Dilmurod quronov

---

www.ahmad-azam.com
Dilmurod QURONOV
"Sharq yulduzi" 2012 yil, 6 son
1960 yilda tu ilgan. Filologiya fanlari doktori, professor.
1987 yilda Andijon Davlat tillar pedagogika institutini tamomlagan. Olimning
“Ruhiy dunyo tahlili”, “Istiqlol dardi”, “Adabiyotshunoslikka kirish”, “Ch lpon nasri
poetikasi”, “Adabiyot nadir?”, “ arb adabiy tanqidiy tafakkuri tarixi ocherklari”
(hammualliflikda), “Adabiy jarayonda mom sindromi”, “Adabiyotshunoslik lu ati”
(hammualliflikda) kabi kitoblari nashr etilgan.
ZAVQIMDAN BIR SHINGIL...
Taniqli adib Ahmad A'zamning ijodiy izlanishlari kaminani hamisha, nima desam
ekan, hayratga solib, aniqro i, shoshirib kelgan. Munday qarasang, yozganlari
oddiy narsalar-u, nimasidir biz k nikkan narsalarga xshamaydigandek,
onggimizda muqimlashgan nazariy qoidalarga k pam mos kelmaydigandek
tuyulaveradi. Hozir, yozuvchining “Hali hayot bor” kitobini qib turib, shu tuy u
yana yangilandi...
(...adashmasam, bu tuy u dastlab “Odamning olasi” hikoyasini qish asnosida
paydo b lgandi, shekilli. Sababi, unda mazmun yangicha edi: oddiy bir odamning
oddiy bir kuni, qahramoni ham alatiroqmi-ey... maqtayin desang, biz maqtab
rgangan qahramonlarning haqi ketib qoladi, yomonlay desang – buning.
Hammadan ham uning sha cho lar biz asiri b lib yurgan sevgi haqida aytganlari:
avval x p ashingga tegadi-yu, kitobiy-stereotip qarashlaringni birdan parchalab
yuborganini sezmay qolasan... bir kulging, bir yi laging keladi. ylab qarasam,
shanda, Sherq zining gaplarini beixtiyor “
il b lib” eshitganman, cho i:
“He,sodda bolam! Xotin deb lib-tirilib pul yi asan, tushirib ham olasan. T ydan
keyin uch-t rt hafta, chillang chiqquncha yashinmachoq ynab, quvlashib ham
yurasan. Keyin... boshlanadi – r
orning unisi kam, bunisi kam. Bir vaqt
qarabsanki, sevgi degani donga q ngan chumchuqdek pir-r etib uchib ketibdi...”
Qiziq, hozir “Odamning olasi”ga bugunning nazari bilan qaray olmayapman,
harchand urinmay, ttiz yil naridagi taassurot bosib ketayotgandek... afsuski, sha
taassurot endi yaxlit emas, parchalanib ketgan – uni rtoqlashish imkondan
tashqarida. Iloj qancha, boshqacha aytolmaganim bois “yozuvchining mahorati
shundaki, quvchi tasvirlanayotgan voqeaga befarq qaray olmaydi, beixtiyor uning

---

2
www.ahmad-azam.com
2
ishtirokchisiga aylanadi” qabilidagi navbatchi, navbatchi b lsayam rost gaplar
bilan cheklanaman, ma'zur tuting.
...yodingizdadir, 80-yillarning oxirlarida k p qatori Ahmad A'zam ham oyat
faollashdi: “Bu kunning davomi”, “Asqarto tomonlarda”, “ zim bilan zim” –
bari shuning mahsuli. Shu rinda muhim bir nuqtani ayricha ta'kidlamoq kerak:
pchilikdan farqli, Ahmad A'zamda publisistiklik emas, tahliliy nigoh kuchaydi
va u jamiyatda mavjud holat mohiyatiga qaratildi. Muhimi – turli rakurslardan:
“Bu kunning davomi”da quvchi ismsiz qahramon – U(n)ga chetdan nazar soldi,
“Asqarto tomonlarda”da voqelikni Mahdining nigohi orqali kuzatdi, nihoyat,
zim bilan zim”da beixtiyor “men” mavqeidan turib qaray boshladi. Ya'ni,
yozuvchi g yo “tom ustiga tom bosib” boradi: qalamga olingan ijtimoiy dardga
quvchini bosqichma-bosqich yaqinlashtirib, ziga sezdirmaygina shaxsiy dardiga
aylantiradi.
Balki, aytganlarimdan “nuqtai nazar bilan bo liq mazkur usullar atayin, muayyan
maqsadni k zlab q llangan, bu esa yozuvchining mahoratidan darak”, degan fikr
kelib chiqar. Albatta, shunday deyishga asos etarli. Lekin men buni mahoratdan
ra boshqa narsaga – samimiyatga y ygan b lardim. Zero, bu asarlar, ulardagi
obrazlar yozuvchi fikrlarini ifodalash uchun illyustrasiya emas, y q, uning uchun
shularni yaratish jarayonining zi – izlanish, mohiyatga yaqinlashishdir. Ayni shu
narsa – yozuvchining ijod onlaridagi ma'naviy-ruhiy izlanishlari jarayon sifatida
aks ettiriladi, natijada, quvchi saboq oluvchi emas, balki izlanishlarning bevosita
ishtirokchisiga aylanadi – ikki rtada hamfikrlik, hamdardlik asosidagi samimiy
muloqot, k ngil oshnoligi yuzaga keladi. Darvoqe, ushbu asarlar yaratilgan 80-
yillarning ado i fikr ahli uchun chinakam ma'naviy-ruhiy izlanishlar davri edi.
Hammasidan ham qandaydir besh-olti yil davomida tafakkurimizda yuz bergan
zgarishlar shiddatini ayting! Nazarimda, Ahmad A'zam shu uchala asarda
zgarishlar shiddati va mohiyatini muhrlab q yishga ulgurgandek:
birinchisida, U: “bunday yashab b lmaydi” degan qarorga keladi;
ikkinchisida, Mahdi: “odam bir narsani tubdan ylab olsa-yu, hech narsani