Mavzu: Agrar munosabatlar va agrobiznes
1
- Agrar munosabatlarning iqtisodiy mazmuni. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining xususiyatlari
2
3
- Agrosanoat integratsiyasi va agrobiznes
4
- O‘zbekistonda agrar islohotlarni amalga oshirish va yanada chuqurlashtirishning asosiy yo‘nalishlari
REJA:
1. Agrar munosabatlarning iqtisodiy mazmuni. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining xususiyatlari
О‘zbekiston Respublikasida qishloq xо‘jaligi rivojlanishining asosiy kо‘rsatkichlar tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
Yillar
| | | | | | |
2000-2021 yillarda о‘zgarishi, %
| | |
2000
|
2010
|
2015
|
2016
|
2019
|
2020
|
2021
| |
Qishloq xo‘jaligi ekinlari ekin maydoni, ming gektar
|
3778,3
|
3708,4
|
3694,2
|
3706,7
|
3309,4
|
3396,1
|
3260,7
|
86,3
|
Qishloq xo‘jaligi mahsuloti, mlrd. so`m
|
1387,2
|
30856,7
|
99604,6
|
115599,2
|
216283,1
|
250250,6
|
302524,9
|
21808,3
|
shu jumladan:
|
|
|
|
|
|
|
| |
dehqonchilik
|
696,8
|
18119,0
|
55429,2
|
61755,1
|
111904,8
|
123858,8
|
151083,4
|
21682,5
|
chorvachilik
|
690,4
|
12737,7
|
44175,4
|
53844,1
|
104378,3
|
126391,8
|
151441,5
|
21935,3
|
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning o‘sish sur'ati, o‘tgan yilga nisbatan foizda
|
103,1
|
106,3
|
106,1
|
106,3
|
103,3
|
102,7
|
103,6
|
0,5
|
shu jumladan:
|
|
|
|
|
|
|
| |
dehqonchilik
|
103,1
|
105,9
|
105,5
|
105,7
|
104,8
|
103,2
|
103,1
|
0
|
chorvachilik
|
103,0
|
106,9
|
106,9
|
107,0
|
101,6
|
102,1
|
104,1
|
1,1
|
1-rasm. О‘zbekiston Respublikasida qishloq xо‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning mulkchilik shakli bо‘yicha tarkibi
2-jadval
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA MAHSULOT ISHLAB CHIQARISH TARKIBI
Ko‘rsatkichlar
|
Yillar
| | | | | | | | |
2000
|
2010
|
2015
|
2018
|
2019
|
2020
|
2021
|
Dehqonchilik mahsulotlari, sh.j.
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
Fermer xo`jaliklari
|
9,7
|
59,1
|
52
|
45,3
|
49,2
|
52
|
52,6
|
Dehqon (shaxsiy yordamchi) xo`jaliklari
|
43,9
|
39,4
|
46,2
|
52,2
|
46,8
|
42,3
|
41,1
|
Qishloq xo`jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
|
46,4
|
1,5
|
1,8
|
2,5
|
4
|
5,7
|
6,3
|
Chorvachilik mahsulotlari, sh.j.
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
Fermer xo`jaliklari
|
1,3
|
3,9
|
4
|
4,6
|
5,1
|
4,9
|
5,7
|
Dehqon (shaxsiy yordamchi) xo`jaliklari
|
89,7
|
93,1
|
92,9
|
92,3
|
91,2
|
92
|
90,7
|
Qishloq xo`jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar
|
9
|
3
|
3,1
|
3,1
|
3,7
|
3,1
|
3,6
|
2-rasm. Qishloq xо‘jaligi mahsuloti ishlab chiqarishda Qashqadaryo viloyatining tutgan о‘rni, (joriy narxlarda mlrd.sо‘m)
Yerning hosil berish qobiliyatiga tuproq unumdorligi deyiladi
- uzoq yillar davomida kishilarning hech qanday aralashuvisiz, tabiiy o‘zgarishlar natijasida yerning ustki qatlamida o‘simlik «oziqlanishi» mumkin bo‘lgan turli moddalarning vujudga kelishi
Yerning tabiiy unumdorligi
- tuproq unumdorligi kishilarning tabiatga ta’siri natijasida, ya’ni tuproq tarkibi va dehqonchilik usullarini yaxshilash sun’iy yo‘l bilan amalga oshirilishi
Yerning iqtisodiy unumdorligi
Yerga egalik qilish, tasarruf etish va undan foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlar agrar munosabatlar deyiladi.
Yerga egalik jismoniy va huquqiy shaxslarning ma’lum yer uchastkasiga tarixan tarkib topgan asoslardagi yoki qonun hujjatlarida belgilangan tartibdagi egalik huquqini tan olishini bildiradi
Yerdan foydalanish huquqi – bu o‘rnatilgan urf-odatlar yoki qonuniy tartibda undan foydalanishni bildiradi.
2. Renta munosabatlari
Yer rentasi – yer egaligini iqtisodiy jihatdan amalga oshirish (realizatsiya qilish)ning shaklidir.
Yer rentasining bir qancha tarixiy ko‘rinishlari mavjud.
1
- barshchina (ishlab berish)
2
3
- pul solig‘i shakllaridagi feodal rentalari
Hozirgi paytda turli mamlakatlarda mavjud renta vujudga kelish sabablari va shart-sharoitlariga qarab quyidagi turlarga ajratiladi:
1
2
3
4
- qazilma boyliklar, qurilishlar joylashgan yerlardan olinadigan renta.
Yer uchastkalarining unumdorligi va joylashgan joyidagi farqlar natijasida vujudga keladigan qo‘shimcha daromad (qiymat)ning bir qismi renta shaklini oladi hamda u differensial renta deb ataladi.
Differensial renta I
- yerning tabiiy unumdorligi bilan bog‘liq bo‘lgan, sanoat markazlariga, bozorlarga va aloqa yo‘llariga yaqin joylashgan serunum yer uchastkalarida vujudga keladi
Differensial renta II
- xo‘jaliklarni intensiv rivojlantirish, yerning hosildorligini oshirish uchun qo‘shimcha xarajatlar sarf qilish bilan, ya’ni qishloq xo‘jaligida kimyoviy o‘g‘itlarni qo‘llash, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash va elektrlashtirish darajasi bilan bog‘liq holda vujudga keladi.
Absolyut renta
- Yerga bo‘lgan mulkchilik monopoliyasi ijaraga beriladigan barcha yer uchastkalarining sifatidan qat’inazar, yer egalariga absolyut renta deb atalgan rentani olishga imkon beradi.
Monopol renta
- Boshqa yerda uchramaydigan tabiiy sharoit, ba’zan noyob qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtirish yer egalariga monopol renta olish imkonini beradi.
Qazilma boyliklar, qurilishlar joylashgan yerlardan olinadigan renta.
- ma’lumki foydali qazilma konlari joylashuvi jihatidan ham, konning boyligi jihatidan ham bir-biridan farq qiladi. Xuddi qishloq xo‘jaligidagi singari, o‘rta va yaxshi konlardagi korxonalar qo‘shimcha foyda oladilar, u ham differensial rentaga aylanadi.
IХ
- yerdan foydalanganlik uchun to‘lanadigan renta
R
- yerga ilgari sarflangan kapital uchun foiz
r
А
- 1) yer uchastkasi egasi olish mumkin bo‘lgan yer rentasi miqdoriga;
- 2) ssuda foizi me’yoriga
Yerning narxi ikkita miqdorga bog‘liq:
Yer narxi
- Ma’lumki, yer inson mehnati mahsuli bo‘lmaganligi sababli almashuv qiymatga ega emas. Shunga ko‘ra, nazariyotchilar yer va boshqa tabiat in’omlari narxini irratsional narxlar deb ataydilar.
NЕ
R
r*
Do'stlaringiz bilan baham: |
