6-mavzu. Boshqarish ob’yektlarining vaqt xarakteristikalarini olish va aproksimatsiyalash. (4 soat)
Download 0.75 Mb. Pdf ko'rish
|
6 ma\'ruza
|
6-mavzu. Boshqarish ob’yektlarining vaqt xarakteristikalarini olish va aproksimatsiyalash. (4 soat) Reja: 1. Rostlash ob’yektlarining o‘tish xarakteristikalari. 2. O‘tish xarakteristikalarini olish usullari. O‘z-o‘zini to‘g‘rilovchi bir sig‘imli rostlash ob’yektlarining o‘tish xarakteristikasi. 3. Ko‘p sig‘imli rostlash ob’yektlarining o‘tish xarakteristikalari. 4. Rostlash ob’yektining impul's xarakteristikalari. Tayanch so’z va iboralar: rostlash ob’yekti, o‘tish xarakteristikasi, o‘z-o‘zini to‘g‘rilash, bir sig‘imli rostlash ob’yektlarining o‘tish xarakteristikasi, ko‘p sig‘imli rostlash ob’yektlarining o‘tish xarakteristikalari, impuls xarakteristikalari. Berilgan vaqtda ob’yekt ichida mavjud bo’lgan modda yoki energiyaning miqdori sig’im deyiladi. Demak, sig’im ob’yektning yoki energiyaning yig’ish qobiliyati bo’lib uning inertsionligini ifodalaydi. Sig’im qancha katta bo’lsa, ob’yektga ko’rsatilgan ta’sir natijasida rostlanuvchi kattalikning o’zgarishi shuncha past bo’ladi. Sig’imlari katta bo’lgan ob’yektlar sig’imlari kichik bo’lgan ob’yektlarga nisbatan turg’unroqdir. Rostlanuvchi kattalikning qiymati o’zgarishi bilan ob’yekt sig’imi o’zgaradi. Ob’yekt sig’imining rostlanuvchi kattalikka ko’rsatgan ta’sirini baholash uchun sig’im koeffitsienti tushunchasi ishlatiladi. Sig’im koeffitsienti rostlanuvchi kattalikni bir o’lchov birligiga o’zgartirish uchun ob’yektga qancha modda yoki energiya kiritish yoki undan uzoqlashtirish kerakligini ko’rsatadi. Umuman, rostlash jarayoni modda yoki energiyani ob’yektga yaqinlashishi va undan uzoqlashishiga ta’sir ko’rsatish yo’li bilan rostlanuvchi kattalikni ma’lum bir sathda ushlab turishdan iborat. Rostlanuvchi ob’yektga kelgan modda yoki energiya miqdori Δ Q ni ob’yekt tashqi rejimining sonli parametri deb ataladi. Uning qiymati modda va energiyaning yaqinlashish Qya va uzoqlashish Qu qiymatlarining ayirmasiga teng: ΔQ = Qya - Qu. (6.1) Rostlanuvchi ob’yektning ichki rejimi sifatini ta’riflovchi ko’rsatkich odatda rostlanuvchi kattalik dan iborat. Ob’yektning muvozanat holatida Qya=Qu bo’lib, sifat ko’rsatkichi vaqt mobaynida o’zgarmas qoladi. Agar muvozanat buzilsa ( Qya ≠ Qy ), ko’rsatkich, rostlanuvchi ob’yekt xususiyatlariga muvofiq, vaqt bo’yicha o’zgaradi. Ob’yektning sig’imi uning muvozanatda bo’lmagan holatida ( Qya ≠ Qy ) rostlanuvchi kattaligining vaqt bo’yicha o’zgarish tezligini ta’riflaydi. Bu bog’lanishning umumiy ko’rinishi quyidagi funktsiya orqali ifodalanadi: 𝑑𝜑 𝑑𝑡 = 𝑓(∆𝑄) (6.2) qisqa vaqt oraliqlari uchun amalda bu funktsiyani chiziqli deb hisoblash mumkin: 𝑑𝜑 𝑑𝑡 = ∆𝑄 𝑐 (6.3) bunda s – sig’im koeffitsienti. Sig’im koeffitsientiga teskari kattalik ob’yektning g’alayonlovchi ta’sirlarga bo’lgan sezgirligini ifodalaydi. Ob’yektning rostlanuvchi ko’rsatkichi bo’yicha sig’im rostlanuvchi kattalik qiymati va sig’im koeffitsientlarining ko’paytmasiga teng. S = s. (6.4) SHunday qilib, sig’im o’lchovi modda yoki energiyaning ob’yektga keltirilgan va ob’yekt chiqishining o’zgarishiga sarflangan miqdoridan iborat. Ob’yektga biror miqdorda modda yoki energiya keltirishda ma’lum qarshiliklardan o’tish kerak (qizitishda ob’yektga berilgan issiqlik oqimi termik qarshilikka uchraydi: apparatga keltirilgan suyuqlik oqimi gidravlik qarshilikka uchraydi). Qarshilik o’lchovi potentsiallar farqining bir o’lchov birligiga teng bo’lgandagi modda yoki energiyaning ob’yektga keltirilgan miqdoridan iborat. Ob’yektning inertsionligi uning sig’imi va qarshiligiga bog’liq. Sig’im va qarshilik qancha katta bo’lsa, ob’yektning inertsionligi shuncha katta bo’ladi. Inertsionlik o’lchovi chiqish kattaligining doimiy tezlik bilan o’zgarib, o’zining turg’unlashgan holatiga y e tguncha ketgan vaqtini ko’rsatuvchi vaqt doimiysidir. Bir va ko’p sig’imli rostlanuvchi ob’yektlar mavjud. Bir sig’imli ob’yekt bitta sig’im va bitta qarshilikdan iborat. Bunday ob’yektlarda moddiy yoki energetik balansning buzilishi bir vaqtda rostlanuvchi ob’yektning har bir nuqtasidagi rostlanuvchi kattalikning birlamchi o’zgarishiga olib keladi. Ko’p sig’imli ob’yektlarda o’tish qarshiliklari bilan bo’lingan ikki yoki undan ko’proq sig’im mavjud. Bir sig’imli ob’yektlar – sathni, bosim yoki sarfni saqlab turadigan rostlovchi qurilmalar hisoblanadi. Sanoatda ko’p sig’imli ob’yektlar bir sig’imli ob’yektlarga nisbatan ancha ko’p ishlatiladi. Ko’p sig’imli ob’yektlarning muvozanat holatida rostlanuvchi kattalikning qiymati turli nuqtalarda turlicha bo’ladi, muvozanat holati buzilganda esa u turli qonunlar bo’yicha turli vaqtlarda o’zgaradi. Oqib kirish (uzatish) tomonidan sig’im va sarf (iste’mol) tomonidagi sig’imlar mavjud. Yaqinlashish tomonidani sig’im rostlanuvchi kattalikka ijrochi mexanizmning rostlovchi organi orqali ta’sir ko’rsatuvchi modda yoki energiyaning tavsifnomalari bo’yicha aniqlanadi. Sarf tomonidagi sig’im rostlanuvchi muhit tavsifnomalari orqali aniqlanadi. Ba’zan sig’imsiz ob’yekt tushunchasi uchraydi. Bunda juda kichik sig’imli ob’yektlar nazarda tutiladi. Dinamik xarakteristikalar odatda tajriba natijasida aniqlanadi. Agar tajriba xarakteristikalarini olishga imkon bo’lmasa ARSning o’zini tutishini differentsial tenglama orqali xarakteristikalash orqali tuzilgan matematik modellash usulidan foydalaniladi. Boshlang’ich shartlar nolga teng bo’lganda kirishiga beriladigan birlik pog’onali signalga ob’yektning ko’rsatadigan reaktsiyasiga o’tish Download 0.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|