57 Buyraklar Faoliyatining O’ziga Xosligi Va Buyraklar Bosimi

---

Journal of Healthcare and Life-Science Research 
Vol. 2, No. 2, 2023 ISSN: 
57 
 
Buyraklar Faoliyatining O’ziga Xosligi Va Buyraklar 
Bosimi 
 
 
Annotatsiya: 
Buyraklar hujayralarni yuvadigan hujayradan tashqari suyuqlikning tarkibi 
va hajmining barqarorligini ta'minlaydi va shu bilan ikkinchisining hayotiy 
faoliyati uchun maqbul sharoitlarni ta'minlaydi. Ular tanadan ortiqcha suv 
yoki unda erigan moddalarni olib tashlaydi. Aksincha, suv va/yoki 
elektrolitlar 
tanqisligi 
yuzaga 
kelganda, 
metabolizmning 
yakuniy 
mahsulotlarini chiqarilishini buzmasdan ularning keyingi yo'qotilishini 
kamaytirishga qaratilgan jarayonlar ishlay boshlaydi.
 
Kalit soʻzlar: 
Nefron, Genle halqasi, Baumen kapsulasi, funksional, prinsip, glomerulyar. 
Information about 
the authors 
Mirzajonova Saboxon 
Assistenti,
Farg’ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti Fiziologiya fanlar 
kafedrasi 
Solijonova Ominaxon 
Farg’ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti Tibbiy profilaktika ishi 
yo’nalishi 2-bosqich 421-guruh talabasi
 
Buyrakning funksional birliklari. Har bir buyrakda taxminan 1,2 million nefron mavjud. Individual 
nefron Baumen kapsulasiga ega bo'lgan glomerulyar, proksimal qiyshiq kanalcha, Genle halqasi va 
distal burama tubuladan iborat. Bir nechta nefronlarning distal burmalangan tubulalari yig'uvchi 
kanalga ochiladi. Har bir nefron o'ziga xos transport turlarini mustaqil ravishda ta'minlay oladigan 
funksional birlikdir. Shu bilan birga, buyraklarning ma'lum funktsiyalari faqat barcha nefronlarning 
birgalikdagi faoliyati, masalan, siydik kontsentratsiyasi bilan amalga oshirilishi mumkin. Ularning 
sezilarli miqdori inaktivatsiyasi bilan buyrak qolgan nefronlarning normal ishlashi bilan ham bu 
qobiliyatni yo'qotadi. Buyrak faoliyatining asosiy mexanizmlari. Buyrakning ishlashi ikkita asosiy 
printsipga asoslanadi: uning qolgan qismidan ko'p miqdorda hujayra tashqari suyuqlikni glomerullarda 
ultrafiltratsiya orqali ajratish va unda erigan moddalar bilan suvni tubulalarning epitelial hujayralari 
orqali tashish. Bu funksiyalarni bajarish qobiliyatiga ko'ra, buyraklar tananing barcha boshqa 
a'zolaridan o'zib ketgan. Glomerulyar kapillyarlarda sirt birligiga filtratsiya tezligi mushak 
kapillyarlariga qaraganda 10 baravar yuqori bo'lishi mumkin. Naychalardagi transport (ayniqsa, 
proksimal girusda) ham tejamkorlik va samaradorlikning o'ziga xos mo''jizasidir.
Buyraklarda qon oqimi.
Qon oqimi tezligi. Yuqori glomerulyar filtratsiya tezligi kuchli buyrak qon oqimi bilan bog'liq. Ikkala 
buyrakning massasi 300 g ni tashkil qiladi, ya'ni o'rtacha inson tana vaznining (70 kg) atigi 0,4% ni 
tashkil qiladi. Shu bilan birga, ular orqali daqiqada 1,2 litr qon o'tadi, ya'ni yurakning umumiy 
hajmining taxminan 25%, dam olishda daqiqada 5 litrni tashkil qiladi. Biroq, buyraklarning turli 
qismlarida qon oqimi bir xil emas. Uning maksimal tezligi kortikal moddaga to'g'ri keladi - glomeruli 
va proksimal konvolyutsiyali tubulalarni o'z ichiga olgan maydon, ya'ni hujayradan tashqari suyuqlik 
bilan almashinadigan asosiy tuzilmalar. Buyraklar medullasi tashqi va ichki (papilla) qatlamlari bilan 
umumiy qon oqimining faqat kichik qismini tashkil qiladi, ammo bu yerda 1 g to'qimalarga qon 
miqdori kortikal moddadagi kabi katta. Ko'rinib turibdiki, bu qon tomir qarshiligining maxsus 
taqsimlanishi bilan bog'liq bo'lib, u korteksdagi qon oqimini tezlashtiradi va uni medullada cheklaydi. 
Qon aylanish tizimining tuzilishi. Buyraklarni qon bilan ta'minlash o'ziga xosdir, chunki u shunga ko'ra 

---

Journal of Healthcare and Life-Science Research 
Vol. 2, No. 2, 2023 ISSN: 
58 
tartibga solinadi. Buyrak qon oqimiga qarshilik. Oddiy qon bosimi sharoitida uning afferent 
arteriolalarda o'rtacha pasayishi, ya'ni buyrak arteriyasidan glomerulyar kapillyarlarga qadar bo'lgan 
hududda nisbatan kichik. Natijada, bu kapillyarlardagi gidrostatik bosim tanadagi boshqa kapillyar 
tarmoqlarga qaraganda yuqori; bu intensiv glomerulyar filtratsiyaning harakatlantiruvchi kuchidir. 
Efferent arteriolalarning qarshiligi hech bo'lmaganda afferent arteriolalarning qarshiligi bilan bir xil. 
Buyraklar inson tanasining filtrlari bo'lib, juda ko'p nozik sozlamalarga ega. Bu qonni yuqori bosimda 
olib yuradigan arteriyalardir. Buyrak to'qimalariga kirib, qon maxsus yarim o'tkazuvchan membranalar 
orqali filtrlanadi, shuning uchun organizm uchun keraksiz bo'lgan barcha moddalar (masalan, 
oqsillarning parchalanish mahsulotlari, "azotli shlaklar", xususan, karbamid yoki karbamid) siydikga 
kiradi va tanadan chiqariladi va foydali moddalar - glyukoza, oqsillar, minerallar - qayta so'riladi va 
qon oqimiga qaytariladi. Tabiiyki, buyrak filtri qon hujayralarini (eritrotsitlar, leykotsitlar va 
boshqalar) siydikga ham yo'l qo'ymaydi. Siydik hosil bo'lgandan so'ng, u buyrakning bo'shliq tizimiga 
ochiladigan (buyrak ustunlari va buyrak papillalari orqali o'tadi) yig'uvchi kanallar va tubulalar 
tizimiga kiradi. Ikkinchisi (kengaytirilganda) kichik bo'g'inlar, katta bo'shliqlar va buyrak chanog'idan 
iborat. Buyrak tos bo'shlig'idan siydik ingichka (7-8 mm dan ortiq bo'lmagan) naycha orqali siydik 
pufagiga kiradi. Bundan tashqari, siydik pufagining siydik pufagi bilan tutashgan joyida antirefluks 
mexanizm - tizimning bir turi - nipel mavjud. Siydik siydik pufagidan siydik pufagiga o'tishi mumkin, 
ammo aksincha emas. Bu siydik pufagi bosimi ko'tarilganda buyrakni siydik oqimidan himoya qilishga 
yordam beradi. Quvuqni to'ldirganda, turtki paydo bo'ladi va odam siydik yo'li orqali siydik chiqaradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. E.B. Babskiy, A.A. Zubkov “Odam fiziologiyasi” V.Ra. Himov va T. G’ulomov tarjimasi. 
2. O.T. Alyaviya, SH.Q. Qodirov, A.N.Qodirov, Sh.H. Hamroqulov “Normal fiziologiya”. 
3. E. Nuritdinov “Normal fiziologiya”.