4-bosqich 620-19 guruh talabasi G’olibbekov Omadbek Муаммоли ўкитиш технологияси

4-bosqich 620-19 guruh
talabasi G’olibbekov Omadbek


Муаммоли ўкитиш технологияси

Режа

1. 
   Муаммоли таълим мохияти
   
2. 
   Муаммоли вазият.
   
3. 
   Муаммоли таълим шартлари.
   

4.Муаммоли таълимнинг асосий методлари.
Муаммоли ўкитиш бу такомиллашган ўкитиш технологиясидир. Ҳозирги олий мактабдаги самарадор ўқитиш технологияси - бу муаммоли ўқитишдир. Унинг вазифаси фаол билиш жараёнига ундаш ва тафаккурда илмий-тадқиқот услубини шакллантиришдир. Муаммоли ўқитиш ижодий, фаол шахс тарбияси мақсадларига мос келади.
Муаммоли ўқитиш жараёнида талабанинг мустақиллиги ўқитишнииг репродуктив шаклларига нисбатан тобора ўсиб боради.
Ҳозирги псдагогикага оид адабиётларда муаммоли ўқитишнинг турли таьриф ва тавсифлар бор. Бизнпнгча, нисбатан тўлиқ ва аник таъриф М.И.Махмудова томонидан берилган бўлиб, унда муаммоли ўқитиш мантиқий фикрлар тадбирлари (таҳлил, умумлаштирш) ҳисобга олинган ўргатиш ва дарс бериш усулларини қўллаш қоидалари ва талабаларнинг тадқиқот фаолиятлари қонуниятларининг (муаммоли вазият, билишга бўлган қизиқиш ва талаб...) тизими сифатида изоҳланади.
Муаммоли ўқитишнинг моҳиятини ўқитувчи томонидан талабаларнинг ўқув ишларида муаммоли вазиятни вужудга келтириш ва ўқув вазифаларини, муаммолариии ва саволларини ҳал қилиш оркали янги билимларни ўзлаштириш бўйича уларнинг билиш фаолиятини бошқариш ташкил атади. Бу эса билимларни ўзлаштиришнинг илмий-тадқиқот усулини юзага келтиради.
Маълумки, ўқитишнинг ҳар қандай асосида инсон фаолиятининг муайян қонуниятлари, шахс ривожи ва улар негизида шаклланган педагогик фаннинг тамойиллари ва қоттдалари ётади. Инсоннинг билиш фаолияти жарасни мантиқий билиш зиддиятларини ҳал қилишда объектив конуниятлари дидактик тамойилларга таянади. Ўқитишшшг ҳозирги жарасни таҳлили психолог ва педагогларнинг фикрлаш муаммоли вазиит, кутилган хайрат ва маҳлиё бўлишдан бошланади, деган хулосалари ҳақиқатга яқин эканлигини кўрсатади. Ўкитиш шароитида инсоннинг ўша психик, эмоционал «ҳиссий ҳолати унга фикрлаш ва ақлий ишлаш учун ўзига хос туртки вазифасини бажаради.
Муаммоли вазият муайян педагогик «воситаларда мақсадга мувофиқ ташкил этиладиган ўзига хос ўкитиш шароитида юзага келади. Шунингдек, ўрганилган мавзулар хусусиятларидан келиб чиқиб, бундай вазиятларни яратишнинг махсус усулларини ишлаб чиқиш зарур. Шундай қилиб, ўқитишда муаммоли вазият шунчаки «фикр йўлидаги кутилмаган тўсик» билан боғланган ақлий машаққат ҳолати эмас. У билиш мацсадлари махсус такозо килган аклий таранглик ҳолатидир. Бундай вазият негизида аввал ўзлаштирилган билим излири аа янги юзага келган вазифани ҳал килиш учун аклий ва амалий ҳаракат усуллари ётади. Бунда ҳар қандай машаққат муаммоли вазият билан боглиқ бўла бермаслигиии таъкидлаш ўринли бўлади. Янги билимлар аввалги билимлар билан боғланмаса, аклий машакқат муаммоли бўлмайди. Бундай машақкат ақлий изланишни кафолатламайди. Муаммолп вазият ҳар қандай фикрлаш машаққатларидан фарқ қилиб, унда талаба машаққат талаб қилган объект (тушунча, факт)нинг унга аввал ва айни вақтда маълум бўлган вазифа, масала бўйича ички, яширин алоқаларини англаб стади.
Шуидан қилиб, муаммони хосиятининг мохпяти шундаки, у талаба таниш бўлган маълумотлар ва янги фактлар, ҳодисалар (қайсики, уларни тушуниши ва тушунтириш учун аввалги билимлар камлик килади) уртасидаги знддиятдир. Зиддият билимларни ижодий ўзлаштириш учун ҳаракатлантирувчи кучдир.
Муаммоли вазиятнинг белгилари қуйидагилар:

• 
  талабага нотаниш фактнинг мавжуд бўлиши;
  

• 
  вазифаларни бажариш учун налабага берилидиган кўрсатмалар, юзага келган билиш машаккатини ҳал килишда уларнинг шахсий манфаатдолиги.
  

Муаммолн вазиятдан чиқа олиш ҳамма вақт муаммони, яъни номаълум эканлигини, унинг нутқий ифодаси ва ечимини англаш билан боғланган.
Муаммоли вазнятнинг фикрий тахлил қиладиган бўлсак, мустақил ақлий фаолиятидир. У талабани интеллектуал машаққат келтириб чиқарган сабабларни тушунишга, унга кириш, муаммони сўз билан ифодалаш, яъни фаол фикр юритишни белгилашга олиб кслади. Бу уринда изчиллик ёрқин кўринади аввало муаммоли вазият юзага келади, сўнг ўқув муаммоси шаклланади.
Ўқитиш амалиётида бошқа вариант - ўша муаммо ташқи кўрииишда муаммоли вазият юзага келишша мунофик келгандай бўладнган варнант ҳам учрайдм. Факрлар, лукмалар назарай қоидалар зиддияглари шаклидаги саволлар кўринишидаги муаммони ифодаси одатда «нимага» саволига жавоб бўладиган муаммоли вазиятнинг мавжудлигини акс эттиради.
Муаммо уч таркибий қисмдан иборат: маълум (берилган вазифа асосида), номаьлум (уларни топиш яиги билимларни шакллантиришга олиб келади) ва аввалги билимлар (талабалар тажрибаси). Улар номаълумни топишга йўналган қидирув ишларини амалга ошириш учун зарурдир. Аввало талабага номаълум бўлган ўқув муаммоси вазифаси белгиланади ва бунда унинг бажарилиш усуллари ҳамда натижаси ҳам номаълум бўлади, лекин талабалар ўзларидаги аввал эгалланган билим ва кўникмаларга асосланиб туриб кутилган натижа ёки ечилиш йўлини излашга тушади.
Шундай қилиб, талабалар биладиган вазифа ва унинг мустакил хал килиниш усули ўкув муаммоси бўла олмайди, иккинчидан, бирор вазифанинг счилиш усулларини ва уни излаш воситаларини билишмаса ҳам ўқув муаммоси бўла олмайди.