Farmatsevtik kimyo
Download 3.34 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG„LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI TOSHKENT FARMATSEVTIKA INSTITUTI FARMATSEVTIK KIMYO KAFEDRASI
- -uslubiy majmua MUK kengashining 2016 yil __________dagi ___- sonli qarori bilan tasdiqqa tavsiya qilingan.
- MUNDARIJA
- „Pharmaceutical Drug Analysis‟
- Ta‟lim sohasi va yo„nalishi
- Dars vaqti va joyi
|
TOSHKENT FARMATSEVTIKA INSTITUTI FARMATSEVTIK KIMYO KAFEDRASI
“ FARMATSEVTIK KIMYO ” O„QUV – USLUBIY MAJMUA
Toshkent – 2016
Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
2
O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG„LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI TOSHKENT FARMATSEVTIKA INSTITUTI FARMATSEVTIK KIMYO KAFEDRASI
“FARMATSEVTIK KIMYO” FANIDAN O„QUV – USLUBIY MAJMUA
Toshkent – 2016 Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
3
Fanning ishchi o‘quv dasturi o‘quv, ishchi o‘quv reja va oquv dasturiga muvofiq ishlab chiqildi.
I.M. Iminova - Farmatsevtik kimyo kafedrasining dotsenti, f.f.n. X.Q. Olimov - Farmatsevtik kimyo kafedrasining dotsenti, f.f.n. N.T. Zaripova- Farmatsevtik kimyo kafedrasining assistent.
A.F. Do‘smatov – O‘zR SSV Dori vositalari va tibbiy texnika sifatini nazorat qilish Bosh boshqarmasi qoshidagi farmatsevtika sohasiga xalqaro standartlarni joriy etishni muvofiqlashtirish bo‘limi boshlig‘i, farmatsevtika fanlari doktori. D. A.Zulfiqorieva – Toshkent farmatsevtika instituti, Toksikologik, organik va biologik kimyo kafedrasi katta o‗qituvchisi farmatsevtika fanlari nomzodi.
Fanning ishchi o‘quv dasturi ―Farmatsevtik kimyo‖ kafedrasining 2016yil ―_9__‖ iyundagi ―_20__‖ - son yig‘ilishida muhokamadan o‘tgan va fakultet kengashida muhokama qilish uchun tavsiya etilgan.
Fanning ishchi o‘quv dasturi farmatsiya fakultet soha uslibiy kengashida muhokama etilgan va foydalanishga tavsiya qilingan (2016 yil 15 iyundagi 11- sonli bayonnoma).
Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
4
MUNDARIJA
KIRISH……………………………………………………………… 8 1 Sillabus……………………………………………………………… 10 2 Ishchi dastur………………………………………………………..... 11 3 Fanni o‗qitishda foydalaniladigan intrefaol ta‘lim metodlari……… 42 4 Nazariy materiallar…… ………………………..…………………... 45 1. Farmatsevtik kimyo fani va uning ob‘ektlari, vazifalari. Dori vositalarini nomlanishi va tasniflanishi. Dori vositalarini sifatini ta‘minlash. MX larining tuzilishi, ko‗rsatkichlari va ahamiyati…………………………………….…51 2. Dori vositalarni sifatini nazorat qilishning farmakopeyaviy usullari. Dori vositalarining sifatliligini ta‘minlash muammolari. Umumiy va
hususiy yot
aralashmalarni aniqlash usullari………………………………………………60 3. Oksidlanish kaytarilish usullarining noorganik dori vositalari taxlilida qullanilishi. Peroksidlar. Galogenidlar va ularning ishqoriy metallar bilan xosil qilgan birikmalari. 5-10% yodning spirtli eritmasi, xlorid kislotasi, kaliy va natriy bromid (xlorid, yodid)…………………………………………………………66 4. Dori
vositalarining sifat
kursatkichlarini aniqlash. Kompleksonometrik titrlash usulining dori vositalari taxlilida qullanilishi. Kalsiy, magniy, bor birikmalari va rentgenoskopiyada ishlatiladigan BaSO 4 sifatiga qo‗yilgan talablar……………73 5. Dori vositalari chinligini aniqlash usullari. Farmatsevtik sifat taxlilining o‘ziga xos tomonlari. Vismut, rux, simob, birikmalari umumiy va xususiy tahlil usullari. Kumush, mis va temir birikmalarining tahlili. Ularning sifatiga qo‗yilgan talablar……………………………………………………………… …………80
6. Spirtlar, aldegidlar guruhiga kirgan dori vositalari tahlili. Oddiy va murakkab alifatik efirlar guruhiga kirgan dori vositalari tahlili (dietil efiri,
dimedrol, nitroglitserin)………………………………………………………… …………66 7. Kislotali asos titrlash usulini dori vositalari taxlilida qullanilishi. Alifatik karbon kislotalar (kaliy atsetat, kalsiy glyukonat, kalsiy laktat, natriy sitrat, kalsiy pangamat, kalsiy pantotenat), alifatik aminokislotalar (glyutamin kislota, metionin, sistein, atsetilsistein, aminalon, glitsin, askorbin kislota) guruhiga kirgan dori vositalari Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
5
tahlili……………………………………………………93 8-9 Betalaktamidlar. Penisillinlar. Benzilpenisillin Na, ampisillin, karbenisillin natriy taxlili. Sefolosparinlar va aminoglikozidlar taxlili. sefazolin natriy,
sefalotin natriy,
streptomitsin…………………………………………………107 10. Terpenoidlar guruxiga kirgan dori vositalari taxlili va ularning sterioizomeriyasi bilan
ularni faolligi orasidagi bogliklik qonuniyatlari. Sifatini nazorat qilish usullari. Mentol, terpengidrat, validol, kamfora, sulfokamfokain, bromkamfora………………………………………………………… ……..…114 11-12.
Biologik faol birikmalar taxliliga funksional yondashish. Kardenolidlar, (yurak
glikozidlari), D guruh vitaminlari (ergokalsiferollar). Umumiy va xususiy taxlil usullari, Steroidlar. Garmonlar (kortikosteroidlar, androgenlar, estrogenlar va gestogenlar, anaboliklar) Umumiy va xususiy taxlil usullari. Pregnin, progesterin, testosteron propionat, metiltestosteron, metandrostenolon, estradiol propionat, kortizon atsetat, doksa, prednizalon, deksametazon………………123 13. Aromatik birikmalar. Fenollarning hosilalari. Fenol, rezorsin, timol, tetratsiklin, oksitetratsiklin, paraaminofenol birikmalari va ularning tahlil usullari……………………………………………………………… …………133 14. Aromatik kislotalar va ularning birikmalarini kislota - asos xossalari. Salitsil kislotasi va uni amidlari, efirlari (benzoy kislota, salitsil kislota, salitsilamid, atsetilsalitsil kislota, fenilsalitsital). Tahlil usullari……………………………147 15. Paraaminobenzoy va paraaminosalitsil kislota hosilalari. Diazotirlash reaksiyasi. Trimekain, ksikain, anestezin, novokain, dikain………………….156 16. Arilalkilaminlar, nitrofenilalkilaminlar birikmalari guruhiga kirgan dori moddalari tahlili. Efedrin gidroxlorid, adrenalin gidroxlorid, noradrenalin gidroxlorid, izadrin, mezaton, levodopa, metildopa. Levomitsetin, levomitsetin suksinat va
stearat……………………………….……………………………169 17. Sulfanilamidlar (streptotsid, sulfatsil natriy) hosilalari guruhiga kirgan dori
moddalar Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
6
tahlili…………………………………………….…………………1 75
18. Xlorbenzosulfamid va benzotiadiazin (butamid, xlorpropamid, dixlortiazid, glibenklamid), benzosulfamid (furosemid, pantotsid, xloramin B)
hosilalari guruhiga kirgan dori
moddalar tahlili…………………………..……….……182 19. Tabiiy va sintez yo‗li bilan olingan geterotsiklik birikmalar. Ularning tasniflanishi. Kislorod saqlagan geterotsiklik birikmalar. Nitrofuran hosilalari: furatsillin, furadonin, furazolidon, furagin. Olinishi, sifatiga qo‗yilgan talablar, umumiy va xususiy tahlil usullari……………………………………………191 20.Benzopiran xosilalari. Neodikumarin, fepromaron, nitrofarin. Umumiy va
xususiy tahlil
usullari…………………………………………………………….. 21.Tuzilishida xroman guruxini saqlagan birikmalar (E gurux vitaminlar) tokoferol atsetat. Sifatiga qo‗yilgan talablar, tahlil usullari va saqlanishi. 22. Fenilxroman hosilalari kversetin, rutin, tahlil
usullari……………………… Imidazol va triazol xosilalari guruxiga kirgan dori vositalari tahlili. Metronidazol, klofelin, galazolin, flukanazol, pilokarpin……………………………………….. 23. Pirazol, pirrolizidin, pirrolidin hosilalari guruhiga kirgan dori moddalar tahlili. Amidopirin, butadion, analgin, platifillin………………………………. 24-25. Indol xosilalari bo‗lgan dori moddalar tahlili. Serotonin adipinat, indometatsin. Ioximban hosilalari (rauvolfiya alkaloidlari) rezerpin………….. 26. Lizergin kislotasining hosilalari (shoxkuya alkaloidlari) Ergometrin maleat,
ergotamin tartrat. Ezerolin hosilalari: fiziostigmin salitsilat va uning sintetik o‗rinbosari prozerin. strixnin nitrat, sekurinin nitrat………………………… 27-28. Piridin xosilalari. Piridinning tabiiy va sintetik xosilalari: piridoksin gidroxlorid, piridoksal fosfat, piriditol, parmidin. Piridin– 3 karbon kislotasining xosilalari va piridin–4 karbon kislota xosilalari: nikotin kislotasi, izonikotin kislotasi va ular xosilalarining tahlil usullari. …………………………… 29. Tropan xosilalari. Atropin sulfat, gomotropin, giossiamin, tropatsin, tropofen. Sifatiga qo‗yilgan talablar, tahlil usullari. Ekgonin
xosilalari, kokain.
Tahlil usullari……………………………………………………………… …… 30. Xinolin xosilalari.Xinolinning 4 - xolatiga birikkan xosilalari: Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
7
xinin, xinidin, xingamin, trixomonotsid. Sifatiga qo‗yilgan talablar, tahlil usullari. Xinolinning 8-xolatiga birikkan xosilalari xinozol, klinoxinol. Olinishi. Sifatiga qo‗yilgan talablar, tahlil usullari. ……………………………….. 31. Xinuklidin xosilalari guruxiga kirgan dori vositalari tahlili. Oksolidin, imexin, atseklidin, kvalidil. Izoxinolin va fenantrenizoxinolin xosilalari………………. 32. Benzilizoxinolin xosilalari papaverin gidroxlorid, No-SHpa, glautsin, morfin, kodein va ularning yarim sintetik analoglari. Sifatiga qo‗yilgan talablar, umumiy va xususiy tahlil usullari……………………………………………………………….. 33-34. Pirimidin 2.4-dion xosilalari. Metiltiouratsil, ftoruratsil, pirimidin nukleotidi: ftorafur, kaliy orotat. Tahlilidagi umumiy va xususiy tahlil usullari. Pirimidin 2.4.6 - trion xosilalari. Barbitur kislota xosilalari: Barbital, fenobarbital, etaminal natriy, geksenal, barbamil, benzonal, geksamidin. Olinishi, umumiy va xususiy tahlil usullari, saqlanishi…………………………………………………... 35-36. Fenotiazin, benzodiazepin xosilalari. aminazin, propazin va ftorfenazin. Atsillangan fenotiazin xosilalari: etmozin, etatsizin. Sifatiga qo‗yilgan talablar, tahlili. Azepin xosilalari: karbomazepin, sifatga qo‗yilgan talablar, tahlil usullari. Benzodiazepin xosilalari xlordiazepoksid, diazepam, oksazepam, nitrozepam va fenozepam sifatiga qo‗yilgan talablar, tahlil usullarni. Oksazin xosilalari: azepin. Sifatiga qo‗yilgan talablar, tahlil usullari…………………..
Laboratoriya mashgulot materiallari ……………………..………… 333 6 Keyslar banki…………………………………………………...…… 411 7 Mustaqil ta‘lim mavzulari…………….………………………..…… 413 8 Glossariy………………………………………………….…………. 416 9 Adabiyotlar ro‗yxati………………………….………..…………… 418 Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
8
KIRISH Farmatsevtik kimyo farmatsiya fanlari orasida etakchi o‘rinlardan birini egallab, dori moddalarning olinishi, kimyoviy tuzilishini aniqlash, sifatini nazorat qilish va standartlash, turg‘unligini, saqlash muddatini aniqlash va saqlash sharoitini belgilab berish kabi muammolarni hal etadi. Ushbu fan asos kimyo va fizika, tibbiyot fanlarining qonuniyatlari va usullaridan dori vositalarini izlab topish, ularni sifatini nazorat qilish uchun foydalanib, dori moddalari va dori preparatlarining sifatini baxolash, shuningdek biofarmatsevtik, farmakokinetik tahlil usullarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi. Dori vositalari uchun asosiy sifat standartlari bo‘lgan me'yoriy hujjatlar, ularning tuzilishi, ko‘rsatkichlarini aniqlash usullarini ishlab chiqish va takomillashtirish, dori vositalarining barqarorligini ta'minlash va yaroqlilik muddatini aniqlash, saqlash sharoitlarini belgilab berish ham ushbu fan zimmasiga yuklatilgan. Dori vositalarining sifatliligini ularning tozaligi orqali belgilanganligi uchun ruxsat etilgan va ruxsat etilmagan, shuningdek yot aralashmalarni aniqlashning aniq va sezgir usullarini ishlab chiqish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Dori vositalarini nomenklaturasining ortib borishi, dori ishlab chiqaruvchi korxonalar sonining ko’payishi, ayni bir xil dori preparatining bir necha o’nlab sotuv nomlari bilan generik xolatda ishlab chiqarilishi va respublikamiz xududiga kiritilishi, shuningdek, dorivor o’simliklarga bo’lgan ehtiyoji tobora ortib borishi axolini sifatli ko’zlangan biologik samaraga ega bo’lgan dori vositalari bilan ta’minlashga o’ta extiyotkorlik bilan yondoshishini taqozo etadi. Buning uchun dori vositalari va dorivor o’simliklar xom ashyosi xavfsizligi va sifatini oshirish muammolarini echimini topish talab etiladi. Fanni o’rganish jarayonida dori moddalarining kimyoviy tuzilishi va stereoximiyasini o’rganishda qo’llaniladigan zamonaviy fizikoviy kimyoviy usullarga jumladan, potentsiometrik, amperiometrik, polyariometrik usullar, absorbtsion usullardan fotokolorimetrik spektrofotometrik, IK spektroskopik radioto’lqini chastotasida olinadigan spektrlardan yadro magnit rezonansi, elektron paramagnit rezonansi, YAMR- 13 S, shuningdek, termik taxlil usullariga keng o’rin berilgan. Dori vositalarining sifati ularning olinish usullariga, saqlanish sharoitiga va fizikoviy- keimyoviy xossalariga bog’liq bo’lganligi sababli ularning sifat standartlari, sifat standartlarining ko’rsatkichlarini aniqlashda qo’llaniladigan fizikoviy kimyoviy usullar xaqida xam batafsil nazariy bilim va amaliy ko’nikmalar beriladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining maqsadi—ta'lim soxasini tubdan isloh qilish, uni o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratishdir. Dunyoga yangi ko‘z bilan qaraydigan, uddaburon, ishning ko‘zini biluvchi, buyuk kelajagimiz poydevorini quruvchi va yuksaltiruvchi mutaxassis kadrlarni tayyorlash, respublikamiz pedagoglari oldida turgan eng muhim va mas'uliyatli vazifadir. Ushbu modernizatsiya qilingan fan dasturi Vazirlikning 2008 yil 30 maydagi ―Fan dasturlarini modernizatsiya qilishni tashkil etish to‘g‘risida‖gi 160-sonli buyrug‘ida belgilangan vazifalarni amalga oshirish maqsadida, ―Fanlarning o‘quv dasturlarini modernizatsiya qilish bo‘yicha yo‘riqnoma‖ va ―Fanlar bo‘yicha o‘quv dasturlarini yaratish tartibi‖ asosida ishlab chiqilgan.
Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
9
Farmatsevtik kimyo farmatsiya fanlari orasida etakchi o‘rinlardan birini egallab, dori moddalarning olinishi, kimyoviy tuzilishini aniqlash, sifatini nazorat qilish va standartlash, turg‘unligini, saqlash muddatini aniqlash va saqlash sharoitini belgilab berish kabi muammolarni hal etadi. Ushbu fan asos kimyo va fizika, tibbiyot fanlarining qonuniyatlari va usullaridan dori vositalarini izlab topish, ularni sifatini nazorat qilish uchun foydalanib, dori moddalari va dori preparatlarining sifatini baxolash, shuningdek biofarmatsevtik, farmakokinetik tahlil
usullarini ishlab
chiqish bilan
shug‘ullanadi. Dori vositalari uchun asosiy sifat standartlari bo‘lgan me'yoriy hujjatlar, ularning tuzilishi, ko‘rsatkichlarini aniqlash usullarini ishlab chiqish va takomillashtirish, dori vositalarining barqarorligini ta'minlash va yaroqlilik muddatini aniqlash, saqlash sharoitlarini belgilab berish ham ushbu fan zimmasiga yuklatilgan. Dori vositalarining sifatliligini ularning tozaligi orqali belgilanganligi uchun ruxsat etilgan va ruxsat etilmagan, shuningdek yot aralashmalarni aniqlashning aniq va sezgir usullarini ishlab chiqish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Fanni o‘qitish auditoriya darslari, laboratoriya darslari, mustaqil ta'lim, kurs ishlari, ishlab chiqarish amaliyoti, hamda takomillashtirilgan dastur asosida bilim berish kabi shakllardan iborat.
Pharmaceutical Drug Analysis‟ will prove to be a valuable and indispensable guide to those working in Research & Development Laboratories, Quality Assurance Laboratories as well as Drug Testing Laboratories where either new products are being developed or routine analyses are carried out. Academicians and researchers engaged in the evaluation of pharmaceutical drug substances either in pure or dosage forms will also enormously benefit from „Pharmaceutical Drug Analysis‟ by virtue of its ultimate goal of maintaining very high standards of quantitative analysis.
Pharmaceutical chemistry Autors: Iminova I.M., Olimov X.Q., Zaripova N.T..
10
SILLABUS Fanning qisqacha tavsifi OTMning nomi va joylashgan manzili: Toshkent Farmatsevtika Instituti Oybek ko‗chasi, 45
Farmatsevtik kimyo Farmatsiya fakulteti tarkibida Ta‟lim sohasi va yo„nalishi: 5510500– ―Farmatsiya‖ 5140900- Kasb ta‘limi Farmatsiya (turlari bo‗yicha) Kasb ta‘limi
olib boradigan o„qituvchi to„g„risida ma‟lumot:
e-mail:
Dars vaqti va joyi: 1-bino
64,65,67,72 auditoriya Kursning davomiyligi 3.09.2014-20.01.2015 Individual grafik asosida ishlash vaqti: Dushanba-shanba kunlari 9:00 dan 15:00 gacha Fanga ajratilgan soatlar (Farmatsiya turlari bo‗yicha) Auditoriya soatlari Mustaqil ta‟lim: 148
Ma‟ruza 72 Labora toriya 144
Kasb ta‘limi Ma‟ruza 72 Labora Download 3.34 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|