Антисептик ва дезинфекцияловчи дори воситалари


Download 47.53 Kb.
bet2/3
Sana25.02.2023
Hajmi47.53 Kb.
#1228179
1   2   3
Bog'liq
антисептик

СУЛЬФАНИЛАМИДЛАР
Сульфаниламидлар деб, амид сульфанил кислотанинг унумлари булган, хар хил микроорганизмларга карши таъсир курсатадиган, тиббиёт амалиётида кенг ишлатиладиган кимётерапевтик препаратларга айтилади.
Бу гурух препаратларининг тарихи Домагк номи билан богланган. У тукимачилик саноати учун зарур булган азобуёк пронтозилнинг (кизил стрептоцид) стрептококк инфекциясига карши таъсирини топди. Пронтозилнинг бундай таъсири “ “”in vitro” “ “(пробиркада) ва ”in vivo” (танада) кузатилган ва бу хол стрептоцидларнинг сульфаниламидларга утиши билан тушунтирилган. Шундан сунг жуда куп микдорда сульфаниламид препаратлари синтез килинганига карамай, хозирги вактда тиббиёт амалиётида факат 20 га якин сульфаниламид препаратлари ишлатилади, холос.
Сульфаниламид препаратларининг асосий фармакологик хоссаси турли микроорганизмларга карши таъсир курсатишдан иборат. Сульфаниламидлар купчилик граммусбат, грамманфий коккларга ва айрим ичак касаллиги бактерияларига бактериостатик таъсир курсатади. Бу деган суз сульфаниламид препаратлари таъсирида ушбу микроорганизмларнинг бемор танасида купайиши ва усиши тухтаб колади, ривожланиши сусаяди. Айникса, йирингли яллигланиш жараёнини келтириб чикарувчи кокклар (стрепто-, стафило-, менинго-, гоно-, пневмококклар) ва айрим манфий бактериялар (дизентерия) сульфаниламидларга сезувчандир (15-жадвал).
26-жадвал

Микроорганизмларнинг сульфаниламидларга нисбатан сезувчанлиги



Препарат номи

Гемолитик стрепто-кокк

Менинго-кокк

Пневмо-кокк

Гоно-кокк

Стафило-кокк

Ичак гурухи

Стрептоцид

+++

++

+

+++

0

+

Норсульфазол

+

+++

+++

+++

+++

0

Сульфадимезин

+++

+++

+++

+

+

+++

Этазол

++

++

++

++

0

+++

Сульфодиметоксин

+++

0

+++

+

++

+++

Фталазол

0

0

0

0

0

+++

Шартли белгилар: «+» сони препаратларнинг таъсир кучи,
«0» таъсирнинг йуклиги
Сульфаниламидлар таъсир механизми, кимёвий тузилиши буйича, парааминобензой кислотага (ПАБК) ухшайди. ПАБК эса микроорганизмларнинг купайиши учун зарур булган фолат кислотанинг синтези учун керак модда хисобланади. ПАБК билан сульфаниламидларнинг узаро ракобати натижасида препарат уни сикиб чикарса ёки кислота урнига утирса, фолат кислотадан микроорганизмлар купайиши учун зарур булган «усиш омили»нинг хосил булиши тухтайди. Бу микробларнинг тузилиши учун керак булган нуклеин кислоталар синтезининг бузилиши окибатида микроблар усишини тухтатади.
Шуни айтиб утиш керакки, сульфаниламид билан ПАБК орасидаги ракобатда препаратнинг устунлигини таъминлаш учун унинг микдори ПАБКникига караганда 200-300 марта куп булиши керак. Факат шундагина сульфаниламидларнинг таъсири самарали булади.
Умумий таъсир курсатишга мулжалланган сульфаниламидлар меъда-ичак тизимидан яхши сурилади ва аъзо тукималарида баравар таркалади. Гематоэнцефалик тусик оркали орка мия суюклигига утади. Уларнинг бир кисми конъюгацияга учраб, сирка кислотанинг колдиги билан бирикма хосил килади ёки ацетилланади. Натижада препарат уз фаоллигини йукотади ва пешоб билан чикиб кетади. Ацетилланган бирикма сувда ёмон эрийдиган булгани учун кислотали мухитда пешоб чикариш йулларида чукмага тушиб, тош хосил килиши мумкин.
Сульфаниламидлар граммусбат ёки грамманфий кокклар ва грамманфий бактериялар келтириб чикарган яллигланиш жараёнлари, ичак касалликларига даво килишда кенг ишлатилади. Бу хасталиклар каторига ангина, бронхит, бронхопневмония, менингит, гонорея, конъюнктивит, дизентерия, терининг йирингли яралари (чипкон, карбункул ва хакозолар) киради.
Ушбу препаратларга нисбатан бемор танаси сезувчан булганида (аллергия), глюкоза 6-фосфатдигидрогеназа ферментининг ирсий етишмаслигида, буйрак касалликларида, огир атеросклероз ва юрак порогида тавсия этилмайди.
Сульфаниламидлар бир катор ножуя холатларни келтириб чикариши мумкин. Айрим холларда иштаханинг йуколиши, кунгил айниши, конда лейкоцитлар микдорининг камайиб кетиши (агронулоцитоз), гемолиз (эритроцитларнинг емирилиши) кузатилиши мумкин. Пешоб чикариш йулларида тош хосил булиши, терида кичима (аллергия), тошмалар булиши мумкин. Булар билан бир каторда марказий нерв тизими фаолиятининг сусайиши билан боглик узгаришлар хам учраб туради.
Сульфаниламидлар таъсир этиш муддати ва ишлатилиши буйича тасниф килинади (48-расм).

48-расм. Сульфаниламидларнинг таъсир этиш муддати
Ушбу тасниф препаратларни тугри куллашга ёрдам бериб, муолажа натижаси яхши булишини таъминлайди (27-жадвал). Киска муддатли таъсир этувчи сульфаниламидлар билан даво килишда биринчи бор бериладиган доза максимал микдорда (2 г) булиши керак. Ундан кейинги дозалар эса уртача (1 г) терапевтик дозада хар 4-6 соатда берилиши шарт. Юкорида айтилганидек, сульфаниламиднинг кондаги концентрацияси тезда кутарилиб юкори микдорда доимий булгандагина, унинг ПАБК билан ракобати препарат фойдасига хал булиб, наф курсатади. Ушбу коида бошка гурухдаги препаратлар учун хам хос. Узок ва ута узок муддат таъсир этадиган сульфаниламидларни асосан, сурункали яллигланиш билан боглик хасталикларда (бронхит, уретрит, трахома) бериш максадга мувофик. Уткир юкумли касалликларда улар киска муддатли таъсирга эга препаратлардан кейин даволашни давом эттириш максадида берилади. Бундан ташкари, сульфаниламид препаратлари кабул килинаётганда бемор куп микдорда сув, яхшиси, ишкорий минерал сувлар (Боржоми, Тошкент минерал суви) истеъмол килиши шарт. Чунки шундагина буйрак йуллари оркали чикиб кетаётган ацетилланган сульфаниламид мухитни кислоталикка утказа олмайди, шу сабабли чукмага тушмайди ва тош хосил кила олмайди.
27-жадвал

Download 47.53 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling