I L l bob. Bu xg alteriya b a la n si, u n in g t u z IL ish I va m a z m u n I

---

I l l BOB. BU XG ALTERIYA B A LA N SI, 
U N IN G T U Z IL ISH I VA M A Z M U N I
3.1. Buxgalteriya balansi va uning tarkibiy 
tuzilishi
Korxonalam ing m a ’lum bir davrga moliyaviy holati qay dara- 
jad a ekanligini, ular m ablagiarining joylashishi, ishlatilishi qan- 
day olib borilayotganligini va umuman korxona x o ‘jalik faoliyati- 
ga baho berish, nazorat etish, tekshirib borish zarur. Bu zaniri- 
yat korxonaning boshqaruv xodim lariga ham da ichki xodimlariga, 
yuqori tashkilotlariga, bank, soliq inspeksiyasiga, kreditorlarga, in- 
vestorlarga kerakdir. U lam ing bu masala yuzasidan talabini korx­
onaning balansi qondiradi. Balans moliyaviy hisobotning birinchi 
shakli b o iib , oylik, choraklik, yarim yillik va yil oxirida b o iish i 
mumkin.
Buxgalteriya balansi korxonalam ing ko‘zgusi b o iib , unda kor­
xonaning m ablagiari va ulaming kelar manbasi haqiqiy holati aks 
ettiriladi.
Balans ikki qismdan iborat b o iib , bir tomoni aktiv, ikkinchi to- 
moni passiv deb yuritiladi va unda x o ‘jalik yurituvchi subeyktning 
m ablagiari ham da ulaming shakllanish manbalari to ‘g‘risidagi ax- 
borotlar jamlanadi.
Aktiv
Passiv
Xo'jalik mablag‘lari
Xo'jalik m ablagiarining kelar manbalan
Balans
Balans
Balans ikkala qismining jam i summalari teng b o iish i shart. Bu 
tenglikaktivdaxo‘jalik m ab lag iari,p assiv d aesash u m ab lag iam in g
manbalan aks ettirilishi bilan izohlanadi. Balans so ‘zi «tenglik», 
«tarozining ikki pallasi» degan m a’nolami bildiradi.
Balansdagi m a iu m o t quyidagicha y ig ilg a n b o ia d i. Har bir ja- 
ravon ro ‘y berishi natijasida x o ‘jalik m a b lag iari va ulam ing man-
71

---

balari miqdoriy va tarkibiy jihatdan o ‘zgarib boradi.Bu holat dast- 
labki hujjatlarda aks ettirilib, so‘ngra buxgalteriyada sintetik hisob 
yuritiladi va schyotlarda ikki yoqlam a yozuv orqali aks ettiriladi. 
Oy oxirida esa har bir schyotlar b o ‘yicha qoldiq summalar aniqla­
nadi. B a’zi schyotlar esa bekitiladi. Bu haqda kelgusi mavzular- 
da kengroq to ‘xtalib o ‘tamiz. Schyotlardagi oxirgi qoldiqlardagi 
m a’lumotlar bosh kitobga ko‘chiriladi va balansga o ‘m atilgan tarti- 
bda aks ettirib chiqiladi. Buxgalteriya balansi aktiv va passiv qismi- 
da ifodalangan m aium otlam i mol-mulk tarkibi, m ablag‘lam ing ta- 
alluqligi hamda majburiyatlar muddatlari b o ‘yicha guruhlash m um ­
kin ( 3 .1 1-chizma).
B A I.A N S
A K T IV
K o 'c h m a s inulk, 
obo ro td ag i m a b la g 'la r
P A S S IV
K ap ital
M a jb u r h a tla r
•