Aylanma harakatda burchakli tezlik, burchakli tezlanish. Aylanma harakat

---

2.3 Aylanma harakatda burchakli tezlik, burchakli tezlanish. 
Aylanma harakat deb shunday harakatga aytiladiki bunda qattiq jismning 
barcha nuqtalari, markazlari bir to`g`ri chiziqda yotadigan aylanalarni bo`ylab 
harakatlanadi. Aylanma harakatda burchakli tezlik va burchakli tezlanish kattaliklari 
bilan harakterlanadi.
ε 
ω 
∆ϕ 
ϑ 
Burchakli tezlik deb aylanish radiusining birlik vaqtda 
burilgan burchagini ifodalovchi kattalikka aytiladi. 
Harakat tekis bo`lib 
∆t vaqtda aylanish radiusi ∆ϕ 
burchakka burilgan bo`lsa burchakli tezlik
ω=∆ϕ/∆t (1) ga teng bo`ladi. 
burchakli tezlikning oniy qiymati 
(2) 
Oniy burchakli tezlik burilish burchagidan vaqt bo`yicha olingan birinchi tartibli 
hosilaga teng. Jism bir marta to`liq aylanganida 2
π radian burchakka burilgani uchun, 
birlik vaqtdagi aylanishlar soni 
ν bo`lsa, burchakli tezlik ω=2πν yoki ω=2π/
Т. ω ni 
yo`nalishi o`ng parma qoidasi bilan aniqlanadi. Burchakli tezlikni SI tizimidan 
o`lchov birligi 
[ω]=[rad/sek] yoki [ω]=[1/sek] 
Aylanada harakat qilayotgan jismning birlik vaqtda bosib o`tgan yoy uzunligini 
ifodalovchi kattalikka chiziqli tezlik deyiladi: 
ϑ=∆s/∆t 
Burilish burchagi 
∆ϕ juda kichik bo`lganda ∆s=R∆ϕ deb olinishi mumkin. 
U holda 
(3) 

---

Burchakli tezlikning vaqt birligida o`zgarishini ifodalovchi fizik kattalikka burchakli 
tezlanish deyiladi. 
ε= ∆ω/∆t (4) 
Harakat ixtiyoriy ravishda o`zgarib borsa burchakli tezlanishning oniy qiymati 
(5) 
Demak oniy burchakli tezlanish burchakli tezlikdan vaqt bo`yicha olingan 
birinchi tartibli hosilaga teng. 
ω=dϕ/dt (6) 
bo`lgani uchun oniy burchakli tezlanish 
(7) 
Demak, oniy burchakli tezlanish burilish burchagidan vaqt bo`yicha olingan ikkinchi 
tartibli hosilaga teng ekan. 
Normal tezlanish a
n
=v
2
/R= (
ωR)
2 
/R=
ω
2
R, chunki 
ϑ=ωR , tangensial tezlanish
a
t
=dv/dt=d(
ωR)/dt=Rdω/dt=Rε 
U holda egri chiziqli harakatda umumiy tezlanish. 
(8) 
Jismlarning yoki bir jism qismlarining fazoda bir-biriga nisbatan siljishiga