Auditning paydo bo‘lishi va rivojlanishi Audit atamasi lotiii tilidan oliiigan bo‘lib, «eshituvchi»

1. 
   Auditning paydo bo‘lishi va rivojlanishi
   

Audit atamasi lotiii tilidan oliiigan bo‘lib, «eshituvchi», «eshitmoq» ma’nolarini anglatadi. Ushbu atamaning amaliyotga kirib kelisb i borasida turli qarashlar mavjiid. Illam i quyidagi uch asosiy guruhga ajratish mumkin:
1. Qadimda insonlar hali o‘qish va yozish san’atidan bexabar bo‘lgan davrda, biror hudud hukm dori doimiy ravishda o‘z boyliklari miqdori haqidagi m a’lumotga ehtiyoj sezgan. Shiuida hukmdor dastiabki auditorlar xizmatidan foydalangan.
2. Ikkinchi qarashga asosan, o‘rta asrlar davrida g‘arb mamlakatlarida davlat moliya idorasi keng jamoatchilik oldida yillik yakuniy moliyaviy axborotlarni o ‘qib esliittirgan. Ushbu eshittirish orqali jamoatcliilik, toiannyotgan soliqlar to‘g‘ri m aqsadlaryo‘ 1 ida, isrofgarchiliklarga yo‘l qo‘yilmagan holda ishktihnayotganiga ishonch hosil qilgan.
3. Uchinchi qarash shundan iboratki, g'arb mamLakatlari diniy bilim muassasalari, ya’ni monastirlarda ta’lim berayotgan o‘qituvchilar o‘z o‘quvchilari orasidan eng iqtidorü, darslarni talab darajasida o'zlashtirayotgan o‘quvchilarni tanlab olganlar va ularga qolgan o‘quvcMaming kitobni bexato o ‘qiyotganliklarini tinglash orqali tekshirib borish vazifasini yuklaganlar.
2. Auditorlik faoliyatining mohiyati, maqsadi va vazifalari.
Audit va auditorlik faohyatiga shu sohaga oid turli adabiyotlar va professional tashkilot lar tom onidan turhcha ta’riilar keltirilgan. Xususan, Rossiya Federatsiyasi «Auditorlik faoliyatito‘g‘risidagiqonuni» da «Audit — belgilangan tartibda jalb etilgan auditor tomonidan, tashkilot buxgalteriya hisobotlarining to‘gtriligi yuzasidan o‘z fikrini bildirish maqsadida shu tashkilot buxgalteriya ma’lumotlarini mustaqil ravishda o‘rganishdir», deyilgan.
Auditorlik faoliyatining asosiy vazifasi moliyaviy axborotning haqqoniy va to‘hqligi yuzasidan fikr bildirishdan iborat. Ammo auditorlik faohyati faqatgina tekshirish va likr bildirish funksiyalaridan iborat bo'lm ay, auditorlar tomonidan soliq, moliyaviy boshqaniv, axborot texnologiyalari va boshqa bir qator sohalar bo'yicha qo‘shimcha ravishda kasbga doir xizmatlar ham ko‘rsatiladi.
3. Auditning paydo bo‘lishi va rivojlanishi
Audit juda uzoq rivojlanish tarixiga ega. Albatta, ushbu soha yuzaga kelgan dastlabki davrlarda u audit deb ham atalgan emas, bu sohaning o‘sha davrlardagi vazifasi, ko‘rinlshi hozirgi zamonaviy auditdan keskin farqlanadi. Ammo har qaysi davrda ham audit sohasining umumiy, o ‘xshash xususiyatlari m avjud boMgan.
G 'arbda, xususan, AQSHda «audit» atamasiga ta’rif berishda 1971- yilda A m erika Buxgalterlar Assotsiatsiyasi (American Accounting Association) tom onidan ishlab chiqilgan quyidagi ta’rif keng bayon etiladi: «Audit — iqtisodiy faoliyat va voqealarga doir m a’lum otlarni, ulaming belgilangan me’zonlarga moslik darajasini o'rganish maqsadida qo‘lga kiritishga, baholashga va natijani m anfaaldor shaxslarga taqdim etishga yo‘naltirilgan lizimlasligan jarayondir». Amerika Sertifikatlangan Jamoat Buxgalterlari Instituti keltirgan ta'rifga ko‘ra esa «Audit — maxsus belgilangan auditor tom onidan kompaniyaning moliyaviy hisobotlarini mustaqil ravLshda o‘rganish va ushbu hisobotlarning AQSH umumqabul qilingan buxgalteriya tamoyillari ga mos kelishi yuzasidan o ‘z fikrini bayon etishdir».ifatida qaraydilar. Ba’zi Yevropalik mutaxassislar esa auditni moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilar uchun shu hisobotlarga doir axborot riskini minimallashtirishga yo‘naltirilgan faoliyat deb ta'kidlaydilar.
4. Auditning predmeti va ob’yektlari
Audit ham boshqa bir qator amaliy sohalar kabi o‘z predm eti va shu predmetni o‘rganish uslubiyatiga ega. Ushbu sohaning tekshiruv predmeti bo‘lib, birinchi navbatda, korxonaning moliyaviy hisobotlari hisoblanadi. Mustaqil auditor ushbu moliyaviy hisobotlarning belgilangan qonun talablari asosida tuzilgani va shu korxonaning moliyaviy holati, moliyaviy holatidagi o'zgarishlar va pul oqimlari to‘g‘risida to‘g‘ri va to‘liq m a’lumot berayotganligi yuzasidan o‘z likrini bildirishi uchun qo'llaydigan choratadbirlari majmuyi audit tekshinivining uslubiyati hisoblanadi.
Har bir korxona o‘zi mnstaqil ravishda moliyaviy hisobotlariii tayyorlaydi va auditorlarga taqdim etadi. Ushbu vaziyatda auditorga faqatgina moliyaviy hisobotlar emas, balki ularga qo'shimcha ravishda shu hisobotlar m a’lumotlariga asoslovchi kuch bemvchi dastlabki hisob hujjatkri, qayd nom alar kabi buxgalteriya hujjatlari ham taqdim etiladi. Ular auditda dalillar deb nomlanadi.