2-мавзу. Бухгалтерия баланси, унинг тузилиши ва мазмуни

Бухгалтерия баланси, счётлар тизими ва икки ёқлама ёзув

• Бухгалтерия баланси – пулда ифодаланган ва муайян санага хўжалик маблағларининг турлари ва ташкил топиш манбалари бўйича иқтисодий гуруҳлаштириш ва умумлаштириш усулидир.
• БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИ

Кўрсаткичлар номи	Сатр коди	Ҳисобот даври бошига	Ҳисобот даври охирига	Кўрсаткичлар номи	Сатр коди	Ҳисобот даври бошига	Ҳисобот даври охирига
Актив				Пассив
I. Узоқ муддатли активлар				I. Ўз маблағлари манбалари
I-бўлим жами:				I-бўлим жами:
II. Жорий активлар				II.Мажбуриятлар
II-бўлим жами:				II-бўлим жами:
Баланс активи бўйича жами				Баланс пассиви бўйича жами

“Актив” - фаолиятли, амал қилиш, мавжуд бўлиш деган сўзлардан келиб чиққан. Шундан келиб чиқиб, актив деганда маблағлар қандай амал қилаётганлигини, ишлаётганлигини кўрсатувчи маблағлар гуруҳланишини тушуниш керак.

• “Актив” - фаолиятли, амал қилиш, мавжуд бўлиш деган сўзлардан келиб чиққан. Шундан келиб чиқиб, актив деганда маблағлар қандай амал қилаётганлигини, ишлаётганлигини кўрсатувчи маблағлар гуруҳланишини тушуниш керак.
• Активлар – бу олдинги амалга оширилган муаммоларни ёки олдин содир бўлган воқеалар натижасида корхонага келиб тушган, ва улардан фойдаланиш келажакда фойда келтирадиган иқтисодий ресурслардир.
• Активлар уч хил хусусиятга эга бўлиши керак:
• а) келажакдаги иқтисодий нафни ўзида мужассамланиши, бевосита ёки билвосита пул маблағлари ёки уларнинг эквивалентиларини кўпайтириш имконияти;
• б) бу иқтисодий нафларни назорат қилиш қобилиятини мужассамлаш;
• в) олдинги битимлар ёки бошқа воқеаларнинг натижаси бўлиши.
• “Пассив” – фаолсиз, холис (бетараф) турмоқ, тушунтириш каби сўзларнинг илдизидан олинган. Тарихан бу атама дастлаб фақат қарзга олинган маблағларга нисбатан, яъни учинчи шахслар олдидаги мажбуриятларга нисбатан қўлланар эди. Бу билан мулк эгаси қарзга олинган маблағларга бўлган муносабатда ўзбошимчалик (бемалоллик)дан ўзини тутиши кераклиги таъкидланган эди. Кейинчалик «пассив» атамаси манбааларнинг бошқа моддаларига ҳам тарқатилган бўлиб, фақат корхона мажбуриятларини тавсифлабгина эмас, маблағлар турларини қандай мақсадларга мўлжалланганлигини ҳам тавсифлаш учун ишлатиладиган бўлди.
• Меҳнат воситалари - инсоннинг яратаётган буюмларига ўз таъсирини ўтказувчи воситалар ҳисобланади. Меҳнат воситалари таркибда ишлаб чиқариш қуроллари (машиналар, асбоб - ускуналар, асбоблар) етакчи ролни ўйнайди. Ишлаб чиқариш қуроллари ёрдамида ишчилар меҳнат буюмларини ташқи кўринишини ўзгартирадилар, уларга янги тус берадилар ва меҳнат маҳсулига айлантирадилар. Меҳнат воситаларига шунингдек, иморатлар, иншоотлар, транспорт воситалари ва хўжалик инвентарлари ҳам киради. Улар ишлаб чиқариш жараёнини нормал амалга ошириш учун керакли шароитлар яратиб, уни тўғри ташкил этишга ёрдам беради.
• Меҳнат буюмлари маҳсулот тайёрланадиган бошланғич материалдан иборат. Уларга хом ашё ва материаллар, ярим тайёр маҳсулотлар ва тугаланмаган ишлаб чиқаришлар киради. Шу гуруҳга ёрдамчи материаллар ва ёқилғилар ҳам киради. Барча меҳнат воситаларининг умумийлиги шундан иборатки, улар фақат биргина ишлаб чиқариш жараёнида истеъмол қилиниб, ўзларининг қийматини тайёрланаётган маҳсулот танархига бутунлай ўтказади.

• Маблағлар (актив)

• Узоқ муддатли активлар

• Жорий (маблағлар) активлар

• Пул маблағлар

• Капитал қўйилмалар

• Узоқ муддатли молиявий қўйилмалар

• Номодий
• активлар

• Жорий ҳисоб – китобдаги маблағлар

• Асосий воситалар

• Моддий оборот маблағлар

• Қисқа муддатли молиявий қўйилмалар

• 2-чизма. Маблағлар таркиби.

• Маблағлар манбалари (пассив)

• Устав капитали

• Қисқа муддатли қарзлар

• Келгуси харажатли ва тўловлари учун захиралар

• Резерв капитал

• Узоқ муддатли қарзлар

• Ўз маблағлари манбалари

• Мажбурияти

• Қўшилган капитал

• Сотиб олинган
• хусусий акциялар

• Тақсимланмаган фойда

• Мақсадли тушумлар

• 3-чизма. Маблағлар манбалари таркиби.