11-a-Кейс Нафас олиш
|
11-a-Кейс Нафас олиш
|
МАВЗУ: Аъзолар системаси онтофилогенези нерв, қон айланиш, нафас олиш, эндокрин тизими Kelib chiqishi va joylashishiga ko`ra bevosita hazm qilish sistemasi bilan bog`liq Qushlarda O`pkasi umurtqalilar ichida eng yaxshi rivojlangan Suvda yashovchi umurtqalilarda nafas olish a`zosi vazifasini halqumda joylashgan oyquloq bajaradi O`pkasida bronxlar tarmoqlanib branxiolalar bilan tugaydi Uchishga moslashganligi sababli, o`pkasining ikkilamchi brinxlari oxirida havo haltachalari hosil bo`ladi Quruqlikda yashovchilarda oyquloq yopilib, yo`qolib ketadi, nafas olishni ichak devorining o`simtasi- o`pkalar bajaradi Havo haltachalari uchganda havo bilan to`lib, tana vaznini yengillashtiradi, qonni 2-martta O2bilan ta`minlaydi Umurtqalilarning filogenezida yashash sharoitiga moslashishiga ko`ra 2xil nafas olish sistemasi bo`ladi Nafas olish sistemasining filogenezi Qon ham nafas olganda, ham nafas chiqarganda O2 bilan to`yinib, moddalar almashinuvi jadallashadi Baliqlarda Nafas olish sistemasi oyquloq yaproqlaridan iborat Sut emizuvchilarda Uchlamchi va to`rtlamchi bronxiolalar o`pkada Bronx daraxtini hosil qiladi Amfibiyalarda Birinchi marta o`pka paydo bo`ladi O`pkasi ichak o`simtasi havo haltachalariga gomologik Mayda bronxlar oxirida, qon kapillarlari bilan o`raglan atsinuslar hosil bo`ladi O`pkasida to`siqlar, bronxlar bo`lmaydi O`pka 30-40% kislorod yetkazib beradi O`pkadan tashqari teri ham nafas olishda qatnashadi Reptiliyalarda O`pka asosiy nafas olish a`zosi bo`lib, unda to`siqlar va bronxlar shakllanadi Diafragma nafas olish harakatlarida muhim ahamiyatga ega Shunday qilib, umurtqalilarning nafas olish sistemasi, uning yashash muhitlariga bog`liq ravishda rivojlanib, nafas yo`llari va gaz almashinish satxining tobora ortishi va murakkablashishi yo`nalishida bo`ladi To`qimalarda muayyan modda almashinishi uchun organizmda uzluksiz O2 va oziq-ovqat kelishi talab etiladi Qushlar va sut emizuvchilarda Yuragi 4 kamerali bo`lib, arterial qon , venoz qon bilan aralashadi Bu jarayon qon-tomir sistemasi yordamida amalgam oshadi Qushlarda o`ng aorta yoyi reduksiyalanadi, aortaning chap yoyi saqlanib qoladi, sutemizuvchilarda aksincha Baliqlarda Qon aylanish doirasi bitta, yurak 2 kamerali- bo`lmacha va qorinchadan iborat Umurtqalilarning embrional rivojlanishida dastlab yurak oldida qorin aortasi shakllanadi, undan arterial yoylaqr tanaga tarqaladi, yoylar 6-7 juft bo`ladi Yuragida faqat venoz qon oqadi Yoylarning I-IIjufti reduksiyalanadi, baliqlarda 4-jufti oyquloq arteriyalarini hosil qiladi Amfibiyalarda Qon aylanishida tubdan o`zgarish bo`ladi, chunki oyquloq orqali nafas olish o`pka orqali nafas olish bilan almashadi Quruqlikda yashovchilarda 3-juft arteriyalardan uyqu arteriyalari, 4-juft arteriyalardan esa aorta hosil bo`ladi Yurak-qon tomir sistemasi filogenezi Yurak 3 kamerali, 2 ta bo`lmacha va bitta qorinchadan iborat 5-juft arteriya hamma umurtqalilarda atrofiyaga uchraydi, 6-juft arteriya o`pka arteriyasiga aylanadi Qorinchasida venoz qon arterial qon bilan almashadi Yurak qorinchasidan bitta arterial konus chiqib, keyin 3juft: o`pka-teri tomirlari, o`ng va chap aorta yoyi, bir juft uyqu arteriyalariga ajraladi Homila vaqtida o`pka arteriyasini aorta bilan bog`lab turuvchi tomir bo`lib, u Batallo yo`li deyiladi Reptiliyalarda Qon aylanishi amfibiyalarga o`xshash, faqat yurakning qorinchasida to`liqmas to`siq bo`ladi, natijada tanasi qisman aralash qon bilan ta`minlanadi Yurak-qon tomir anomaliyalari Ba`zan homila vaqtida 4 –juft oyquloq arteriyasining o`ng yoyi reduksiyaga uchramaydi Bunda o`ng yoy aorta, traxeya va qizilo`ngachni aylanib o`tib chap aorta bilan birikadi va toq orqa aortani hosil qiladi, natijada yosh o`tishi bilan traxeya va qizilo`ngah aorta yoylari o`rtasida siqilib qoladi Amfibiyalarda farqli reptiliyalarda qon tomirlar mustaqil ravishda yurak qorinchasidan chiqadi Yurak murakkablashishi bilan qon aylanish doirasi takomillashadi, 2ta qon aylanish doirasi shakllanadi Tug`ma yurak bo`lmachalari, qorinchalari o`rtasida to`siqlarning rivojlanmasligi Kichak qon aylanish doirasi o`pka bilan yurak orasida, katta qon aylanish doirasi butun tana bo`ylab va yurak orasida tomirlar yo`li hisoblanadi Batallo yo`lining bitmay qolishi Aorta va o`pka arteriyasi stvollari yurakdan noto`g`ri chiqishi- tomirlar transpozitsiyasi Qon hujayralari organizmda muhim vazifani bajaradi, ular juda tez yangilanadi Ikkinchi guruh hujayralariga Odam uchraydigan qon hujayralari kasalliklarni o`rganishda bu sistemaning tar5ixiy rivojlanishini yaxshi bilish kerak Limfoblastlar, monoblastlar, miyeloblastlar, tromboblastlar, megakarioblastlar, eritroblastlar va ulardan hosil bo`ladigan, takomillashib yetiladigan hujayralar kiradi Qon ishlab chiqaruvchi organlar Baliqlarda: buyraklar, taloq, ichak Limfoid hujayralar Amfibiyalarda: taloq, jigar, suyak ko`migi Plazmotsitlar, monositlar hosil bo`lishi hamma sinf vakillariga bir hil kechadi Reptiliyalarda: suyak ko`migi, taloq Ularda trombositlar tromboblast hujayralari takomillashadi Qon hosil qilish sistemasining filogenezi Qushlarda: suyak ko`migi, taloq Baliqlar, amfibiyalar, qushlarda megakariosit hujayralar uchramaydi Sut emizuvchilarda: suyak ko`migi, taloq, limfa bezlari Ularning trombositlari sut emizuvchilarnikidan farqli yadroli hujayralardir Gemopoez- qon hosil qilish jarayoni Suyak to`qimasida joylashuvi birincha amfibiyalarda kuzatiladi Eritrositar hujayralar Baliqlar, amfibiyalar, qushlarda va reptiliyalarda yadroli eritrositlar bo`ladi Qushlar va sutemizuvchilarda suyak ko`migi asosiy qon hosil qiluvchi a`zo hisoblanadi. Sut emizuvchilarda yadrosiz eritrositlar shakllanadi Gemopoezning bunday joylashuvi sabablari Umurtqalilarning har xil vakillarida bir-biridan tuzilishi bilan farq qiluvchi neytrofillar, eozinofillar va bazofillar kuzatiladi Donador hujayralar granulositlar Suyak gemopoezni mehanik jaroxatlardan, radioaktiv nurlar, boshqa zararli ta`sirlardan saqlashi deb taxmin qilinadi Filogenezning quyi bosqichida hujayralar xilma-xilligi ko`proq, sut emizuvchilarda xilma-xilligi kamayadi Qon yaratuvchi elementlar shartli ravishda 2 guruhga bo`linadi Shunday qilib, qon ishlab chiqaruvchi sistemaning filogenezi qon to`qimasining va qonning shaklli elementlari strukturasining va funksiyalarining takomillashuvi yo`nalishida boradi Birinchi guruh hujayralari Ularni morfologik ajratish qiyin Ularga qonning o`zak hujayralari, limfopoez, granulopoez, eritropoezning boshlang`ich hujayralarini kiritish mumkin Download Do'stlaringiz bilan baham: 
|