik, milliy g‘urur kabi fazilatlarni shakllantirish zarur. Buyuk allomalarimiz qilgan og‘zaki va yozma ijodiyot avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan iymon, e’tiqod sirlarining nazariy va amaliy jihatdagi bilimlar bilan yoshlarni qurollantirish lozim. Texnologiya – ta’lim tizimida mualliflik konsepsiyalarining xilma-xilligi to‘g‘risidagi umumlashtirilgan tasavvurlar sifatida pedagogiklarning lug‘atda yangi tushunchadir. “Texnologiya” so‘zining leksik-semantik mazmuni insonning turli-tuman faoliyat turlarida qo‘llaniladigan usullar majmui sifatida talqin etiladi va bu mazmunda mazkur tushuncha metodlar, usullar, vositalar va hokazo didaktik ta’riflar bilan bog‘liq. Zamonaviy psixologik-pedagogik adabiyotlarda ta’limning turli xil vazifalari va mazmuniga nisbatan texnologiyalarning qo‘llanilishini tizimlashtirishga urinishlar kuzatilmoqda. Xususan, texnologiya quyidagicha talqin etiladi: «o‘quv jarayonini amalga oshirishning mazmunli texnikasi» (V.P.Bespalko); «ta’limning rejalashtirilgan natijalariga erishish jarayoni tavsifi» (I.P.Volkov); «san’at, mahorat, malaka, metodlar majmui» (V.M. Shepel). Pedagogika fanida texnologiya so‘zi mazmun-mohiyatidan anglanadigan tushunchaga nisbatan yondashuvlarning xilma-xilligi, ta’limning strategik (metodologik, nazariy) muammolarini hamda o‘quv jarayonida subekt-subekt munosabatlari mazmunida (bola - o‘qituvchi) bevosita qo‘llaniladigan aniq protsessual xatti-harakatlarni ochib berishi, shuningdek, ularni qo‘llash shakllarining turli xilligi: kompyuterli, o‘quv-didaktik, ijtimoiy-pedagogik, psixologik, reabilitatsion va shu kabi ko‘pgina boshqalar to‘g‘risida tasavvur hosil qilish imkonini beradi. Shu tariqa, pedagogik texnologiyalar u yoki bu yangiliklarga moslashish, ulardan ta’lim subektining sifatli rivojlanishi uchun eng qulayini tanlash imkonini beradi. Shunga ko‘ra, maxsus ta’limda intillektida nuqsoni bo‘lgan bolalar va o‘smirlarning tashkiliy ta’lim olish jarayoni insonparvarlik, rivojlantiruvchi vositalar va metodlardan foydalanish orqali qulay pedagogik muhitni tashkil etishga yo‘naltirilgan majmuaviy texnologiyalardan foydalanish uchun model sifatida ifodalanadi. Imkoniyati cheklangan insonlarning mehnatiga tizimli yondashuvni ixtisoslashtirilgan maktabgacha yoshdagi-internatdagi kasb-hunar ta’limi g‘oyalaridan ko‘ra kengroq tushunishtirish lozim. Yordamchi maktabgacha yoshdagi internatlar va umumta’lim maktablari tizimining bir qismi sifatida rivojlangan. Bu ularning vazifalarini, jumladan, mehnat ta’limi va tarbiyasi vazifalarini yangicha belgilashga imkon berdi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni odatiy ishchilar jamoasi sharoitlarida mehnatga tayyorlash yo‘li bilan ularni ijtimoiy reabilitatsiyasi muammolarini amalda yechishga imkon beradigan tarbiyani amalga oshiradi. Bolalarning ta’lim va tarbiyasining asosiy vazifasi ularni mustaqil mehnatga tayyorlash hisoblanishi sababli, ixtisoslashtirilgan maktabgacha yoshdagi-internat tarbiyalanuvchilarini ishlab chiqarish mehnatiga muvaffaqiyatli jalb etishni ta’minlovchi bolalarga muayyan mehnat turi bo‘yicha ma’lum bilimlar tizimini yetkazish va tegishli kasbiy-mehnat ko‘nikma va malakalarini shakllantirish, qator axloqiy, shaxsiy sifatlarni tarbiyalash kabi aniq vazifalar birinchi o‘ringa chiqadi. Mehnat faoliyati doimo rivojlanadi. Uning har bir tarkibiy komponentlarining yuzaga kelishi malakalar, maqsadni belgilash, motivatsiya, ishni rejalashtirish, natijaga erishish va uni baholashlarni o‘z xususiyatlariga ega. Ko‘pincha biror-bir topshiriqni bajarish mehnat quroli, uskunalarni talab etadi. Kichik maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalarda ish quroli yordamidagi operatsiyalarni egallashning ba’zi nishonalarigina yuzaga keladi. a) o‘z-o‘zidan harakatlar rivojlanadi; b) bola uyda qo‘llaniladigan ba’zi predmetlardan foydalanishni o‘rganadi (qoshiq, piyola va boshqalar) , bu murakkab harakatlar koordinatsiyasini talab etmaydi va faoliyat predmetini o‘zgartirishga yo‘naltirilmaydi; v) u ba’zi ish qurollari va ularning vazifalarini ajrata boshlaydi (bolg‘a bilan qoqiladi, mixlar qoqiladi, qaychi bilan qog‘oz qirqiladi va boshqalar) va mazkur qurollar bilan kattalarning harakatlariga taqlid qiladilar. Sodda mehnat qurollarini o‘zlashtirish maktabgacha yosh davridanoq boshlanadi. Bolalarda ish qurollari bilan operatsiyalarning xususiyatlarini tushunish uchun D.V. Sergeyevaning ishchi harakatlarni shakllantirish masalalari bo‘yicha ishlari katta ahamiyatga ega. Muallif ishchi harakatlarni shakllantirish uchun muhim bo‘lgan beshta shartlarni sanab o‘tadi: qo‘lning anatomik-fiziologik yetilganligi; qo‘l va ko‘z harakatlarining rivojlanganligi (harakatlar ko‘z nazorati ostida amalga oshiriladi); ko‘rsatiladigan harakatlarga taqlid qilish qobiliyatining rivojlanishi; harakatlarni solishtirish, farqlash, to‘g‘rini noto‘g‘ridan ajratish ko‘nikmalarini shakllantirish; harakat xususiyati va olingan natijalar o‘rtasidagi aloqalarni o‘rnatish ko‘nikmasini rivojlantirish. Bolalar ishchi harakatlarni o‘zlashtirish bosqichida katta qiyinchiliklarni his qilishlari tushunarli. Shu tariqa, ishchi harakatni shakllantirish uchun bolalarning diqqatlarini harakatning predmetli natijalaridan harakat usuli va harakat xususiyatiga ko‘chirish juda muhim. Bolalar boshidan kechiradigan ikkinchi qiyinchilik – bu bajariladigan harakatning ko‘rish-kinestetik nazoratining mavjud emasligi va nomukammalligi hisoblanadi. Shu munosabat bilan bolalarda harakatlarning avtomatlashtirishsiga yordam beruvchi kinestetik nazoratni o‘z vaqtida rivojlantirish muhim. aqli zaif bolalar ish qurolli harakatlarni o‘zlashtirishda his qiladigan uchinchi qiyinchilik ularning harakatlarning xususiyatlarini taqqoslash va farqlash, to‘g‘rini noto‘g‘ridan ajratishni bilmasliklari hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni mehnat faoliyatiga o‘rgatishning asosiy maqsadi - mehnat faoliyati nazariyasi va amaliyotini o'qitish jarayonida bolaning shaxsini rivojlantirish va uning ijodiy salohiyatini ochib berish, individualligini pedagogik qo'llab-quvvatlash. Boshlang‘ich mehnat elementlari bosqichlarini, ya’ni bajariladigan ishlarning oddiy elementlari (qog‘ozlarni buklash, qirqish, yelimlash, geometrik shakllarni yasash, applikatsiya ishlari)ni yasash bilan boshlaydilar. Mehnat faoliyatining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: • Bolaning ta'lim va bilim faoliyatini rivojlantirish: aqliy, hissiy, mayda qo`l motorikasi, ma`daniy va axloqiy. • Bolaning shaxsiyatini rivojlantirish. Tasavvur, tafakkur, aql, fantaziya, badiiy did, texnik fikrlash va dizayn qobiliyatlarini rivojlantirish. An'anaviy xalq amaliy san'ati elementlari bilan tanishish, ona zaminning ishi, hayoti, hunarmandchiligining tarixiy xususiyatlari bilan tanishish asosida estetik madaniyatni shakllantirish. • Muloqot ko'nikmalarini shakllantirish va jamoada ishlash. • Mehnat qilayotgan odamga, qishloq xo'jaligi ishlariga hurmat bilan munosabatda bo'lishni tarbiyalash. • Qo'lda ishlash mahoratini rivojlantirish, takomillashtirish, mayda qo`l motorikasi qobiliyatlarini rivojlantirish, hissiy tajribasini kengaytirish, bolalar uchun mavjud bo'lgan materiallarni texnologik qayta ishlash sohasida ko'nikmalarni shakllantirish. Undan tashqari mehnatiga o‘rgatishda “To`qimachilik materiallari”, “Plastilin bilan ishlash”, “Qog‘oz va karton bilan ishlash”, “Tabiiy materialallar bilan ishlash”, “Applikatsiya va mozaika ishlari“, “Qishloq xo`jaligi va mehnatva o`simlklarini parvarish qilish” turlari bilan bosqichma-bosqich tanishib boradilar. Yaratilgan mehnat natijalari o‘ziga va yon atrofdagilariga foydasi tegishini ko‘rgan o‘quvchi mehnatni asrab-avaylashga va mehnat kishilarining mehnat natijalarini ham hurmat-izzat qilishga o‘rganadi. Mehnat faoliyati mashg`ulotlari boshqa mashg`ulotlarda bolalar faoliyatini yaxshilashga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. mehnat darslarini boyitadi va o'quvchilarda qiziqishni oshiradi. Kurs davomida dastur “Atrofi olam”, “Nutq o`atirish”, “Matematika”, “Rasm” kabi fanlar bilan tematik chorrahalarni ta'minlaydi. Maxsus maktabning asosiy vazifalaridan biri - o’quvchilarning amaliy faoliyatiga, ishlab chiharish mehnatida ishtirok etishga tayorlashdan iborat. Ushbu vazifa maxsus maktabda o’quvchilarga kasbiy tayorgarlik imkoniyatini yaratib beruvchi ahliy va jismoniy rivojlanishdagi nuxsonlarni bartaraf etuvchi mehnat ta'limi tizimida xal hilinadi. Mehnat ta'limi va tarbiyasi jarayonida insonning dunyo harashi shakillanadi iroda, jamiyatchilik tuyhusi tarbiyalanadi. Mehnat yosh avlod tarbiyasining asosiy hismini tashkil etadi. Shuni ta'kidlab o’tish joizki, maxsus maktablarda doim mehnat tayyorgarligi olib borilgan. Revolyutsiyagacha bo’lgan davrda mehnat fahatgina kasbiy yo’nalishi boyicha olib borilgan, uning bolalar ta'lim va tarbiyasidagi axamiyati deyarli xisobga olinmagan edi. Dastlabki maxsus maktablarning paydo bo’lishi bilan ahli zaif, karlar, ko’zi ojizlar va boshqa nuqsonli bolalarning kasbiy tayyorgarlik darajasiga va mehnat ta'limiga katta e'tibor haratildi. Mehnat ta'limini boshqa umum ta'lim tayyorgarligi bilan uzviy bohlash vazifasi huyildi. Asosiy e'tibor nafahat mehnatning ta'limiy va tarbiyaviy ahamiyatiga balki uning rolini kuchaytirishga haratiladi. Xozirgi paytda barcha maxsus maktablardagi mehnat ta'limiga : qo’l mehnati, umum texnik mehnat va kasbiy texnik tayyorgarlik kiradi. Ko’rsatilgan mehnat turlarini belgilashda aloxida bolalarning rivojlanish xususiyatlari hisobga olinadi. Mehnat ta'limining birinchi bosqichi - qo’l mehnati: mashhulot paytida bolalar sodda asboblar, materiallar bilan tanishadilar, kerakli bilim va malakalarni egallaydilar. Bolalarda mehnat malakalari ishlab chihiladi. Ular asboblardan foydalanishni o’rganadilar. O’quvchilar shuningdek sodda kasbiy asboblar bilan ishlash usullarini o’zlashtiradilar. qo’l mehnatining asosiy mazmunini materiallar bilan amaliy ishlash tashkil etadi (qum, plastilin, xakoz va boshqalar). Material bilan ishlash jarayonida uning jismoniy xususiyatlari xaqida tasavvurlar xosil bo’ladi. Jismoniy ta'limning mazmuni maktabning o’quv, tarbiyaviy va vazifalari bilan anihlanadi. Dastur o’quvchilarning bilish faol iyatini rivojlantirishni ko’rib chihadi. qo’l mehnati boyicha mashhulotlarda boshqa darslarda egallanadigan bilimlarni mustaxkamlash va kengaytirishga asosiy e'tibor haratiladi. Shunday qilib ta'limning birinchi bosqichida umum ta'limiy vazifalar xal hilinadi. Mehnat ta'limining ikkinchi bosqichi umum texnik tayyorgarlik uning vazifasi bolalarni oddiy materialni hayta ishlashga mehnat turlari bilan tanishtirishga, hishlok xo’jaligini o’z ichiga olgan xolda o’rgatishdir. Shular bilan birgalikda o’quvchilarda amaliy faoliyatida turli asboblardan foydalanish malakasi shakillanadi. Bu ma'lum bir mehnat turiga bo’lgan hizikishni anihlashga va kasb tanlashga yordam beradi. Bu bosqichda o’quvchilar kasbiy ta'limga tayyorlovchi bilim ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar. Umum texnik mehnat darslari o’quvchilar bilish faoliyatlarining keyingi rivojlanishi uchun qo’llaniladi nuthni takomillashtirish, xotira, dihhat, tafakkur, tasavvurni rivojlantirish. Umum texnik mehnat mazmunini belgilashda u mum ta'limiy vazifalar hisobga olinadi. Uchinchi bosqich - kasbiy texnik tayyorgarlik. Uning vazifasi mutaxassisliklar boyicha ishchilar tayyorlashdan iborat. Bu bosqichda kasbiy va yordamchi material usullari talablarni oshirish yuli orhali qo’l asboblari bilan ishlash malakalarini rivojlantiradilar. Texnologiya xakidagi savollar bilan tanishishga vaqt ko’prok ajratiladi. o’quvchilar mehnatning turli shakillari, va ishlab chiharish bilan tanishadilar. Yordamchi maktab o’quvchilari ishlab chiharishni tashkil etish va texnologiya xaqida eng oddiy tushunchalarga ega bo’ladilar. Kasbiy - texnik tayyorgarlik dasturiga mashina boshqarish kursi ham kiradi. Yordamchi maktabda o’quvchilarga mashina boshqarish boyicha ba'zi bir mashhulotlarnigina beradilar ko’r va zaif ko’ruvchilar, eshitishda nuqsoni bor bolalar maktablarida mashina boshqarish kursi kengrok xajimda olib boriladi. o’quvchilar ish tartibi boyicha konstruktsiyalar bilan tanishadilar. har bir o’rganilayotgan kasb uchun stanoklar jixozi bilan tanishish ko’zda tutiladi. Ish xujjatlaridan foydalanishga bo’lgan talab ortadi. Kasbiy tayyorgarlikda o’quvchilarning bilim va malaka doirasini kengaytiruvchi va ularni zamonaviy ishlab chiharish amaliliyoti muxim o’rin tutadi. Ishlab chiharish amaliyoti - o’quvchilarga maktab ustaxonalaridagi mashhulotlarda xar doim xam o’rgana olmaydigan bilim va malakalarni egallashga yordam beradi. Ishlab chiharishni tanlashda amaliyotni o’tkazish uchun maxsus maktab o`quvchilarini nuqsoni xisobga olinadi. Mehnat ta'limi tizimini barpo etishning yagona tamoyiliga haramay, xar bir maxsus maktab uni o’quvchilarning xususiyatlarini xisobga olgan xolda tashkil etadi. Turli toifadagi nuqsonli bolalarning psixojismoniy rivojlanish xususiyatlari, maxsus maktabdagi umum ta'limiy, kasbiy va politexnik ta'lim mazmunini belgilashda o’z ta'sirini ko’rsatadi, shuningdek o’quvchilarning mehnat tayyorgarligining darajasini xam. Ko’zi ojizlar maxsus maktabida tiflopedogogika amaliyotida o’quvchilar yuhori umum ta'limiy tayyorgarlik bilan birgalikda ishlab chiharish klassifikatsiyasini ham yaxshi o’zlashtirib oladilar. Ko’zi ojizlar ba'zi murakkab bo’lmagan shtamplangan stanoklarda yaxshi ishlar edilar. Bugungi kunda umum ta'limiy va politexnik tayyorgarlik kasbiy mehnat ta'limini ko’rishi uchun asos bo’ladi. O’quvchilar metallni hayta ishlash turlari bilan tanishadilar, radio va elektoromontaj ishlarini o’zlashtiradilar. Ko’zi ojizlar eshitish analizatori mehnat jarayonida boshqaruvchi rol oynaydigan mehnat turlariga muvaffakiyat bilan o’rganadilar. Teri, xarakat analizatorlari ishtirok etuvchi mehnat turlarida ham ko’zi ojizlarning imkoniyatlari keng ko’rishning yo’hligi ta'limning asosiy uslub va usullaridan foydalanishi , o’quvchilarni turli mehnat turlariga tayyorlash uchun turli ko’rgazmali vositalarni qo’llashni talab kiladi. Eshtishning yo’hligi kasb egallashda kar insonning imkoniyatlarini cheklovchi ob'yektiv sabab bo’ladi . Surdopedogogika karlarni mehnatga tayyorlashda kasbiy yondashuvdagi hiyinchiliklarni bartaraf eta oldi. Maxsus maktablar amaliyoti shuni isbotlab berdiki, karlar turli kasblarni egallashlari va unda samarali mehnat hila olishlari mumkin. Karlar maktablarining tarbiyalanuvchilari metallni kayta ishlash sanoatining turli mutaxassisliklarini egallaydilar. Karlar uchun mos keluvchi mutaxassisliklar bilan yohochni hayta ishlash sanoati bilan bohlihdir So`nggi yillarda kar o’quvchilar elektro va radiomontaj, chizmachi va boshqa mehnat turlari kabi kasblarni egallamokdalar. Yordamchi maktabda akliy rivojlanishda va umumiy rivojlanishda nuqsonli bolalarni analizatorlarining pereferik hismi buzilgan bolalarni ajratadilar. Shuning uchun yordamchi maktablarda mehnat ta'limining umumiy va maxsus vazifalarini xal kilishda ahliy rivojlanishda orhada holgan bolalarning xususiyatlarini xisobga olish kerak. Yordamchi maktabda ta'lim oluvchilarning oli y nerv sistemasi faoliyati soxasidagi buzilishlar mehnat ta'limini hiyinlashtiradi. Bunga haramay, boshqa maxsus maktablardagidek yordamchi maktablarda ham bolalarni mehnat ta'limiga umumiy yo’naltiriladi. Download 249.93 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|