Gidroliz haqqında túsinik

Duzlar Gidrolizi.
Joba :
1. Gidroliz haqqında túsinik.
2. Gidroliz mexanizmi.
3. Gidrolizlanmaytuǵın duzlar.
4. Kation, anion hám kation-anion boyınsha gidrolizlaniw.
5. Gidroliz darejesi hám turaqlısı.

Gidroliz haqqında túsinik.
Joqarıda kórip ótilgen ionlar (yamasa elektrolitlar) ishtrokida baratuǵın almasınıw reaksiyaları duzları suwda (yamasa basqa erituvchilarda) erigende de ruy beredi. Bul reaksiyalarda suw molekulaları tásirinde duz (yamasa elektrolit) dıń strukturalıq bólimleri óz-ara almasinadi hám aldınǵına salıstırǵanda kúshsiz elektrolit (kislota yamasa tiykar) payda boladı. Bul xodisaga gidroliz dep aytıladı. Eger erituvchi suwdan basqa element (spirt, benzol, atseton, ammiak... ) bolsa, bunday reaksiyalar solvoliz dep ataladı. Gidroliz reaksiyaların tómendegishe ulıwma teńleme menen ańlatıw múmkin:
Kat An + H2O  KatOH + HAn
Tuz + suv  tiykar + kislota

Teńlemeden kórinip turıptı, olda suwda duz erigende gidroliz reaksiyası nátiyjesinde eritpe degi OH- hám H+ ionlarınıń muǵdarı keskin ózgeredi. Anıqrog'i gidroliz nátiyjesinde eritpediń pH - i ózgeredi jáne bul ózgeris xar qanday duz gidrolizining mexanizmin túsiniwde, gidroliz teńlemesin dúziwde, gidroliz reaksiyalarınan ámeliyatda paydalanıwda tiykarǵı kórsetkish esaplanadı.

1. Gidroliz mexanizmi.
Duzlar gidrolizining mexanizmi duz quramına kirgen metall kationi hám kislota qaldıg'i - anionning tábiyaatına, anıqrog'i, qutblanuvchanligi (polyarizatsiyasi) ga baylanıslı. Eger ion qanshellilik kúshli qutblansa (qutblangan bolsa ) gidroliz sonshalıq tez hám tolıq baradı. Ulıwma Kat+n hám An-m lar qatnasıwında gidroliz barıw procesi mexanizmlerin tómendegishe oyda sawlelendiriw múmkin. I. Ekenin aytıw kerek, xar qanday kation suwlı eritpede donor-akseptor tásiri sebepli gidratlangan túrde. yaǵnıy akvokompleks [Kat (H2 O) n] m xolida boladı. Bul kompleks degi kationning zaryadı qanshellilik úlken hám radiusı qanshellilik kishi bolsa onıń akseptorlik kúshi sonshalıq úlken, yaǵnıy Kat... OH2 baǵı turaqlı boladı. Bunday kompleks quramındaǵı O - H baǵı kúshli qutblanuvchanlik ózgesheligine iye esaplanadı. Usınıń sebepinen " gidrat qabıǵıda" gi (Kat*H2 O... H2 O) suw molekulaları ortasındaǵı vodorod baylanısıw kúshli boladı. Bunday óz-ara tásirlashuv nátiyjesinde kation menen tikkeley baylanısqan suw molekulasındaǵı O - H baǵı kúshsizlenip [Kat*HO----H+... H2 O], vodorod atomı aste menen ajraladi` hám " gidrat qabıq" dagi suw molekulası menen birikib H3 O+ gidroksoniy ionın payda etedi, Kation bolsa OH- gruppa menen kúshlilew ximiyalıq baǵ payda etip Kat (OH) n tıykarǵa aylanadı. Ajralıp shıǵıs H3 O+ - ionları eritpe degi [H+ ] = [OH- ] teń salmaqlılıqtı buzib,[H+ ] > [OH- ] bolıwına, yaǵnıy eritpede kislotalı ortalıq pH < 7 júzege keliwine alıp keledi. Bul ózgerisler tiykarlanıp : NH4 +, Cu 2+, Al3+, Cr3+, Fe2+, Fe3+, Co2+, Ni2+, Zn2+, Cd2+, Hg2+, Pb2+, Sn2+, Sb3+, Bi3+, Mn2+, Mg2+ ionları qatnasıwında júz beredi. Basqashalaw aytqanda, payda bolatuǵın tiykar Kat (OH) n qanshellilik kúshsiz bolsa gidroliz sonshalıq ańsat hám tez baradı. II. Anionlar da gidroliz reaksiyaları barıwında qatnasadı. Kópshilik anionlar (kislorodlı EOx -m hám kislorodsız E-m) eritpede suw molekulaları menen vodorod baylanısıw sebepli gidratlangan túrde boladılar : E-m... H-O-H yamasa EOx - m... H2 O). Bul ionlardaǵı anion menen suw molekulaları óz-ara qutbli (polyarizatsion) tásir sebepli " An-m... H2 O" vodorod baǵı kúsheyip, kovalent baylanısıwǵa ótedi hám anion ózine H+ - ionın biriktirip aladı (kúshsiz kislota HAn  HE yamasa HEOx payda boladı ), eritpege OHionlari ajralıp shıǵadı :
[E-m..H2O]  [ E-m--H ... OH]  [E-m - H] -(m-1) + OH-
[EOx -m...H2O]  [EOx -m --H ... OH]  [ EOx -m -H]-(m-1) + OH- gidratlanǵan  aralıq halat  kislota + OH- anion
Reaksiya nátiyjesinde suwlı eritpe degi [H+ ] = [OH- ] teń salmaqlılıq buzilib [H+ ] < [OH- ] boladı, eritpediń ortalıǵı (pH > 7) siltiiy boladı. Suw menen gidroliz reaksiyasına kúshsiz kislotalar quramına kiretuǵın kislota qaldıqları - anionlar : F-, S2 CN-, CH3 COO-, HCOO-, NO2 -, CO3 -2, SO3 -2, ClO-, PO4 -3, SiO3 -2 kirisiwedi. 3. Gidrolizlanmaydigan duzlar. Kópshilik duzlar quramına Na+, K+, Ca+2, Ba+2 kationlari hám Cl-, Ba-, I-, NO3 -, SO4 -2, ClO4 -, SO4 -2, SiF6 -2 sıyaqlı anionlar kiredi. Bul ionlar suw molekulaları menen tásirlashganda H2 O -molekulaların H+ hám OHionlari xoligacha bóleklay almaydılar. Sebebi, bul ionlardıń radiusı úlken hám zaryadı kishi bolǵanı ushın qutblovchanlik ózgesheligi (kúshi) suw molekulasın " bóleklash" ga etpeydi. Basqashalaw aytqanda bul ionlar birgelikte payda etgen duzlar ulıwma gidrolizlanmaydi. Bul duzlardıń eritpede [H+ ] = [OH- ] teń salmaqlılıqtı oń yamasa shep tárepke jıljıta almaǵanı ushın pH ózgermeydi.