Shomurodov J Bozor risklarining turlari va mohiyati Bozor risklarga quyidagilar kiradi: Bozor risklari - Iqtisodiy va siyosiy risk – bunday risklarga biror – bir korporatsiyaning aktivlariga investitsiya qilayotganida, o`sha korparatsiya qaysidir davlatning yuridik hududiga kiradigan va huquqlariga bo`ysinadigan bo`lishi mumkin. Shu bilan birga ikkita mamlakat o`rtasida qandaydir ko`zdatutilmagan kelishmovchiliklar bo`lishi mumkin. Bu esa bevosita investorga ta`sir etadi.
- Qonun hujjatlarining o`zgarishi risk bilan bog`liqdir. Bu holat soliqqa tortish bilan bevosita bog`liq, chunki investitsiyadan olinadigan daromad, albatta, soliqqa tortiladi, Qandaydir korxona ma`lum bir mahsuot ishlab chiqaradigan bo`lsa, soliq stavkalari mahsulot tannarxiga ta`sir qiladi.
Bozor risklari - Valyutaviy risklarda asosan biror bir davlatda turib chet el valyutasiga nisbatan narxlarning o`zgarishidagi bo`ladigan zararlar tushuniladi.
- Foiz riski. Bunday risklar fond bozorda kreditning foizi stavkasi tushib ketishi natijasida vujudga keladi. Bankdagi depozitlarning foiz stavkalari ko`tarilsa, fond bozoridagi aksiyalar bahosi tushib ketadi. Agarda bankdagi depazit xizmatlari birdaniga katta darajaga oshib ketsa, fond bozoridagi aksiyalarning narxi juda tez narxi tushib ketishi mumkin, buning natijasida qimmatli qog`ozlarni chiqargan kompaniya imtiyozli aksiyalari egasi qaytarib sotib olishi uchun olib kelishlari mumkin (agarda shartnomada ko`zda tutilgan bo`lsa) qaytarib olishi mumkin.
Bozor riskini aniqlash ishlarini olib borishdagi izchillik bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan jarayon bo`lib, ular quyidagilarni o`z ichiga oladi: Bozor risklarni baholashning maqsadi investorga bozor riskini amalga oshirishda qatnashishning maqsadga muvofiqligi to`g`risidagi qarorlarni qabul qilish va mumkin bo`lgan moliyaviy yo`qotishlardan himoyalanish bo`yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish uchun kerakli ma`lumotlarni taqdim qilishdan iborat. Shunga ko`ra, risk tahlilini loyihaning barcha ishtirokchilari mustaqil tarzda olib borishlari maqsadga muvofiqdir. Risk tahlili investitsion loyihaning barcha ishtirokchilari – buyurtmachilar, pudratchilar, bank, sug`urta kompaniyalari, lizing kompaniyalari, mol yetkazib beruvchilar tomonidan amalga oshirilishi lozim. - Bozor risklarni baholashning maqsadi investorga bozor riskini amalga oshirishda qatnashishning maqsadga muvofiqligi to`g`risidagi qarorlarni qabul qilish va mumkin bo`lgan moliyaviy yo`qotishlardan himoyalanish bo`yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish uchun kerakli ma`lumotlarni taqdim qilishdan iborat. Shunga ko`ra, risk tahlilini loyihaning barcha ishtirokchilari mustaqil tarzda olib borishlari maqsadga muvofiqdir. Risk tahlili investitsion loyihaning barcha ishtirokchilari – buyurtmachilar, pudratchilar, bank, sug`urta kompaniyalari, lizing kompaniyalari, mol yetkazib beruvchilar tomonidan amalga oshirilishi lozim.
Bozorlarda faoliyat yuritish bilan bog`liq risklar
Bozor risklarni baholash, odatda, bir-birini to`ldiruvchi ikki turga, ya`ni: - Bozor risklarni baholash, odatda, bir-birini to`ldiruvchi ikki turga, ya`ni:
- risk turlarini, uni vujudga keltiruvchi omillarni va risklarni pasaytirish bo`yicha tashkiliy chora-tadbirlarni aniqlash maqsadini ko`zlovchi sifat tahlili;
- loyiha risklarini sondagi ifodasini loyiha ko`rsatkichlari orqali hisoblash imkonini beruvchi miqdoriy tahlilga bo`linadi.
Bozorlarda faoliyat yuritish bilan bog`liq risklar
Risklarni baholash algoritmi - Risklarni baholash algoritmi (ketma-ketligi) quyidagi tartibda bo`ladi:
- birinchidan, korxonalar foydasining shakllanishiga ta`sir etadigan risklarni turli xil variantlari mavjud bo`lganda uning eng optimal variantlarini tanlash va tegishli qarorlar qabul qilish,
- shuningdek, turli xil oraliqlarda qarorlar qabul qilinishi avvalgi qabul qilingan qarorlarga bevosita bog`liqligi va uni istiqbolda yanada rivojlantirish holatini aniqlab beradi.
Bugungi kun amaliyotida bozor risklarini tahlil qilishda bir qancha usullardan foydalaniladi. Jumladan: Ekspert baholash usuli - Bu usul riskni tahlil qiluvchi iqtisodchi (ekspert)ning malaka darajasiga asoslanadi.Bank riski aniqlanganida bankning o`zidagi va bo`lish ehtimoli bo`lgan yo`qotishlar va ularning davr oralig`ini aniqlab olmoqlari lozim. Bu oraliqni aniqlash ham risk darajasini kamaytirishga yordam beradi.
Zararsizlik nuqtasi (sezgirlik) tahlili - Zararsizlik miqdori – firma foyda olishni boshlashidan oldin sotishi lozim bo’lgan mahsulot miqdori.
- Kichik korxonalar ham, yirik korxonalar ham zararsizlik tahlilidan ikki sababga ko’ra foydalanishadi: u sodda tasavvurlarga asoslanadi va korxonalar zararsizlik modelidan olingan ma’lumot qaror qabul qilish shart bo’lgan vaziyatlarda qo’l keladi deb hisoblaydilar.
- Zararsizlik tahlili firma ishlab chiqaradigan mahsulotning zararsizlik miqdorini aniqlashda ishlatiladi. Xo’sh, mahsulotning zararsizlik miqdori nimani anglatadi?
Zararsizlik nuqtasi (sezgirlik) tahlili - U mahsulotning absolyut (mutlaq) miqdori bo’lib, u firma daromadlarining (yoki soliqlar va foizlar to’langungacha daromad) nolga teng bo’lishini ta’minlaydi. Boshqacha qilib aytganda, zararsizlik tahlili tahlilchiga barcha xarajatlarni qoplash uchun qancha miqdorda mahsulot ishlab chiqarish kerakligini aniqlashdava turli ishlab chiqarish hajmlari orqali ishlab topiladigan soliqlar va foizlar to’langungacha daromadni hisoblashda yordam beradi.
Zararsizlik modelining asosiy elementlari - Zararsizlik modelini qo’llash uchun biz kompaniya ishlab chiqarish xarajatlarini ikki o’zaro bog’liq bo’lmagan kategoriyalarga ajratishimiz kerak bo’ladi: o’zgarmas xarajatlar va o’zgaruvchan xarajatlar.
- O’zgarmas xarajatlar – savdo hajmi yoki ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori o’zgarishi bilan puldagi umumiy qiymati o’zgarmaydigan xarajatlar. Ular shuningdek, bilvosita xarajatlar deb ham ataladi.
Zararsizlik modelining asosiy elementlari
Ishlab chiqarish jarayonidagi ayrim o’ziga xos o’zgarmas xarajat namunalari quyidagilar: O’zgaruvchan xarajatlar. O’zgaruvchan xarajatlar ba’zan bevosita xarajatlar deb ham ataladi. Mahsulot birligiga to’g’ri keluvchi o’zgaruvchan xarajat ishlab chiqarish hajmiga qarab o’zgaradi. Jami o’zgaruvchan xarajatlar mahsulot birligiga to’g’ri keluvchi o’zgaruvchan xarajatni ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot miqdoriga ko’paytirish orqali aniqlanadi. - O’zgaruvchan xarajatlar. O’zgaruvchan xarajatlar ba’zan bevosita xarajatlar deb ham ataladi. Mahsulot birligiga to’g’ri keluvchi o’zgaruvchan xarajat ishlab chiqarish hajmiga qarab o’zgaradi. Jami o’zgaruvchan xarajatlar mahsulot birligiga to’g’ri keluvchi o’zgaruvchan xarajatni ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot miqdoriga ko’paytirish orqali aniqlanadi.
Zararsizlik modelining asosiy elementlari
Zararsizlik modeli jami o’zgaruvchan xarajatlar va sotuv hajmi o’rtasida mutanosiblik bor, deb ta’kidlaydi. Shunday ekan, sotuv hajmi 10 foizga ortadigan bo’lsa, shunga monand ravishda o’zgaruvchan xarajatlar ham 10 foizga ko’payadi. Shuni yodda tutish kerakki, agar nol birlik mahsulot ishlab chiqarilsa, o’zgaruvchan xarajatlar ham nolga teng bo’ladi, lekin o’zgarmas xarajatlar noldan kattaroq bo’ladi. - Zararsizlik modeli jami o’zgaruvchan xarajatlar va sotuv hajmi o’rtasida mutanosiblik bor, deb ta’kidlaydi. Shunday ekan, sotuv hajmi 10 foizga ortadigan bo’lsa, shunga monand ravishda o’zgaruvchan xarajatlar ham 10 foizga ko’payadi. Shuni yodda tutish kerakki, agar nol birlik mahsulot ishlab chiqarilsa, o’zgaruvchan xarajatlar ham nolga teng bo’ladi, lekin o’zgarmas xarajatlar noldan kattaroq bo’ladi.
Zararsizlik modelining asosiy elementlari
Umumiy, o`zgarmas va o`zgaruvchan xarajatlarning mos mahsulot hajmiga nisbatan o`zgarishi
Do'stlaringiz bilan baham: |
