6-Mavzu: Nisbiylik nazariyasi elementlari

6-Mavzu: Nisbiylik nazariyasi elementlari

Reja:

1. 
   Eynshteyn maxsus nisbiy nazariyasi.
   
2. 
   Uzunlik, vaqt va massa nisbiyligi.
   
3. 
   Tezliklarni relativistik qo’shish qonuni.
   

Eynshteyn maxsus nisbiy nazariyasining asosiy ikki prinspi:
1.Nisbiylik prinspi. Fizik qonunlar (bunda faqat mehanik qonunlar emas, balki elektromagnitizm, optika qonunlari ham nazarda tutilyapti) barcha inersial sanoq sistemelarida o’rinlidir. Boshqacha qilib aytganda ayni biror, fizik hodisani inersial sanoq sistemalarining birida kuzatish tufayli olingan natijalar boshqa inersial sanoq sistemalarida olingan natijalardan farq qilmaydi.
2. Yorug’lik tezligining doimiylik prinspi. Yorug’likning vakumdagi tezligi barcha inersial sanoq sistemelarida birday qiymatga ega bo’ladi. U yorug’likning tarqalish yo’nalishiga hamda yorug’lik chiqaruvchi jism va kuzatuvchining harakatiga bog’liq emas bu prinsp klassik mehanikadagi tezliklarni qo’shish qoidasiga mutloqo ziddir.
Nisbiylik nazariyasidagi tezliklarni qo’shishning relativistik qonuni:
; u-umumiy tezlik
Vaqt qonuni:
Uzunlik qonuni :
Massani tezlikka bog’liqlik qonuni:
Vaqtni n marta ortishi uchun tezlik:
Energiya va massaning bog’liqlik qonuni:

W-to’liq energiya; T-kinetik energiya:

Rasm 1. Nisbiylik nazariyasida: a- vaqtning tezlikka bog’liqligi; b-uzunlikning tezlikka bog’liqligi

R asm 2. Nisbiylik nazariyasida massaning tezlikka bog’liqligi;
Massa defekti:

Impuls:
Zichlik:
Zichlik n marta oshishi uchun tezlik:
Hajim qonuni: v=v₀
Jisimning hajmi n marta qisqarishi uchun tezlik: : :
Nisbiy tezlikni topish:
Agar harakat yo’nalishlari qarama –qarshi bo’lsa:
Agar harakat yo’nalishlari bir xil bo’lsa:
Agar jisimning energiyasi ΔE ga o’zgarsa massasi Δm ga o’zgaradi:
h balandlikkako’tarilgan m massali jisim massasining ortishi

Deformatsiyalangan purjina massasining ortishi
Jisimga issiqlik miqdori berilganda jisim massasining ortishi:

Temperaturasi ga ortgan jismni massasi ortishi;