4-маруза. Товар пул муносабатлари

8-МАВЗУ:РАҚОБАТ ВА МОНОПОЛИЯ

• Режа:
• 1. Рақобатнинг моҳияти, иқтисодий асослари ва ривожла-ниш босқичлари
• 2. Рақобат шакллари. Тармоқ ичидаги ва тармоқлараро рақобат
• 3. Рақобат усуллари: нарх ёрдамида ва нархсиз рақобат
• 4Иқтисодий монополия: моҳияти ва турлари. Антимо-нопол қонунчилик

Рақобат — бу юқори фойда ва омилли даромад олиш ҳамда нафлиликни энг юқори даражада етказиш мақсадида бозор субъектлари иқтисодий манфаатларининг тўқнашишидир. Ишлаб чиқарувчилар уртасидаги рақобат: >Товарларни қулай шароитда ишлаб чиқариш, юқори нархларда сотиш ва бозордаги мавқеини мустаҳкамлаш орқали энг кўп фойда олишга қаратилади. Ресурс эгалари ўртасидаги рақобат: >Ўзларининг иқтисодий ресурсларини (капитал, ер, ишчи кучи) юқори нархларда сотиш орқали кўпроқ омилли даромадга эга бўлишга қаратилади. Истеъмолч илар уртасидаги рақобат: >Даромадларнинг мавжуд даражасида кўпроқ миқдордаги товар-ларни сотиб олишга, яъни сарфлаган пули эвазига кўпироқ наф-лиликга эга бўлишга қаратилади.

Рақобатнинг иқтисодий асоси-бу ишлаб чиқарувчилар, ресурс эгалари ва истеъ.молчиларнинг тадбиркор, мулк ва даромад эгаси сифатида эркин хамда мустақил бўлишидир. Рақобатнинг ривожланиш босқичлари: 1. Оддий товар хўжалигига хос бўлган рақобатчилик, боскичи. 2. Соф ёки эркин рақобатга асосланган босқич. .Монополистик рақобат босқичи. 3.Xозирги замон маданий жихатдан ривожланган ра-қрбатчилик босқичи. “Иқтисодиётни эркинлаштириш хақиқий рақрбат муҳи-тини шакллантириш билан узвий боғлиқдир. Рақобат бўлмаса бозор иқтисодиётини барпо этиб бўлмайди. Рақобат бозорнинг асосий шарти, айтиш мумкинки, унинг қонунидир”.

Рақобат шакллари 1. Ишлаб чиқарувчи (сотувчи)ларнинг бозордаги мав-қеига кўра: > соф ёки эркин ракобат > соф монополия; >монополистик ракрбат; >олигополия; II. Миқиёсига кура: >тармоклар ичидаги ракрбат >тармоқлар ўртасидаги ракрбат >миллим хўжалик доирасидагирақобат; > Жаҳон хўжалиги доирасидаги ракрбат. III. Содир бўлиш характеригакўра: >тартибсиз (стихияли) рақобат; >тартибга солинадиган рақобат; IV. Амалга ошириш усулига кўра: >наргвоситасидаги рақобат; >нархсиз рақобат; Амалга ошириш йўлига кўра: >халол ракрбат: >гирром рақобат: