DVSSM yo’nalishi 203-A guruh talabasi Bekmurodova Sevinchning Fizik kalloid kimyo fanidan tayyorlagan mustaqil ishi Mavzu; Kompenentlar soni va erkinlk darajasi tushunchalari - Фазалар қоидасини таърифлашдан илгари «фаза», «ком-
- понент», «компонентлар сони» ва «системанинг эркинлик
- даражаси» деган тушунчалар устида тўхтаб ўтамиз.
- Системанинг бошқа қисмларидан чегара сиртлар билан
- ажралган ва физик-кимёвий хоссалари билан системанинг
- бошқа қисмларидаь фарқ қиладиган бир жинсли қисми фаза
- деб аталади; яъни фаза гегероген системанинг бир ёки бир
- неча моддалар аралашмасидан иборат гомоген қисмидир.
- фазани ташкил қилади, чунки одатдаги шароитда газлар
- бир-биридан чегара сиртлар билан ажралмайди. Тоза суюқ-
- лик ва чин эритмалар ҳам фақат битта фазани ташкил қила-
- ди. Тўйинган эритманинг ўзи ҳам биргина фазадан иборат,
- лекин унинг устидаги тўйинган буғ ҳам назарга олинса,
- эритма ва унинг устидаги буғ, албатта, иккита фазани таш-
- кил этади.
- Агар гўйинган эритма тагида қаттиқтуз ҳам бўлса,
- бу система уч фазали бўлади. Тоза қаттиқ жисм, қанчалик
- майдаланган бўлишига қарамай, барибир, бир фаза деб
- ҳисобланади, чунки шу қаттиқ жисм кристаллари бир-би-
- ридан ажралган бўлса ҳам, ўз хоссалари жиҳатидан бир-
- биридан фарқ қилмайди.
- Агар бир қаттиқ жисм иккинчи қаттиқ жисмда эрити-
- либ, бир жинсли аралашма ҳосил қилса, бу ҳам бир фаза-
- ли бўлади. Агар бир қаттиқ жисм қайгар тарзда ажралиб, битта қаттиқ ва битта газсимон модда ҳосил қилса, систе-
- ма кимёвий мувозанат ҳолатида уч фазали бўлади.
- Агар сисгема бир неча моддадан иборат бўлса, бу моддалар
- сисгеманингтаркибий қисмлари деб аталади. Сисгеманингтар-
- кибий қисмлари кимёвий жиҳатдан бир жинсли модцалар
- бўлиб, узоқ вақг давомида алоҳида мавжуд бўла олади.
- Маса-
- лан, калций хлорид эритмасидаги Са2+ ва С1‘ ионларини сис-
- теманинг таркибий қисмлари деб бўлмайди, чунки улар сис-
- темадан ажралган ҳолда мавжуд бўла олмайди, лекин улар кал-
- ций хлорид ҳолида мавжуд бўла олади. Шунинг учун калций
- хлоридни сисгеманинг таркибий қисми деб қабул қилинади.
- Сисгеманинг мустақил таркибий қисмлари компонент-
- лар деб аталади. Компонентлар оддий ёки мураккаб модда-
- лар бўлиши мумкин.
- Масалан, тузнинг сувдаги эритмасини
- тайёрлаш учун иккита таркибий қисм (сув ва туз) бўлиши
- керак. Бу ҳодда биз икки компонентли системага эга бўла-
- миз. Сисгемадаги ҳар қайси фазанинг кимёвий таркибини
- ифодалаш учун зарур бўлган модда хилларининг энг кичик
- сони «системанинг компонентлари сони» деб аталади.
- Кимёвий реакция бораётган системаларда компонентлар
- сонини аниқлаш қийин. Масалан, калций карбонат CaC03
- нинг парчаланишида, мувозанат вақгида, сисгемада учта тар-
- кибий қисм (СаО, CaC03 ,С02) бўлишига қарамай, компо-
- нентлар сони иккига тенг, чунки икки модданинг миқдори-
- ни билсак, учинчисини улар орасидаги боғланишдан ҳисоб-
- лаб топиш мумкин. Шунинг учун, учинчи таркибий қисм
- мустақил эмас. СаСОэ парчаланган учта модда орасида бўла-
- диган реакцияни битта тенглама билан ифодалаш мумкин:
- CaC03= C 02+Ca0
- (К) компонентдан иборат гетероген системадаги фаза-
- лар сони (Ф) билан системанинг эркинлик даражаси (Ғ)
- йиғиндиси системанинг компонентлари сони (К) га 2
- қўшилганига тенг:
- Ф+Ғ=К+2
- Бу тенгламадаги 2 рақами босим ва ҳароратни кўрсатади.
- Бундан:
- Ғ=К-Ф+2
- Демак, мураккаб системаларда эркинлик даражасини
- топиш учун компонентлар сонидан фазалар сонини айи-
- риб, қолдиққа 2 қўшиш керак.
- Эркинлик даражаси I га тенг бўлган системалар моно-
- вариантли, эркинлик даражаси 2 га тенг бўлса, бивариан-
- тли (ёки дивариантли), эркинлик даражаси 3 га тенг бўлса,
- тривариантли ва нулга тенг бўлса инвариантли (ёки нонва-
- риантли) система деб аталади.
- Мувозанатда турган системалар, бундан ташқари, ком-
- понентлар сонига қараб ҳам синфларга бўлинади, маса-
- лан, бир компонентли, икки компонентли ва ҳоказо ком-
- понентли системалар мавжуд. Бир неча фазадан ибора! му-
- возанат система иккита тавсиф белгига эга бўлади. Бирин-
- чиси моддаларнинг барча фазалардаги кимёвий потенци-
- аллари бир-бириникига тенг бўлади; иккинчиси фазалар-
- нинг ҳароратлари ҳам бирдек бўлади. Бошқа катталиклар
- кескин ўзгариши мумкин.
- Агар фаза ўзгаришларда G фун-
- кциянинг биринчи ҳосиласи кескин ўзгарса, бундай фаза-
- вий ўзгаришларни l тур фаза ўзгаришлар дейилади. Булар
- жумласига ҳажм ва энтропия киради:
Do'stlaringiz bilan baham: |
