Giponimiya. Baliq, ot, gul daraxti so`zlarining uyadoshlarini yozib, ma`nosini izohlang reja: Ona tili fani haqida tushuncha Uyadosh so`z nima Giponimiya nima kirish

GIPONIMIYA. BALIQ, OT, GUL DARAXTI SO`ZLARINING UYADOSHLARINI YOZIB, MA`NOSINI IZOHLANG
REJA:
Ona tili fani haqida tushuncha
Uyadosh so`z nima
Giponimiya nima

KIRISH
Prezidentimiz Islom Karimov alohida ta’kidlaganlaridek, «Biz mamlakatimizning istiqboli ish avlodimiz qanday tarbiya topishiga, qanday ma’naviy fazilatlar egasi bo‘lib voyaga etishiga, farzandlarimizning hayotda nechog‘li faol munosabatda bo‘lishiga, qanday oliy maqsadlarga xizmat qilishiga bog‘liq ekanini hamisha yodda tutishimiz kerak».¹
Shu sababli ham birinchi navbatda ta’lim mazmuni va uning tarkibini kengaytirish va chuqurlashtirish, xususan, bu mazmunga nafaqat bilim, ko‘nikma va malaka, balki umuminsoniy madaniyatni tashkil qiluvchi ijodiy faoliyat tajribasi, tevarak-atrofga munosabatni kiritish g‘oyasi kun tartibiga ko‘ndalang qilib qo‘yildi.
Bu g‘oyani, bizningcha, ijtimoiy hayotning quyidagi komponentlari ro‘yobga chiqarishi mumkin:

• 
  faoliyat turlari (moddiy-amaliy, ijtimoiy, ma’naviy);
  
• 
  ijtimoiy ong shakllari (axloq, san’at, siyosat, falsafa, fan va boshqalar);
  
• 
  ijtimoiy munosabatlar tizimi (moddiy va mafkuraviy);
  
• 
  moddiy ijtimoiy va tabiiy borliq (keyingi avlodlarga meros qilib koldiriladigan boyliklar);
  

Ta’lim mazmuni, uning komponentlari, tarkibi, vazifalari haqida so‘z ketganda dalillar bilan qonuniyatlar, yaqqollik bilan mavxumlik, bilimlar bilan haqiqatni mustaqil bilim metodlari o‘rtasidagi maqbul keladigan munosabatlarn aniqlash zarur.
Tilshunoslikning bo’limi so’z va uning ma’nolarini o’rganish bilan shug’ullanganligi sababli o’quvchi so’z boyligini oshirish va boyitishda katta imkoniyatlarga ega.
Tilimizdagi barcha so‘zlar ongimizda ma’lum mazmuniy uyalarga birlashgan holda saqlanadi. Bu esa so‘zlarning xotirada oson saqlash va nutq jarayonida oson foydalanish imkonini beradi. Shundan so‘ng o‘quvchilar mavzuni qay darajada tushungan-tushunmaganini ularga bir qancha topshiriqlar beramiz. Buning uchun, eng avvalo, “aqliy hujum” metodini qo‘llagan holda, o‘quvchilarga bir qancha savollar bilan murojaat qilamiz.
Uyadosh so‘zlar ham xuddi ma’nodosh so‘zlar (ma’nodosh so‘zlar o‘quvchilarga ma’lum, u haqida yetarlicha tushunchalari bor) kabi umumlashtiruvchi so‘zlarga ega. Faqat bunda stilistik bo‘yoqdorlik e’tiborga olinmaydi, balki bir xil tushunchani ifodalaydi. Yuqorida keltirilgan misoldagi buyumlar kiyim so‘ziga e’tibor bersak, hamma buyumlarni anglatuvchi ma’no xususiyatiga ega. Demak, ularda umumiy ma’no tashuvchi so‘zlar o‘quvchilarni diqqat markazida bo‘lishi kerak. Bir mazmuniy uyaga (guruhga) mansub bo‘lgan so‘zlar uyadosh so‘zlar deyiladi.

Gipodinamiya (harakatning kamayishi, yunoncha hypos - "kam" va dinamos - "harakat") - bu vosita faoliyatining cheklanishi, mushaklarning qisqarish kuchining pasayishi bilan tana funktsiyalarining (mushak-skelet tizimi, qon aylanishi, nafas olish, ovqat hazm qilish tizimi) buzilishi. Hozirgi kunda urbanizatsiya, mehnatni avtomatlashtirish va mexanizatsiyalash, aloqa vositalarining rolini oshirish tufayli jismoniy kamharakatlilikning tarqalishi ortib bormoqda.
O'troq turmush tarzi ko'plab kasalliklarning sababchisidir.
Jismoniy harakatsizlik - bu odamning jismoniy mehnatdan ozod bo'lishining natijasidir. Jismoniy harakatsizlik ayniqsa yurak-qon tomir tizimiga ta'sir qiladi - yurak qisqarishining kuchi zaiflashadi, ish qobiliyati pasayadi, tomirlar tonusi pasayadi. Gipodinamiya ayniqsa metabolizmga (metabolizm va energiya) ta'sir ko‘rsatmay qolmaydi, to'qimalarda qon ta'minoti pasayadi. Yog'larning yetarli darajada parchalanmaganligi tufayli qon "yog'li" bo'lib, tomirlar orqali sekinroq oqadi - ozuqa moddalari va kislorod bilan ta'minlash kamayadi.
Gipodinamiya kassalik emas balki, organizm jismoniy faoliyati pasayishi hisoblanadi. Shunday bo‘lsa-da, u millionlab odamlarning o‘limiga sabab bo‘lmoqda. "Ortodoks" tibbiy portalida yozilishicha, gipodinamiya o‘lim sabablari bo‘yicha hatto chekishni ham ortda qoldirar ekan: 5,3 million kishida - gipodinamiyadan, 5 million kishida chekishdan kelib chiqadigan o‘lim holati kuzatiladi, bu bor-yo‘g‘i bir yillik ma'lumot.
Ko‘pincha 35-40 yoshdan keyingi aholi qatlamida tananing turli sohalarida yog‘ to‘g‘imalari rivojlanishi va boshqa sabablar tufayli kamharakatlik kelib chiqadi.
Sport insonni chiniqtirib organizmda qon aylanishini yaxshilaydi to‘qimalar trofikasini oshiradi, mushaklarning tonusi oshishiga olib keladi.
Gipodinamiyani oldini olish - birinchi navbatda to‘g‘ri ovqatlanishni yo‘lga qo‘yish, sog‘lom turmush tarziga rioya qilish, jismoniy mashlar bilan shug‘ullanish, ko‘proq toza havoda sayr qilish lozimdir.