Антисептик ва дезинфекцияловчи дори воситалари


Download 47.53 Kb.
bet1/3
Sana25.02.2023
Hajmi47.53 Kb.
#1228179
  1   2   3
Bog'liq
антисептик


АНТИСЕПТИК ВА ДЕЗИНФЕКЦИЯЛОВЧИ ДОРИ ВОСИТАЛАРИ
Антисептика грек сузидан олинган булиб, анти-карши, септикас-чириш маъносини билдиради, дезинфекция эса дез-йук килиш, инфецере-юктириш деган сузлардан иборат.
Антисептик ва дезинфекцияловчи воситалар микробларга карши таъсирга эга булган моддалар булиб, улар таъсир этиш кучи ва кулланиш усули буйича бир-биридан кисман фарк килади. Ушбу икки гурухга кирувчи препаратлар кимётерапевтик воситаларга карши уларок микроорганизмларнинг турига караб, танлаб таъсир килмасдан, умумий антимикроб фармакологик таъсир этади. Антисептик моддалар деб тана юзасидаги (тери, шиллик каватлар), бушликлардаги микроорганизмларни йукотиш учун ишлатиладиган, дезинфекцияловчи воситалар деб эса, ташки мухитдаги (касалнинг кийими, буюмлари, хона ва хакозо) микроорганизмларни улдириш максадида кулланиладиган препаратларга айтилади.
Уларнинг микробларга карши таъсир механизми бактериостатик ва бактериоцид хусусиятга эга. Бактериостатик таъсир микробларни улдирмасдан уларнинг купайишини тухтатиб куяди, бу хил таъсир купрок антисептик моддаларга хос. Бактериоцид таъсир эса микробларни халок этади, бу асосан дезинфекцияловчи воситаларга таалукли хусусият.
Ушбу гурухга кирувчи препаратларнинг купчилиги бир вактнинг узида антисептик хамда дезинфекцияловчи моддалар сифатида кулланилиши мумкин. Чунки улар антисептик модда сифатида кичик концентрацияда, дезинфекцияловчи восита сифатида катта концентрацияларда кулланилади.
Антисептик ва дезинфекцияловчи препаратларнинг кулланиш тарихи утган асрнинг 30-йилларидан бошланади. Н. П. Нелюбин 1828 йили турли буюмларни зарарсизлантириш учун охакдан фойдаланишни таклиф этган. Кейинрок эса Земиулвеис охакни тиббиёт хизматчиларининг кулини ювиш учун таклиф этди. 60-йилларда Ж. Листер фенолни ““зарасизлантирадиган” модда урнида жаррохлик амалиётига киритди. Листер томонидан жорий этилган бу усул (антисептика) жаррохлик амалиётидан кейин хосил буладиган йирингли асоратларнинг кескин камайишига сабаб булади. Унинг таклифи туфайли юкумли касалликлар таркалишининг олдини олишда катта ютукларга эришилди. Листернинг хизмати факат жаррохлик амалиётида эмас, балки юкумли касалликлар билан курашиш амалиётида хам жуда катта самаралар берди. Бундан ташкари таклиф этилган усул микробларга карши таъсирчан янги кимёвий моддаларни топиш ва амалиётга жорий этишда хам катта ахамиятга эга булди. Шу туфайли катор кимётерапевтик препаратлар кашф этилди. Бунда Л. Пастер, И. Мечников, Р. Кох, П. Эрлих каби олимларнинг хизматлари алохида ахамиятга сазовор. Антисептик препаратларга куйиладиган асосий талаблар: микробларга карши таъсири юкори булиши керак, тукималарга махаллий китикловчи ёки куйдирувчи таъсир этмаслиги шарт. Хозирги вактда антисептик ва дезинфекцияловчи препаратлар тиббиёт амалиётида кенг куламда ишлатилади. Антисептиклар асосан эритма, суртма, линимент шаклида кулланилади.
Ушбу кимёвий моддалар тузилиши буйича куйидагича тасниф килинади:
А. Галогенлар-хлорамин Б, пантоцид, хлоргексидин, йодоформ, йодинол, йодопирон,
Б. Оксидловчилар-водород пероксид эритмаси, гидроперит, калий перманганат,
В. Кислота ва ишкорлар- салицил кислота, бензой кислота, бор кислота, натрий тетраборат, пиоцид, “”Трацептин” таблеткалари
Г. Альдегидлар ва спиртлар - формальдегид, лизоформ, гексаметилентет-рамин, циминаль, этил спирти
Д. Огир металл тузлари-кумуш тузлари:кумуш нитрат, протаргол, колларгол, мис тузлари: мис сульфат, рух тузлари: рух сульфат, рух оксиди, кургошин препаратлари: кургошинли пластырь,
Е. Феноллар-карбол кислота, трикрезол, резорцин, фенилсалицилат, ваготил,
Ж. Буёклар-метилен куки, бриллиант яшили, этакридин лактат,
З. Детергентлар-катионли совунлар: церигель, демицид, этоний, декаметоксин, роккал, домифен бромид, анионли совунлар: калийли совун, совунли спирт.
И. Катронлар, нефтни кайта ишлаш махсулотлари-кайин катрони, ихтиол, винилин, цитраль, цигерол, тозаланган олтингугурт, сульсен,
Хар хил табиий воситалар-лизоцим, умкалор, эвкалимин, АСД-3 препарати, томицид, япон софораси тиндирмаси, “”Элекасол” йигмаси,
Й. Бит ва кутир канасига карши воситалар-ниттифор, педилин, рид, анти-бит, итакс, бензилбензоат, кротамитон.
Ушбу кимёвий моддаларнинг антисептик ва дезинфекцияловчи таъсири бактерия протеидларининг коагуляцияланиши, бактериялар пардасининг бузилиши, озод сульфгидрил гурухнинг боглаб олиниши, бактерия ферментлари билан ракобатлашиши туфайли юзага чикади.
Кислоталардан борат кислота ва унинг натрийли тузи кисман бактерио-фунгистатик таъсир курсатади, 2-4 % эритмаси огиз бушлигини, кузни, айрим холларда ковукни чайиш, ювиш учун ишлатилади.
Бензой кислота эса 0, 1 % эритма холида консервант сифатида ишлатилади.
Салицил кислота бактериостатик, фунгицид (замбуругларни улдириш) ва кератолитик (тери тукимасини емириш) хоссаларига эга. Купинча сугал ва кадокларни куйдириш максадида, кечикиб битадиган яраларнинг четига суриш учун кулланилади.
Ишкорлардан натрий ва калий гидроксид куйдирувчи таъсир курсатади. Сугалларни йукотиш учун буюрилади.
Спиртлардан тиббиёт амалиётида асосан этил спиртининг 96 % ва 70 % лиги ишлатилади. 960 спирт жаррохлик асбобларини (скальпель, кайчи, игна ва шприцларни) дезинфекция килиш учун, 700 ли спирт антисептик сифатида (кулни, операция майдонини ва бошкалар) кулланилади.
Изопропил спирти этанолга нисбатан икки баробар захарли булиб, антибактериал таъсири буйича ундан кучли хисобланади. 68-72 % концентрацияси терига суртиш учун ва кетгутни стериллаш учун ишлатилади.
Альдегидлардан асосан формальдегид кучли дезинфекцияловчи модда сифатида маълум. Унинг 2-5 % эритмаси жаррохлик асбобларини, кулкопни, 10 % эритмаси экскретларни (чикинди), балгамни дезинфекциялаш максадида кулланилади. Бундан ташкари 4 % эритмаси тукима ва аъзоларни консервациялаш учун, гипергидрозда (куп терлаш) буюрилади.
Тиббиёт амалиётида Ж. Листер томонидан киритилган фенол кучли бактериоцид ва фунгицид таъсирга эга. Спорали бактериялар ва вируслар фенол таъсирига чидамли. У тери оркали ва шиллик парда сатхида яхши сурилади, махаллий огриксизлантирувчи таъсирга эга. Тукималарга китикловчи таъсир курсатади, юкори концентрацияда эса куйдиради. Конга сурилгандан сунг резорбтив таъсири юз бериб, марказий нерв тизимининг каттик кузгалиши кузатилади, натижада титрок бошланади. Кейинчалик эса, фалаж холати бошланиб, нафас тухташи туфайли улимга олиб келади. Фенол билан захарланишда дархол усимлик мойи (пахта, зигир, канакунжут мойи) билан меъдани ювиш даркор. Фенол терига тукилган такдирда уни спирт билан ювиб ташлаш зарур, сунгра симптоматик даво килинади.
Хозирги вактда фенол, тукимани таъсирлаши туфайли, антисептик сифатида ишлатилмайди. У асосан дезинфекцияловчи модда сифатида (1-3 % эритма) ишлатилади.
Трикрезол фенолнинг орто, пара, метаметил унумининг аралашмасидир. Фенолга нисбатан 3-10 марта кучлирок. Захарли таъсири буйича фенолга ухшаш. Шунинг учун хам трикрезол асосан дезинфекцияловчи модда сифатида кулланилади.
Галоген ва галоген сакловчи моддалардан хлор ва хлорамин антисептик ва дезинфекцияловчи воситалар сифатида кенг ишлатилади. Хлор купчилик граммусбат ва грамманфий микробларга бактериоцид таъсир курсатади. Бу таъсир хлорнинг жуда кичик концентрациясида (0, 0002 %) кузатилади. Юкорирок концентрацияси кислоталарга чидамли микроорганизмларни, вирусларни ва паразитларни халок этади. Хлорнинг ушбу бактериоцид таъсири органик аралашмалар иштирокида анча сусаяди.
Хлорнинг антибактериал таъсири гипохлор кислотанинг хосил булиши билан боглик булса керак, чунки ишкорий шароитда унинг диссоцияланиши кучайиб, антисептик таъсири анча камаяди.
Хлор, хлорли охак ичимлик сувини (0, 2-5 % эритмаси) атроф-мухитни, чикиндиларни (балгам, пешоб, нажасни) дезинфекциялаш учун, баъзан курук охак холида ишлатилади. Жанговар захарловчи моддаларни (иприт, люизит, бошкалар) дегазация килишда хам самаралидир.
Хлор билан захарланишда нафас йуллари каттик таъсирланиб, упка шиши ва метаболик ацидоз кузатилиши мумкин. Бунда зудлик билан кислород берилиши, шок холатига карши тадбирлар курилиши шарт. Хлорамин узидан аста-секин хлорни ажратадиган препарат хисобланиб, антисептик ва дезинфекцияловчи модда сифатида 0, 1-1-2 % ли эритмалар холида кулланилади.
Йод-узок вактдан бери кенг ишлатиб келинаётган антисептик хисобланади. У анча кучли бактериоцид, споро, фунги, амёбацид ва кисман вирусоцид таъсир хусусиятига эга. Йодни дезинфекцияловчи таъсири хлорга нисбатан камрок булиб, мухитнинг рНга, хароратга ва таъсир этиш вактига боглик булади. Лекин хлорга ухшаб унинг таъсирини органик ва кайтарувчи моддалар камайтиради, алкогол эса кучайтиради.
Йоднинг камчиликларидан тукимани буяши, китиклаши, кисман ачиштириши, регенерацияни секинлаштириш холатларини айтиб утиш жоиз. Айрим холларда аллергик реакциялар (иситма, тошма тошиши) келтириб чикаради. Йод тукималардан ва меъда-ичакдан яхши шимилади хамда калконсимон безнинг гормонлари синтезида катнашади. Тиббиёт амалиётида эса антисептик сифатида операциядан олдин терига суртиш учун, муртак бези яллигланганда (ангина) йоднинг глицерин билан аралашмаси, тери-замбуруг касалликларида, шикастланишда ва бошка холатларда буюрилади. Бундан ташкари, йод рентгеноконтраст препаратлар таркибига киради ва пиелография (буйракни тасвирлаш), ангиография (кон томирларини тасвирлаш) максадида кулланилади. Йодли препаратлар балгам кучирувчи сифатида ва тиреотоксикоз (Базедов касаллиги), гипотиреоз, амёбиазда (ичакнинг амёба келтириб чикарадиган касаллиги) тавсия этилади.
Оксидловчилар. Водород пероксид ва калий перманганат кучли оксидловчилар хисобланиб, тукималарга (органик моддаларга текканида) узидан кислород молекуласини ажратади. Уларнинг антисептик хоссаси ана шу кислород таъсирига боглик.
Водород пероксиднинг препаратлари (3 % эритма) тукимага тушганда газсимон кислород ажратади. Шу сабабли антисептик таъсир курсатади ва тукимани механик равишда тозаланишига ёрдам беради.
Тиббиёт амалиётида йирингли яраларни, жарохатларни даволашда ва яллигланишда (стоматит, гингивит, пульпит, отит ва хакозоларда) кенг микёсда ишлатилади. Йиринглаш, чириш билан боглик булган нохуш хидни йукотиш максадида, ювиш ва чайиш учун буюрилади.
Калий перманганат органик моддалар (канд, кумир, танин) билан бирикиши окибатида портлашга олиб келади. Антисептик препарат сифатида яллигланишнинг куп турларида (стоматит, ангина, цистит ва хакозоларда) чайиш ва ювиш учун 0, 02-0, 1 % эритмаси кулланилади, 2-5 % эритмаси куйган жойга сурилади. Бунинг натижасида сурилган жойда юпка парда хосил булиб, микроблар купайишидан ва бошка таъсирлардан саклайди, куйиш сатхидан сув чикиб кетишини камайтиради. Ёкимсиз хидни йукотиш учун хам ишлатиш мумкин.
Буёклардан тиббиёт амалиётида бриллиант яшили ва метилен куки ишлатилади. Уларнинг асосий фармакологик таъсири микробларга булган бактериоцид таъсирида ифодаланади. Бриллиант яшили антисептик сифатида йодга якин булиб, тукимага китикловчи, куйдирувчи таъсир курсатмайди. Шунинг учун хам у ёш болаларнинг тери яра касалликларида куп ишлатилади.
Метилен куки антисептик модда сифатида бриллиант яшилидан кучсизрок. Болаларда буладиган стоматитда (огиз шиллик пардасининг яллигланиши) ва терининг йирингли касалликларида ишлатилади. 1 % эритмаси хромосмон препаратининг таркибига киради. Метгемоглобинни гемоглобинга тиклаш максадида, амил нитрат, сульфаниламидлар ва бошка препаратлар билан захарланишда буюрилади.
Огир металл саклаган бирикмалардан симоб, кумуш, рух, висмут ва мис препаратлари микроорганизмларга карши таъсир курсатгани учун антисептиклар сифатида ишлатилиши мумкин. Улар микроб хужайралари таркибидаги оксил билан бирикиб, альбуминат хосил килади, оксилни чуктиради. Бошкача айтганда улар бактериоцид таъсир курсатади. Лекин уларнинг бундай таъсири шу билан чегараланмайди. Симоб ва висмут препаратлари айрим микроорганизмларга (спирохеталарга) танлаб, кучли таъсир курсатади, кумуш ва рух, мис препаратлари эса хар хил коккларни халок этади. Огир металл препаратларининг кичик концентрацияси уларни антисептик воситалар сифатида куллашга имкон беради. Уларнинг таъсир этиш механизми бошкачарок, асосан микроблар ферменти таркибидаги SH-гурухи билан богланиб олиб, модда алмашинувини бузади, натижада микробларнинг ривожланиши тухтайди. Бошкача суз билан айтганда, бактериостатик таъсир намоён булади. Айрим препаратларнинг (симоб, висмут) кимётерапевтик таъсири хам шу асосда юз беради.
Сувда эрийдиган симоб препаратларидан-сулема (симоб дихлорид) кучли антисептик ва дезинфекцияловчи хисобланади. Симобни бошка препаратлари хам (симоб монохлорид, суртмалари) антисептик восита сифатида дерматологияда (тери касалликлари), офтальмологияда (куз касалликлари) кулланилган.
Кумуш препаратларидан-протаргол буриштирувчи, антисептик ва яллигланишга карши махаллий таъсирга эга. Юкори нафас йуллари (1-5 %), пешоб чикариш йуллари, куз шиллик пардаси яллигланишида (1-3 %) кенг ишлатилади.
Рух ва мис препаратларининг сульфатли тузи, суртмаси буриштирувчи ва антисептик воситалар сифатида, конъюнктивитда ва тери касалликларида буюрилади.
Бундан ташкари, уларнинг 1-2 % эритмаси кустирувчи препаратлар сифатида ичиш учун (1 ош кошикдан 3 мартагача) берилиши мумкин.
Антисептик моддалар сифатида, юкорида келтирилганлардан ташкари, бир катор воситаларни-детергентлар (сирт фаол моддалар), олтингугурт препаратлари, яшил совун, совунли спирт ва бошкаларни айтиб утиш уринлидир.
Препаратлари:
Бор кислота (Acidum boricum). Порошок, 5 % суртма холида чикарилади. Буюрилиши: 2-4 % сувдаги ва спиртли эритмаси огизни чайиш учун 1 чой кошиги 1 стакан сувга кушилади. Спиртли эритмаси (0, 5-5 %) кулок томчиси шаклида 3-5 томчидан кунига 2-3 марта томизилади. 5 % суртмаси тери куриб колганида сурилади.
Салицилат кислота (Acidum salicylicum). Орта-оксибензой кислота. Порошок ва паста холида чикарилади. Буюрилиши: 2-5 % сепиш учун аралашмалар таркибида, 1-10 % суртма, паста ва спиртли эритма шаклида сиртга кулланилади.
Этил спирти (Spiritus acthylicus). 90-96 % -дезинфекция, 70 %-антисептик ва 40 %-компресс учун мулжалланган.
Формалин (Formalinum). 40 % -формальдегиднинг эритмаси. Флаконда 10 % эритма, 100 мл чикарилади. Буюрилиши: антисептик ва терлашга карши 0, 5-1 %, аъзолар бушлигини ювиш учун 1:2000; 1:3000 эритмаси, асбобларни дезинфекциялаш учун 0, 5 % эритмаси ишлатилади.
Ферезол (Pheresolum). Таркибида 60 % фенол ва 40 % трикрезол бор. Шиша флаконда 10 мл дан чикарилади. Буюрилиши: факат сиртга куллаш учун.препарат факат папиллома, сугал, кондиломага сурилади. Сог тукимага айникса, шиллик пардага суриш ман этилади.
Тоза фенол (Phenolum purum). Порошок, 3-5 % эритма холида дезинфекцияловчи сифатида ишлатилади.
Хлорамин Б (Chloraminum B). Порошок, 0, 25-5 % эритмаси кулни, яраларни ювиш учун 1, 5-2 % металл булмаган буюмларни дезинфекциялаш учун ишлатилади.
Бриллиант яшили (Viride nitena). Порошок, 1-2 % спиртли эритмаси антисептик сифатида кулланилади.
Метилен куки (Methylenum caeruleum). Порошок, 1 % спиртли ёки сувли эритмаси антисептик сифатида, ампулада 20 ва 50 мл 1 % эритмаси 25 % глюкоза эритмаси билан (Хромосмон) венага юбориш учун кулланилади.
Йоднинг спиртли эритмаси (Solutio Iodi spirituosae). Сиртга куллаш учун антисептик сифатида 5-10 % эритмаси, 3-10 томчилаб ичиш учун 5 % эритмаси, 20 томчи 5 % эритма ёки 10 томчи 10 % эритма.
Водород пероксид (Solutio Hydrogenii peroxydi). 3 % эритмаси сиртга куллаш учун.
Калий перманганат (Kalii permanganas). Кристалли порошок. Яраларни ювиш учун 0, 1-0, 5 % эритмаси, куйган жойларни ювиш учун 0, 01-0, 1 % эритмаси ишлатилади.

юкорига

Новшадил эритмаси (Ammonium causticum salutum). Флаконда 10, 40, 100 мл дан ампулада 1 мл дан. Буюрилиши: ичиш учун 5-10 томчидан 100 мл сув билан. Кулни ювиш учун-0, 5 % эритмаси (5 л сувда 25 мл) ишлатилади.

Download 47.53 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling