1-mustaqil ish mavzu

1-MUSTAQIL ISH
MAVZU: Logistika iqtisodiy-matematik usullar va modellar
Matematik modellashtirish va kompyuterli hisoblash eksperimenti hozirgi vaqtda ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning eng muhim tashkil etuvchilaridan biriga aylandi. Mavjud moddiy, mehnat, energiya va vaqt resurslaridan samarali va oqilona foydalanish talabining ahamiyati ortib borayotganligi ilmiy izlanishlarda matematik va kompyuterli modellashtirish usullarining tobora kengroq qo‘llanishini taqozo etmoqda.
Matematik usullarning bugungi kun ilmiy tadqiqotchilari, texnik va iqtisodchi mutaxasislar ijodiy faoliyatidagi ahamiyati haqida so‘z yuritilganda ilm-fan rivojiga ulkan hissa qo‘shgan olimlarning fikrlarini alohida ta’kidlash lozim. Buyuk italyan fizigi va astronomi, aniq tabiiy fanlar asoschilaridan biri Galileo Galiley (1564-1642) shunday degan edi: “Tabiatshunoslik kitobi matematika tilida yozilgan”. Nemis klassik falsafasining asoschisi Emmanuil Kant (1742-1804) fikriga ko‘ra, “Har qanday fanda qancha matematika bo‘lsa, unda shunchalik haqiqat mavjud”. Taniqli nemis matematigi va mantiqchisi David Gilbert (1862- 1943) ta’kidlaganidek, “Matematika – barcha aniq tabiatshunoslikning asosidir”. Buyuk matematik olim L.Eyler (1707-1783) esa yanada aniqroq qilib: “Dunyoda ro‘y beradigan hech bir hodisa yo‘qki, unga maksimal yoki minimal qiymatni topish ma’nosini berish mumkin bo‘lmasin” – deb aytgan edi. Buyuk olimlarning bu fikrlari matematik modellashtirishning barcha mutaxasislar ilmiy-nazariy va amaliy faoliyatidagi yetakchi roli va ahamiyati to‘g‘risida hech bir qo‘shimcha izohlarsiz to‘liq tasavvur beradi.
Matematik modellashtirish – hodisalar, jarayonlar va tizimlarning matematik modellarini qurish va ularni tadqiq etish asosida amalga oshiriladigan nazariyeksperimental usuldir. Matematik modellashtirish usullari jadal rivojlanmoqda, murakkab iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni tahlil qilishdek yangi sohalarni qamrab olmoqda. Texnikada, logistikada, fizika, kimyo, biologiya, tibbiyot, iqtisod, sotsiologiya, demografiya va boshqa fanlarda matematik usullarni tadbiq etish jarayoni faol davom etmoqda.
Matematik modellarni o‘rganish va ularni amaliy masalalarga qo‘llashda o‘zbek olimlari ham faol qatnashib kelmoqdalar. Bunda akademiklar S.X.Sirojiddinov,
T.A.Sarimsoqov, V.Q.Qobulov, T.J.Jo‘raev, M.S.Salohiddinov, T.A.Azlarov, N.Yu.Satimov, M.M. Kamilov kabi ustozlarning yaratgan ilmiy maktablari va ularning izdoshlarining matematik usullar rivojidagi xizmatlarini ta’kidlash joyizdir.
Matematik usullar va modellarning ahamiyatini quyidagilarda ko‘rish mumkin:

1. 
   Iqtisodiy - matematik usullar yordamida moddiy, mehnat va pul resurslaridan oqilona foydalaniladi.
   
2. 
   Matematik usullar va modellar iqtisodiy va tabiiy fanlarni rivojlantirishda yetakchi vosita bo‘lib xizmat qiladi.
   
3. 
   Matematik usullar va modellar yordamida tuzilgan prognozlarni umumiy amalga oshirish vaqtida ayrim tuzatishlarni kiritish mumkin bo‘ladi.
   
4. 
   Iqtisodiy-matematik modellar yordamida iqtisodiy jarayonlar faqat chuqur tahlil qilinibgina qolmasdan, balki ularning yangi o‘rganilmagan qonuniyatlarini ham ochish imkonini beradi. Shuningdek, ular yordamida iqtisodiyotning kelgusidagi rivojlanishini oldindan aytib berish mumkin.
   
5. 
   Iqtisodiy-matematik usul va modellar hisoblash ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish bilan birga, aqliy mehnatni yengillashtiradi va iqtisod xodimlarning mehnatini ilmiy asosda tashkil etadi va boshqaradi.