Buxoro oziq ovkat va engil sanoat texnologiyasi instituti «axborot texnologiyalari»
Download 1.04 Mb. Pdf ko'rish
|
hisoblash tizimlarining informasion asoslari
- Bu sahifa navigatsiya:
- TEXNOLOGIYASI INSTITUTI «AXBOROT TEXNOLOGIYALARI» KAFEDRASI «XISOBLASH TIZIMLARINING
- BUXORO – 2010 yil
- 4 - qoida.
- 5 - qoida.
- 6 - qoida.
- №16 №17 №18 №19 №20
- №21 №22 №23 №24 №25
- №26 №27 №28 №29 №30
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
TEXNOLOGIYASI INSTITUTI «AXBOROT TEXNOLOGIYALARI» KAFEDRASI «XISOBLASH TIZIMLARINING INFORMATCION ASOSLARI » FANIDAN tajriba mashg’ulotlarni o’tkazish buyicha
(1-QISM)
BUXORO – 2010 yil Tuzuvchi :
«Axborot texnologiyalari» kafedrasi dotcenti Ubaydullaeva Sh. P.
«Xisoblash tizimlarining informatcion asoslari» fanidan «MIIT» mutaxassisligidagi ta`lim olaetgan talabalari uchun nazorat topshiriqlari va tajriba mashg’ulotlarini bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatmalar.
Uslubiy ko’rsatmalar «Informatika va informatcion texnologiyalar» mutaxassisligidagi talabalar «XTIA» fani bo’yicha tajriba ishlarni bajarish uchun muljallangan. Ushbu fan talabalar tomonidan 2 semestr o’rganiladi. Bu to’plamda (1 qism) xisoblash tizimlarning arifmetik asoslariga tegishli nazorat topshiriqlari va tajriba ishlari ko’rsatilgan. Uslubiy ko’rsatmalar tajriba topshiriqlarini bajarishga, xisobotlarni yozish va topshirishga yordam beradi.
Uslubiy ko’rsatmalar BuxOOva ESTI Uslubiy kengashi yig’ilishida tasdiqlangan va chop etishga tavsiya qilingan.
Majlis bayoni №3 17 феврал 2010y. Uslubiy ko’rsatmalar «AT» kafedrasi yig’ilishida tasdiqlangan va chop etishga tavsiya qilingan. Majlis bayoni №4 2010y 3 январ
Takrizchilar:
«Informatika» kafedrasi mudiri dotcent Abidov K. 3. BuxDU «Amaliy matematika va informatika» kafedrasi dotc. Jumaev J.J. TAJRIBA MAShG’ULOTI SANOQ SISTEMALARI. BIR SANOQ SISTEMASIDAN BOShQASIGA O’TISh. Ishning maqsadi: 1. Sonlarni turli sanoq sistemasida yozish malakasini xosil qilish. 2. Sonlarni berilgan sanoq sistemadan boshqa sanoq sistemasiga o’tkazish qoidalarini o’rgatish.
1.Uslubiy ko’rsatmalar
Ma`lumki, EHM axborotlar ustida ish olib borish uchun qo’llaniladi. Axborotlarni kodlash, kabul qilish, ularni qayta ishlash va uzatish jarayonlari, EHMlarda ma`lum qoidalar asosida amalga oshiriladi. Bu qoidalarni to’la tushungan holda , biz EHMlar dunyosining qanday «quradi» degan savolga batafsil javob berishimiz mumkin. Buning uchun, avvalo, turli sanoq sistemalar bilan tanishib chiqishimiz lozim. Unlik sanoq sistemasi 0, 1, 2, . . . , 9 - o’nta raqamdan iborat, uning asosi (ya`ni raqamlar soni) P = 10 ga teng. Bu sanoq sistemadan biz kundalik turmushimizda keng foydalanamiz. Sakkizlik sanoq sistemasi 0, 1, . . . , 7 - sakkizta raqamdan iborat, uning asosi P = 8 ga teng. Ikkilik sanoq sistemasi 0, 1 - ikkita raqamdan iborat, uning asosi P = 2 ga teng. O’n oltilik sanoq sistemasi 0, 1, 2, . . , A, B, C, D, E, F - o’n oltita belgidan iborat, asosi P = 16ga teng. Bunda A = 10, B = 11, C =12, D = 13, E = 14, F = 15 ni bildiradi. Umumiy holda pozitcion sistemadagi sonlarni quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:
A
= a n a n- 1 …a 2 a 1 a 0 , a - 1
a - 2
… a - (m- 1) a - m
, (1.1)
Ushbu ko’rinishdagi ixtiyoriy sonni
A = a n a n- 1 …a
2 a 1 a 0 , a - 1 a - 2 … a - (m- 1) a - m
=
=a n *P n + a
n- 1 *P
n- 1 + … +a
1
*P 1 + a
0 *P
0 +a
- 1 P - 1 +a - 2
*P - 2
+… +
a - m *P
–m (1.2)
formula yordamida yoyib yozish mumkin. bu erda 0 < a k < P - raqamlar, P- sanoq sistemasining asosi, - m < k < n - razryad raqami. 1 - qoida. O’nlik sanoq sistemasidagi butun sonni 2-lik ( 8 -lik yoki 16lik) sanoq sistemasiga o’tkazish uchun shu sonni va keyingi hosil bo’lgan bo’linmalarni o’tilayotgan sanoq sistemaning asosiga, ya`ni 2 ga (8 ga yoki 16 ga) oxirgi bo’linma 8 dan (2 dan yoki 16 dan) kichik bo’lguncha ketma-ket bo’lishi kerak. Oxirgi natijani va hosil bo’lgan qoldiqlarni teskari tartibda yozib chiqish shart.
2 - qoida. O’nlik sanoq sistemasidagi kasr sonni 2-lik (8-lik yoki 16-lik) sanoq sistemasiga o’tkazish uchun shu sonni va keyingi hosil bo’lgan kasr qismlarni o’tilayotgan sanoq sistemaning asosiga, ya`ni 2 ga (8 ga yoki 16 ga) ketma - ket ko’paytirish lozim. Natijada hosil bo’lgan butun qismlarni to’g’ri tartibda yozib chiqish kerak. Ko’paytirish jarayonini 2 holda to’xtatish mumkin: 1) kasr qismida nollar hosil bo’lsa bo’lgan taqdirda; 2) berilgan razryad aniqlikka erishilgan holda.
3 - qoida. O’nlik sanoq sistemasidagi aralash sonni 2-lik (8-lik yoki 16- lik) sanoq sistemasiga o’tkazish uchun, shu sonning butun qismini 1 - qoidaga muvofiq, alohida kasr qismini 2 - qoidaga muvofiq aloxida o’tkazib hosil bo’lgan natijalarni qo’shish talab etiladi.
4 - qoida. Sonlarni 2-lik, 8-lik yoki 16-lik sanoq sistemasidan o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazish uchun (1-2) formuladan foydalanish mumkin.
5 - qoida. Sonlarni 8-lik sanoq sistemasidan 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazish uchun 8-lik sonning har birta raqamini uch xonali ikkilik son bilan yoki triada bilan almashtirish kerak (1 – jadval). 2-lik sanoq sistemasidan 8-lik sanoq sistemasiga sonlarni o’tkazish uchun, sonni verguldan chapdan va o’ng tomoniga qarab 3 razryaddan (triadalardan) iborat guruhlarga ajratish lozim va har bir triadani 8-lik sanoq sistemasiga mos raqamlar bilan yozish talab etiladi. Chetdagi to’lmagan triadalar nollar bilan to’ldiriladi.
1 – jadval
8-lik s. s. sonlar 0 1 2 3 4 5 6 7 2-lik s. s. sonlar 0 1 10 11 100 101 110 111 Triadalar 000 001 010 011 100 101 110 111
o’tkazish uchun tetradalardan foydalanish mumkin. (2- jadval). 16-lik sonning har birta raqamini to’rt xonali ikkilik son bilan eki tetrada bilan almashtirish kerak.
Sonlarni 2-lik sanoq sistemasidan 16-lik sanoq sistemasiga o’tkazish uchun, sonni verguldan chapdan va o’ng tomoniga qarab 4 razryaddan (tetradalardan) iborat guruhlarga ajratish kerak va har bir tetradani 16-lik sanoq sistemasida ifodalash mumkin. Bu holda xam chetdagi to’lmagan tetradalar nollar bilan to’ldiriladi.
2- jadval 16lik s. s. sonlar 2lik s. s. sonlar Tetradalar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 1 10
11 100
101 110
111 1000
1001 1010
1011 1100
1101 1110
1111 0001
0010 0011
0100 0101
0110 0111
1000 1001
1010 1011
1100 1101
1110 1111
Ushbu qoidalar asosida butun, kasr va aralash sonlarni bir sanoq sistemasidan boshqasiga o’tkazish bo’yicha misollarni ko’rib chiqamiz. Misol 1.1. 25 10 sonini 2-lik va 8-lik sanoq sistemalariga o’tkazing. a) 25 2 b) 25 8
--
24 12 2 --
24 3 1 -- 12 6 2 1 o’qilish yo’nalishi 0 --
6 3 2 0 -- 2 1 – oxirgi o’qilish 1 bo’linma yo’nalishi
Demak, (25) 10 = (11001) 2 =(31)
8
Xosil bulgan natijalarni qaytib o’tish yuli orqali tekshirish mumkin. Buning uchun 1.2 ifodadan foydalanib, 2- lik va 8- lik sanoq sistemalarida xosil bo’lgan sonlarni 10- lik sanoq sistemasiga mos ravishda qayta o’tkazamiz. a) (11001) 2 = 1*2
4 + 1*2
3 + 0*2
2 + 0*2
1 + 1*2
0 = 16 + 8 + 0 = (25) 10.
b) (31) 8
= 3*8 1 + 1*8 0 = (25)
10.
Misol 1.2. 2 -4 aniqlikda 0,3126 o’nlik kasr sonni 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazing.
0, 3126 0, 6252 0, 2504 0, 5008 x 2 x 2 x 2 x 2 0, 6252 1, 2504 0, 5008 1, 0016
o’qilish yo’nalishi Demak, (0, 3126) 10 = (0, 0101) 2
(1.2) ifodadan foydalangan holda, chiqqan sonni 10-lik sanoq sistemasiga kayta o’tkazib, natijani tekshiramiz:
(0, 0101) 2 = 0*2
- 1 + 1*2
- 2 + 0*2
2 + 0*2
- 3 + 1*2
- 4 = 1/4+ 1/6 = 5/16 = (0, 3125) 10.
Misol 1.3. 2 - 3
aniqlikda berilgan 159,75 10 aralash sonni 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazing.
Yuqorida keltirilgan qoidalarga tayangan holda, o’nlik aralash sonning butun qismini aloxida hamda kasr qismini aloxida ikkilik sanoq sistemasiga o’tkazib, natijalarni qo’shamiz. Unda qo’yidagi natijalar xosil bo’ladi: (159) 10
= (10011111) 2 ; (0, 75) 10 = (0, 11) 2 , demak,
(159, 75) 10 = (10011111, 11) 2.
Misol 1.4. Sakkizlik sanoq sistemasida berilgan quyidagi 325,27 8 sonni 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. 1- jadvaldan foydalanib, aralash sonni tetradalar bo’yicha yozib chiqamiz va quyidagini hosil qilamiz : 325,27
8 = (011 010 101, 010 111) 2 = 11010101, 010111 2.
Misol 1.5. Berilgan quyidagi (1011101, 01101) 2
2-lik sonni 8-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. Echish: (1011101, 01101) 2 = 010 111 011, 011 010 = (73, 32) 8.
Misol 1.6. 16-lik sanoq sistemasida berilgan (S876, F3) 16 sonni 2-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. 2- jadvaldan foydalangan holda quyidagi natijaga erishamiz :
(S876, F3) 16 = (1100 1000 0111 0110, 1111 0011) 16- 2 =
= (1100100001110110, 11110011) 2
2
2-lik sonni 16-lik sanoq sistemasiga o’tkazing. 6-qoidaga binoan aralash ikkilik sonni tetradalarga bo’lib, ifodalash orqali quyidagi natijani hosil qilish mumkin : (1011101101,101101101) 2 = (0010 1110 1101,1011 0110 1000) 16-2 = (2ED, V68) 16
II. 1- chi tajriba mashg’ulot variantlari 1- chi topshiriq O’nlik sanoq sistemasida berilgan sonni a) ikkilik (kasr qismini 8 razryad aniqlikda); b) sakkizlik (kasr qismini 3 razryad anikliqda); s) o’n oltilik (kasr qismini 2 razryad anikliqda) sanoq sistemasiga o’tkazing.
O’nlik sanoq sistemasida berilgan sonni a) 8 lik sanoq sistemasiga o’tkazish orkali ikkilik sanoq sistemasiga o’tkazing (kasr qismini 3 xona aniqlikda). b) 16 lik sanoq sistemasiga o’tkazish orkali ikkilik sanoq sistemasiga o’tkazing (kasr qismini 2 xona aniqlikda).
№1 №2 №3 №4 №5 314,78 638,96 694,32 463,12 743,76
262,96
761,54 972,78 149,51 642,39
443,15 361,62 539,12 195,78 687,24
356,42 713,95 489,36 573,92 541,85
654,71 751,38 854,59 473,66 118,28
784,78 129,45 756,54 739,55 548,82
a) ikkilik b) sakkizlik s) o’n oltilik sanoq sistemasida berilgan sonlarni o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing.
a) X1 = 1100,111; X2 = 1001,110 . b) X1 = 503,210; X2 = 616,163 . s) X1 = 13V,21F; X2 = C15,358. № 2 a) X1 = 1010,101; X2 = 1101,010 . b) X1 = 453,234; X2 = 326,143 . s) X1 = 1V,2S; X2 = F15,458. № 3 a) X1 = 1000,100; X2 = 1101,010 . b) X1 = 765,217; X2 = 567,076 . s) X1 = 3A,2F; X2 = 5A,8C. № 4 a) X1 = 1111,011; X2 = 11001,001 . b) X1 = 152,442; X2 = 534,656 . s) X1 = 1D,17D; X2 = 12C,424.
a) X1 = 111001,111; X2 = 10101,0110 . b) X1 = 657,210; X2 = 264,562 . s) X1 = 724,11A; X2 = 15A,348. № 6 a) X1 = 110110,1011; X2 = 110101,1010 . b) X1 = 726,432; X2 = 423,231 . s) X1 = 13S,21A; X2 = 15A,758. № 7 a) X1 = 11011,11; X2 = 110101,10 . b) X1 = 653,241; X2 = 562,163 . s) X1 = 5S,2D; X2 = 15D,3C. № 8 a) X1 = 101100,1101; X2 = 110101,110 . b) X1 = 653,42; X2 = 512,724 . s) X1 = C,745; X2 = 2C,C54. № 9 a) X1 = 101010,101; X2 = 100101,1101. b) X1 = 767,167; X2 = 543,257 . s) X1 = FD3,745; X2 =D71,511. № 10 a) X1 = 11100,1101; X2 = 11011,110 . b) X1 = 523,111; X2 = 247,524 . s) X1 = AB6,125; X2 = 746,C54. № 11 a) X1 = 111010,111; X2 = 101010,10 . b) X1 = 324,160; X2 = 471,263 . s) X1 = 7F,C45; X2 = AC,454. № 12 a) X1 = 10110,1011; X2 = 1100101,1010 . b) X1 = 254,622; X2 = 625,434 . s) X1 = AF5,A5; X2 = 76C,5A4. № 13 a) X1 = 10110,10101; X2 = 11001001,10010 . b) X1 = 766,255; X2 = 716,254 . s) X1 = 5C7,745; X2 = 2A,C54. № 14 a) X1 = 11100,1101; X2 = 1010101,00110 . b) X1 = 265,731; X2 = 463,264 . s) X1 = 23C,AB5; X2 = AV2,C4. Download 1.04 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|