Badiiy obrazning estetik ta’sirchanligi

Badiiy obrazning estetik ta’sirchanligi: Badiiy soʻz sanʼati taraqqiy etib boruvchi estetik hodisa sifatida tabiat, jamiyat, hayot va inson ruhiy olamining turli murakkab qatlamlariga kirib boradi. Alohida oʻzan hisoblangan adabiy jarayon esa ijtimoiy shartlilik, oʻzgaruvchan va turgʻun tamoyillar va adabiy anʼanalar zaminida rivojlanadi. Badiiy adabiyot tabiati uchun xos bu vazifani amalga oshirishda estetik ideal tamoyillari hal qiluvchi rol oʻynaydi.

Badiiy obraz haqida tushuncha: Obraz, badiiy obraz— voqelikni fakat sanʼatga xos usulda oʻzlashtirib va oʻzgartirib harakterlovchi estetik kategoriya. Shuningdek, badiiy asarda ijodiy qayta yaratilgan har qanday voqea ham O. Deb yuritiladi.

O.da obʼyektiv anglash bilan subʼyektiv ijodiy tafakkur qorishib ketadi. Badiiy O.ning oʻziga xos xususiyatlari real voqelikka va fikrlash jarayoniga boʻlgan munosabatda aniq namoyon boʻladi. O. Vokelikning badiiy inʼikosi sifatida real mavjud obʼyektning hissiy aniq, tayin zamon va makonda davom etgan, moddiy tugal, oʻzicha yetuk xususiyatlariga ega boʻladi.

Obraz yaratish yo’llari, badiiy obraz tuzilishida to’qi: Obraz faqat shu qahramonga xos bo’lgan ma’lum bir ijtimoiy guruh, davr, millat va individual uchun xos bo’lgan umumiylikni birlashtiradi. Qahramonning individual xususiyatlarining umumiyligi uning xarakterida, uni rivojlanishda ko’rsatish mumkin (Natasha Rostova, Andrey Bolkonskiy, Per Bezuxov).Agar xarakter obrazida faqat umumlashma berilgan bo’lsa, individualizatsiya qilmasdan, u o’zini hayotga o’xshatolmaydi, chunki u faqat shaxsiyat turini aks ettiradi, to’laqonli belgini emas. Klassitsizm asarlaridagi qahramonlar ana shunday: ular faqat bitta xususiyatga ega. A.S. Pushkin Shekspir personajlari personajlarini taqqoslab quyidagilarni qayd etadi: «Shekspirda Shilok ziqna, o’tkir zehnli, qasoskor, bolalarni yaxshi ko’radigan, topqir. Molyerda ziqna va faqat «V.E. Xalizeev bor.

Obraz-personaj-xarakter-tip: Bunday tasvir bir xil bo’lgani uchun emas, balki badiiy deb nomlanadi haqiqiy ob’ektlar va hodisalar. Muallif haqiqatni o’z tasavvurlari yordamida o’zgartiradi. Adabiyotda badiiy obrazning vazifasi shunchaki voqelikni nusxalash emas, balki eng muhim va muhim narsalarni etkazishdir.Personaj (lot. Persona — shaxs) — sanʼat va badiiy adabiyotda muallif tomonidan tasvir etilgan shaxs. P.lar asar voqealarida qatnashuvi, tasvirlanishi va umumlashtirilishi darajasiga koʻra asosiy P.lar, yordamchi P.lar, epizodik P.larga boʻlinadi. Badiiy asar voqealarining boshidan oxirigacha faol qatnashgan va yozuvchining asosiy gʻoyaviyestetik niyatini tashuvchi shaxslar asosiy P.lar hisoblanadi. Xarakter — adabiyot va sanʼat asarlarida xususiy belgilari mukammal tasvirlangan va oʻzida feʼlatvor (xattiharakat, kechinma, fikriy va nutqiy faoliyat)ning tarixan aniq tipini mujassamlantirgan, shuningdek, muallifning maʼnaviyestetik konsepsiyasini ifodalagan inson obrazi. Yaratilgan bunday obrazlarning eng mukammali „tip“ deb ataladi. Navoiy asarlaridagi Farhod, Shirin, Majnun, Layli, Iskandar obrazlari; Shekspir asarlaridagi Otello va Hamlet; Abdulla Qodiriy asarlaridagi Otabek va Kumush tip darajasiga koʻtarilgan obrazlardir. Adabiyot voqelikni aks ettirar ekan, unga goʻzallik qoidalari nuqtai nazaridan yondashadi. Binobarin, asar predmetini tanlash ham gʻoyat muhim ijodiy nuqtadir.

A.Qahhor ijodi va uning obraz yaratish mahorati: Abdulla Qahhor bir suhbatida “Men adabiyotga uning mohiyatini bilmasdan, adabiyot propaganda quroli ekanini yuzaki, juda ham yuzaki tushunib kirganman”, deydi. Tavalludiga oltmish yil toʻlganda esa “Men qirq yillik ijodiy faoliyatim davomida koʻp ish qilganim yoʻq, chunki bu qirq yilning koʻpini tajriba orttirishga sarf qildim”, degan edi. Tabiiyki, adabiyotning mohiyatini bilmasdan qilingan ish – adabiyot namunasi sifatida yashay olmaydi. Abdulla Qahhor bunday asarlarini koʻp jildligiga kiritmagan. Va bu ishi bilan haqiqiy yozuvchi nainki boshqalarning, balki oʻzining ijodiga ham tanqidchi koʻzi bilan xolisona qarashga qodirligini isbotlaga.

4-mavzu: Badiiy obraz turlarining muayyan asar misolidagi tahlili