Ishlab chiqarishda boshqaruv

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

FARG`ONA POLITEXNIKA INSTITUTI

“ISHLAB CHIQARISHDA BOSHQARUV”

FAKULTETI

«IQTISODIYOT» KAFEDRASI

«Iqtisodiyot nazariyasi» fanidan

MAVZU: Menejment-korxonani boshqarish tizimi sifatida

Bajardi: 62-19 I gurux talabasi

Obidov Abrorbek
Ilmiy rahbar: Katta o’qituvchi

M.To`xtasinova


FARG’ONA 2020

FARG`ONA POLITEXNIKA INSTITUTI

“ISHLAB CHIQARISHDA BOSHQARUV”

fakulteti «IQTISODIYOT» kafedrasi

«TASDIQLAYMAN»

«Iqtisodiyot» kafedrasi mudiri

Iq.fan.nom.Mo`minova E. «____» ___________________2020y

KURS ISHNI BAJARISH BO`YICHA TOPSHIRIQ

Obidov Abrorbek Olimjon o’g’li (ФИШ тулик ёзинг)

1. 
   Kurs ishi mavzu: Menejment-korxonani boshqarish tizimi sifatida.Ishni bajarish uchun boshlang`ich asoslar: O`zbekiston Respublikasi Qonunlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenting qaror, farmon va mahruzalari, tanlangan mavzu bo`yicha ijtimoiy-iqtisodiy adabiyotlar, davriy ilmiy nashrlarda chop etilgan ilmiy maqola va tezislar, O`zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi va uning xududiy xududiy bo’linmalari ma`lumotlari, O`zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo`mitasi statistik to`plamlari, rasmiy internet saytlari ma’lumotlari.
   
2. 
   Tushuntirish qismi tarkibi
   

Kirish ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Kerakli chizmalar ro`yxati

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4.Kurs ishni bajarish grafigi

	Ishning nomi	Ishni bajarish muddati		Bajaranligi To’g’risidagi Belgi
		Boshlanishi	Tugashi
1	2	3	4	5
1	Al- Farg`oniy nomli va FarPI axborot resurs markazlarida (ARM) mavzu bo`yicha adabiyotlar yig`ish
2	Ishning rejasini tuzish
3	Kirish qismi boyicha ishlash
4	Birinchi rejani tayyorlash va yozish.
5	Ikkinchi rejani tayyorlash va yozish.
6	Uchinchi rejani tayyorlash va yozish.
7	To’rtinchi rejani tayorlash va yozish
8	Beshinchi rejani tayorlash va yozish
9	Xulosa qismini tayorlash va yozish
10	Adabiyotlarni rasmiyashtirish
11	Ilovalarni rasmiylashtirish
12	Tugallangan kurs ishini ilmiy rahbarga taqdim etish.

Topshiriq berilgan sana: “____”_________________2020 yil

Tugallangan kurs ishni topshirish sanasi: “____”_______________2020 yil

Kurs ishi rahbari: _____________________________________________

(imzo)

Topshiriqni oldim: ________________________________________ (imzo)
“______”______________2020y

Kafedra mudiri ______________ iq.fan.nom. Mo`minova E.

TAQRIZ

“Ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti 62-19 I guruh talabasi Obidov Abrorbekning kurs ishi mavzusi: Menejment-korxonani boshqarish tizimi sifatida.

1. Kurs ishi mazmu-ni______________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Kurs ishining ijobiy tomonlari ____________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Kurs ishining salbiy tomonlari ____________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Tushuntirish qismi______________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Xulosa _________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Taqrizchi : ____________________________________________

(familiyasi, ismi, lavozimi, imzo)

REJA

Kirish

1.Menejmentning mazmuni va korxonani boshqaruvidagi o’rni

2. Korxonalarni boshqarishda boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish uslubiyoti

3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonani boshqaruv tamoyillari va ularni takomillashtirish.

4. Andijon viloyatidagi korxonalarning asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari dinamikasini baholash.
Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar
Ilovalar

Kirish

Menejmentni jamiyatning iqtisodiy negizi bilan bog’lab, shu bilan birga boshqaruvning ikki - tashkiliy-texnikaviy va ijtimoiy-iqtisodiy tomonlarini hisobga olgan hodda o’rganish lozim. Tashkiliy-texnikaviy boshqaruv aniq istemol qiymatini olish uchun mahsulot tayyorlashda mehnat taqsimoti va kooperatsiyasi bilan ajralib turadi. İjtimoiy-iqtisodiy boshqaruv mavjud ishlab chiqarish munosabatlari bilan bog’liq bo’lib, menejment maqsadlarini belgilaydi. Tashkiliy texnikaviy boshqaruv mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish samaradorligining oshishi uchun sharoit yaratishga imkon beruvchi faoliyat turidan iboratdir. İjtimoiy-iqtisodiy boshqaruvning maqsadi ishlovchilar samarali mehnat qilishi uchun sharoit yaratish ularni ijtimoiy himoya qilishning ishonchli umumdavlat tizimini shakllantirish, bandlikni taminlash va aholining kam taminlangan qatlamlarini qo’llab-quvvatlashdan iboratdir. Mamlakatimiz Prezidenti İ. A. Karimovning «o’zbekiston iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish yo’lida» asarida kuchli ijtimoiy siyosat, avvalo sermahsul mehnat qilish uchun yaxshiroq rag’bat va imkoniyatlar yaratishdan iboratligi, iqtisodiy yo’l tanlash va faoliyat ko’rsatish erkinligiga bo’lgan kafolatli Huquqni qaror toptirish hamda aholining mehnat va ijtimoiy faolligini oshirishdan iboratligini alohida takidlanadi. Menejmentning mohiyati ishlab chiqarish usuli, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar darajasi, ishlab chiqarish kuchlari rivojlanishiga bog’liq holda o’zgaradi. İshlab chiqarish rivojlanishi va iqtisodiy aloqalar murakkablashuvi bilan boshqaruv ham murakkablashadi va mustaqil fan sifatda ajralib chiqadi. Mulkchilikningturli shakllari mavjud bo’lgan sharoitda tovar ishlab chiqaruvchilar o’rtasida raqobat vujudga kelib, u ishlab chiqarishni boshqarish, foydani ko’shtirishga yo’naltiriladi. Menejmentning asosini obektiv iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa qonunlarga asoslanuvchi huquqiy ilmiylik tashkil etadi. Bu qonunlarni o’rganish va ularning aniq vaziyatlarda namoyon bo’lishini hisobga olgan holda xo’jalik rahbarlari respublika xalq xo’jaligini boshqarishning strategiya va taktikasini belgilaydi.

Menejment sohasining holati ishlab chiqarish samaradorligiga, texnika va texnologiya darajasi hamda ishchi kuchining sifatiga taʼsir koʻrsatadi. M.fanining mazmuni boshqaruv tizimi va boshqaruv obʼyekti orasidagi oʻzaro munosabat boʻlib, uning asosiy vazifasi boshqaruvning zamonaviy usullarini, rahbarlik sanʼati sirlarini oʻrganishdan iborat. Boshqaruv — tanlov, qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat etish jarayonidir. Uning asosiy maqsadi bozor munosabatlari sharoitida barcha boʻgʻinlarda ishlay oladigan yuqori malakali boshqaruvchilarni tayyorlashdan iborat. 

Menejment - bu yutuq fani va san'ati, mehnat, motivlar va inson aql-zakovatidan foydalangan holda maqsadlarga erishish qobiliyati. Hatto eng qadimgi jamiyatlarda ham shaxslardan guruhlar faoliyatini (oziq-ovqat yig'ish, uy-joy qurish va hokazo) muvofiqlashtirish va boshqarish talab qilinar edi. Masalan, Misr piramidalari o'sha davrdagi ma'muriy san'at yodgorligidir, chunki bunday noyob inshootlarning qurilishi ishni rejalashtirish va tashkil etishda aniqlikni talab qiladi; juda ko'p odamlar, ularning faoliyatini nazorat qilish. Menejment nazariyasi va amaliyotining rivojlanishini hisobga olsak, bir necha tarixiy davrlar mavjud. Aslida, bugungi kunda menejment deb ataydigan narsa 19-asrdagi sanoat inqilobi davrida paydo bo'lgan. Ishlab chiqarishning asosiy turi sifatida fabrikaning paydo bo'lishi va katta guruhlarni ish bilan ta'minlash zarurati, yakka tartibdagi mulkdorlar endi barcha ishchilarning faoliyatini kuzata olmasligini anglatadi. Ushbu maqsadlar uchun eng yaxshi xodimlarni - ish joyida egasining manfaatlarini ifoda eta oladigan tarzda o'qitiadi. Boshqaruv usuli - bu tashkilot tomonidan qo'yilgan maqsadlarga erishish uchun boshqariladigan ob'ektga ta'sir qilish usullari va usullari to'plami. Boshqaruv usullarining xilma-xilligi va ularni tasniflashga har xil yondashuvlar boshqaruvning aniq muammolarini hal qilishda samaraliroq bo'lganlarni tanlash vazifasini murakkablashtiradi. Boshqarish usullari soni va xilma-xilligining ko'payishi tendentsiyasi ularning barcha to'plamlarini ma'lum mezonlarga ko'ra tasniflash asosida tartibga solishni talab qiladi. Ushbu boshqaruv usullarini qo'llashning ob'ektiv asosi boshqaruv mexanizmining tarkibiy qismi bo'lgan tashkiliy munosabatlardir. Ular orqali boshqarishning eng muhim funktsiyalaridan biri amalga oshirilganligi sababli - tashkilotning funktsiyasi, tashkiliy va ma'muriy faoliyatning vazifasi bo'ysunuvchilarning harakatlarini muvofiqlashtirishdir. Biz ma'muriy boshqaruv vositalarini to'g'ri tanqid qildik va tanqid qildik, ammo shuni yodda tutish kerakki, hech qanday iqtisodiy usul jamoaning aniqligi, intizomi va ish tartibini ta'minlaydigan tashkiliy va ma'muriy ta'sirisiz mavjud bo'lolmaydi. Optimal kombinatsiyani, tashkiliy, ma'muriy va iqtisodiy usullarning oqilona nisbatlarini aniqlash muhimdir. Iqtisodiy usullarning ta'sir doirasi faqat tashkiliy va ma'muriy boshqaruv usullarining siqib chiqarilishi tufayli kengayib borishi ilmiy yoki amaliy nuqtai nazardan qonuniy deb tan olinishi mumkin emas, chunki ularning ta'sir mexanizmlari tubdan farq qiladi. Tashkiliy va ma'muriy usullar asosan rahbarning obro'siga, uning huquqlari, tug'ma intizom va javobgarlikka asoslangan.



1.Menejmentning mazmuni va uni korxonani boshqaruvidagi o'rni.

Menejment sohasining mazmunini iqtisodiyotni boshqarishning, boshqarish tizimlari va uni tuzishning tashkiliy shakllari, xo’jalik mexanizmi va boshqaruv uslublari, boshqaruv texnika va texnologiyasining nazariy va metodologik asoslarini o’rganish tashkil etadi. Menejment boshqaruv faoliyatining umumiy qonuniyatlari va tamoyillari, boshqaruv tizimiga tasir usullarini shakllantiradi, boshqaruv apparatining aniq vaziyatlardagi harakatlari va o’zini tutish hollarini umumlashtiradi. İqtisodiyotni boshqarishning nazariy va amaliy tomonlarini o’rganadi. Boshqaruv nazariyasi boshqaruv faoliyatining qirralarini butun bir majmua ko’rinishida, nazariy tahlil va mantiqiy uslub asosida boshqarishning asosiy qonuniyatlari va usullarini ajratib o’rganadi.

Menejmentning amaliy tomonlari quyidagi aniq vazifalarni hal etishga: iqtisodiyotni bozor munosabatlariga o’tishiga, foyda olishga, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, aholi ijtimoiy himoyasini kuchaytirishga, kishilar manaviy darajalarini o’stirish va boshqalarga qaratilgandir.

Menejmentning bu amaliy qismi boshqaruv tamoyillarining o’zini emas, balki ularni boshqaruv amaliyotida qo’llash qobiliyati, yani ulardan muayyan ko’rinishlaridan aniq vaziyatda foydalana olish qobiliyatini o’rganadi. İqtisodiyotni boshqarish amaliyotida qonuniyatlar, tamoyillar va uslublardan foydalanish namunalarini ishlab chiqarish uning boshqarish nazariyasidan farqidir.

Menejmentning asosiy vazifasi jamiyat rivojlanishining obektiv qonunlari talablarini hisobga olgan holda va iqtisodiyotni boshqarish amaliyotini umumlashtirish asosida iqtisodiyotni samarali boshqarish uchun zarur bir maqsadga yo’naltirilgan harakatlar tamoyillarini ishlab chiqishdan iborat.



Menejer — yuqorida turgan rahbariyat xohishini bajaruvchi,haq evaziga yollanuvchi xodim. Rahbariyat beixtiyoriy ravishda ishlab chiqarish, loyihalash, mahsulotni ishlab chiqarish, sotish, moliya va boshqa tadqiqot doirasidagi odamlar bilan muloqatda bo‘ladi. Shuning uchun menejerdan u yoki bu turdagi mahsulot yaratishda va uni realizatsiya qilishda malakali tayyorlovni talab etadi. Shu bilan birga menejer har doim mahsulot va xizmat ishlab chiqarish, oluvchi, iste’molchi, vositachi bilan ruhiy aloqada bo‘ladi. Shuning uchun menejer keng qamrovli professional xislatlarga ega bo‘lgan malakali mutaxassisdir. Professional tayyorgarlikdan tashqari quyidagi doirada bilim, malaka, mahorati bo‘lishi kerak:

1. Ruhshunoslik, etika, estetika, axloq doirasida.

2. Iqtisod, din, sotsiologiya, falsafa, tarix va boshqa shaxsning dunyoqarash darajasini shakllantiruvchi fanlar doirasida.

3. Menejer faoliyati texnologiyasini keng miqyosda belgilovchi huquq, ishlab chiqarish, xizmat etikasi va boshqa yo’nallish doirasida.

Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, ma’lum rahbarlar mohirlik bilan odamlarni o‘ziga ergashtiradi, paydo bo‘lgan qiyinchiliklarni muvaffaqiyat bilan yengadi, boshqalari esa, bunday holatlarda ishchilar ishonchini qozonolmay omadsizlikka duch keladi. Ishontira olmaslik, ishchilar faoliyatini motivlashtirish va nihoyat insonda menejer xohlagan ishini bajarishga ta’sir qila olmaslik — bu rahbarda menejerga xos bo‘lgan xislatlar mavjud emasligidan dalolat beradi

Agar rahbar guruhni malakali va samarali jamoaga aylantira olmasa, unda bunday menejer guruhni shakllantira olish qobiliyatini pastligidan dalolat beradi.

Shunday qilib, bozor iqtisodiyoti menejerdan quyidagilarni

talab qiladi:

— o‘zini boshqara olish qobiliyati;

— aqliy shaxsiy qobiliyatlar;

— aniq shaxsiy maqsadlar;

— doimiy shaxsiy o‘sish;

— muammolarni yechish malakasi;

— tadbirkorlik va tashabbuskorlik qobiliyati;

— atrofdagilarga ta’sir qilish qobiliyati;

— zamonaviy boshqaruv yondashuvini bilish;

— ishchilarni o‘qitish qobiliyati;

— mehnat jamoasini shakllantirish va rivojlantirish

Menejer deb, xozirgi zamon tushunchasida, bozor sharoitida, firmaning faoliyati bo’yicha aniq qarorlar qabul qilish vakolatiga ega bo’lgan, doimiy mansabni egallab turgan rahbar yoki boshqaruvchi aytiladi. Menejer tomonidan qabul qilinadigan qarorlar asosli bo’lishi kerak va boshqarishning yangi usullari, ya’ni kompyuter texnikasi yordamida ko’p variantli hisob-kitoblar asosida ishlab chiqilishi kerak.

«Menejer» tushunchasi keng ma’noga ega bo’lib, quyidagilarga taaluqlidir:

- alohidagi bo’lim va guruhlarning bajarishi kerak bo’lgan aniq ish turlarining tashkilotchisiga;
- korxonaning rahbariga va shu korxonaning bo’lim, qism yoki guruhlarning rahbarlariga;
- hozirgi zamon usullari asosida ishlarni tashkil qiladigan ixtiyoriy darajadagi boshqarmaning administratoriga (ma’muriga);
- buysunadiganlarga nisbatan mavjud bo’lgan barcha rahbarlarga;

Bozorda mavjud bo’lgan tavakkalchilik va noaniqlik holat menejerdan qabul qilinadigan qarorlarda mustaqil harakat va javobgarlikni talab qiladi.

Har bir menejerga yuqori darajali quyidagi talablar qo’yiladi:
- korxonaning boshqarish doirasida umumiy bilimlarga ega bo’lish;

- firmaning faoliyati taaluqli bo’lgan tarmoqda ishlab chiqarish
texnologiyasi muammolarini yecha bilish;
- ishbilarmonlik, bozor holatini tushuna bilish va tahlil qila olish, tashabbuskorlik va firma resurslarini qo’prok foyda keltiradigan tomonlarga yo’naltira olish;
- asoslangan qarorlar qabul qilish;
- quyi pog’onadagi rahbarlar va hodimlar bilan chambarchas ishlayatodi
olish;
- asosiy bozorning iqtisodiy holatini tahlil qila bilish;
- raqib firmalarning faoliyati va hatti–harakatlarini tahlil qila bilish.

Lekin, ixtiyoriy darajadagi menejerga qo’yiladigan asosiy talab - odamlarni boshqara olishdir. Bunga quyidagilar kiradi:

- qo’l ostida ishlayotganlarni yaxshi bila olish kerak, ularni aniq
berilgan vazifani bajara olish qobiliyati va sharoiti borligini bilish;
- tashkilotni va ishchilarni birlashtiradigan sharoitni bilish va
ularning manfaatlarini himoya qila bilish;
- firma faoliyatining to’g’riligini va hodimlarning birdamliligini ta’minlash.

Menejer ishlayotgan firmaning kapitaliga mulkdorlikdan erkin, demak, u firmaning aksiyasiga ega bo’lishi yoki ega bo’lmasligi mumkin.

Menejer, yaxshi mutaxassis sifatida, maxsus mahorat va xususiyatlarga ega bo'lishi kerak. Asosiylaridan biri bu korxona va ochiqlik. Masalan, muloqot qilish qobiliyati tufayli savdo menejeri xaridorlarni mahsulot sotib olishga ishontirib, e'tiborini jalb qila oladi. "Tadbirkorlik venasi" deb nomlangan odam borligida, u bahsli ravishda muzokaralar olib borishi, o'z argumentlari uchun bahslashishi va maqsadlariga erishishi mumkin. Muvaffaqiyatli menejerlar har doim odamlar bilan umumiy til topishadilar va hatto suhbatdoshlarning xususiyatlarini inobatga olgan holda, psixologning xulosalariga ega bo'lib, ularning ehtiyojlarini tushunadilar, odamni biron bir harakatni rag'batlantirish uchun "to'g'ri kalit" ni tezda topadilar.

2.Korxonalarni boshqarishda boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish uslubiyoti.

Yirik korxonalarning rahbarlari malum bir vazifani bajarsalar-da, bu ular faqat bir ish bilan mashg’ul degani emas. Yirik korxonalarda rahbarlar ishi aniq belgilanibgana qolmay, balki boshqaruv vazifalarining hajmi taqsimlanishi ham kerak. Boshqaruv vazifalari taqsimlashining bir turi ufqiy tavsifga ega: alohida bo’limlarga muayyan rahbarlarni qo’yish (masalan, ko’pchilik korxonalarda rejalashtirish bo’limi, texnik bo’lim, marketing xizmati bo’limi boshliqlari, bosh mexanik mavjud). İshlab chiqarishni yo’lga qo’yish uchun mehnat ufqiy taqsimlangan korxona, o’z faoliyatida muvaffaqiyatga erishishi uchun ufqiy taqsimlangan boshqaruv vazifalari bir-biriga muvofiqlashtirilgan bo’lishi kerak. Bazi rahbarlarning vaqti o’zidan quyi rahbarlarning ishlarini muvofiqlashtirishga ketadi, ayni paytda bu rahbarlar o’zidan quyi rahbarlarning mehnatini muvofiqlashtiradi. Mehnatning bunday tik taqsimlanishi boshqaruv bosqichlarini anglatadi. Boshqaruvning nechta bosqichi borligidan qatiy nazar, rahbarlar ananaviy ravishda uchta toifaga - quyi bo’g’in, o’rta bo’g’in, yuqori bo’g’in rahbarlariga bo’linadi. T. Parson fikri bo’yicha, quyi bo’g’in rahbarlari (texnikaviy daraja) bevosita ishchilar va boshqa ishlovchilarga rahbarlik qiladi va asosan ishlab chiqarish jamoasi samarali ishlashini taminlash uchun zarur kundalik mehnat jarayonini amalga oshiradilar (bajarilayotgan vazifalar to’g’ri ekanligi haqida axborot bilan taminlash uchun ishlab chiqarish vazifalarining bajarilishini nazorat qiladilar, ularga bo’lib berilgan resurslar — xomashyo va uskunalardan to’g’ri foydalanish uchun javobgardirlar. Usta, navbatma-navbat, bo’lim boshlig’i, katta hamshira, kafedra mudiri quyi bo’g’in rahbarlari qatoriga kiradi. Quyi bo’g’in rahbarining mehnati ancha murakkab va turlituman. Unga tez-tez uzilishlar, bir vazifadan ikkinchisiga o’tish xos. O’rta bo’g’in rahbarlari (boshqaruv bosqichiga ko’ra quyi bo’g’in rahbarlarining faoliyatini uyg’unlashtiradi va nazorat qiladi). Keyingi davrlarda o’rta bo’g’in boshqaruvchilari soni va ahamiyati ortdi. O’rta bo’g’in raxbarlarining eng yorqin namoyondalari - bo’lim boshliqlari (biznesda), dekan, mintaqa bo’yicha savdo bo’limi boshqaruvchisi, shohobcha (tarmoq) direktori, tsex boshlig’i va h.k. Armiyada leytenantdan boshlab polkovnikkacha bo’lgan zobitlar o’z qismlarida o’rta bo’g’in rahbarlaridir. O’rta bo’g’in rahbarlarining faoliyati ham juda turli-tuman. Bazi tashkilotlarda o’rta bo’g’in rahbarlariga katta vakolatlar berilib, natijada ularning faoliyati muammolarni aniqlash, ijodiy tavsiyalar ishlash, boshqaruv qarorlari qabul qilish kabi vazifalarni hal etuvchi oliy bo’g’in rahbarlari faoliyatiga o’xshab ketadi. Masalan, sanoat korxonasidagi ishlab chiqarish bo’limi. Rahbar faoliyati quyi bo’g’in rahbarlarining faoliyatini uyg’unlashtirish va boshqarish, maxsulot ishlab chiqarish to’g’risidagi malumotlarni tahlil etish, muhandis va boshqa yangi mahsulot ishlab chiqaruvchi bo’linmalar rahbarlari bilan o’zaro aloqada bo’lishdan iboratdir. O’rta bo’g’in raxbarlari oliy va quyi bo’g’in rahbarlari o’rtasida vositachi sifatida amal qiladilar. Ular oliy bo’g’in rahbarlari boshqaruv qarorlari qabul qilishlari uchun axborot tayyorlaydilar. o’rta bo’g’in rahbarlari ish vaqtining katta qismi barcha bo’g’in rahbarlari bilan muloqotda bo’lishga sarflanadi. Yuqori bo’g’in rahbarlari — oliy tashkiliy (institutsional) daraja vakillari. Ular uncha ko’p emas, hatto yirik korxonalarda ham bir necha kishidan iborat bo’ladi. Yuqori bo’g’in rahbarlari bo’lib, biznesda-direktorlar kengashining raisi, korporatsiya prezidenti, vitse-prezident, armiyada - general, davlat arboblaridan — vazir, oliy o’quv yurtida — rektor. İnstitutsional darajadagi rahbarlar faoliyati asosan uzoq istiqbolga mo’ljallangan rejalarni ishlash, maqsadlarni belgilashdan iborat. Tashkilotni muhit o’zgarishga moslashtirish. Tashkilot va tashqi muxit, jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni boshqarishdan iboratdir. Ular tashkilot uchun muhim qarorlarni qabul qilishda masuldirlar. Yuqori bo’g’indagi kuchli rahbarlar butun tashkilot faoliyatiga tasir etadi. Muvaffaqiyatli faoliyat yurituvchi yuqori bo’g’in rahbarlari juda qadrlanadi va ular mehnatiga yuqori haq to’lanadi. Lekin ular lavozimning o’z qiyinchiliklari ham mavjud — yuqor bo’g’in rahbarlari kun davomida juda katta surat va hajmda ish bajaradilar, buning asosiy sababi - ular faoliyati aniq bir vaqt bilan chegaralanmaydi. Odatda bunday rahbarning ish haftasi 60-80 soatga teng bo’ladi.

Menejment jamiyat qonunlari tizimiga asoslanadi. Nazariy jixatdan tushunmay va asoslanmagan holda birorta yirik amaliy masala hal etilishi mumkin emas. Nazariya yangilanishning muhim usulidir. Fan esa voqelik xaqida obektiv bilimlarni o’rganish va tartibga solishga qaratilgandir. Bilimlarni tartibga solinishi qonunlarda ifodalanadi. Qonun - falsafa kategoriyasi bo’lib, borliq voqealarning barqaror, takrorlanuvchan aloqasi va munosabatini, hodisalar yuz berishining muayyan tartibda bo’lishiga olib keluvchi tomonlarini aks ettiradi. qonunlarni bilish rivojlanishning obektiv yo’nalishlarini aniqlash, amaliy vazifalarni hal etish imkonini beradi. Shu sababli iqtisodiyotni boshqarish qonunlarni bilish, ularni amalda mohirona qo’llay olishga asoslanishi kerak. Umumiy falsafiy qonunlar modda, harakat, makon, zamon, miqdor, sifat, sabab, oqibat, shakl, mazmun kabi kategoriyalar vositasida ifodalanadi. İqtisodiy nazariya qonunlari iqtisodiy kategoriyalar vositasi (mulk, ishlab chiqarish, talab, taklif, taqsimt, ayirboshlash, qiymat, narx, foyda, tovar, pul, muvozanatlanish)dan foydalanadi. İqtisodiyotni boshqarishda qonunlardan qanchalik to’liq va izchil foydalanilsa, mehnat sarfi shunchalik samarali bo’ladi. Va, aksincha, boshqarish jarayonida iqtisodiy qonunlarki hisobga olmaslik jamiyat uchun kutilmagan, salbiy oqibatlarga olib keladi. Shu sababli boshqaruv qonunlarini o’rganishda ularga faqat amal qilishni emas, balki boshqaruv jarayonida ongli ravishda qo’llanilishini ham ko’zda tutish lozim. Boshqaruv qonunlaridan ongli ravishda foydalanish ko’p jihatdan ularni o’rganish bilan bog’liq. Qonunlar qanchalik chuqur o’rganilsa, ulardan amalda to’g’ri foydalanish imkoniyatlari shunchalik ortadi.

Menejment boshqaruv tizimi amal qilishining uzluksiz jarayonini ifodalaydi. U mehnat jarayonining barcha xususiyaglariga ega. Umuman menejment jarayonini texnologiya (qanday amalga oshirilishi), tashkil etish (kim va qanday tartibda) nuqtai nazaridan tavsiflanadi. Boshqaruv jarayonining mazmuni uch jixatdan ajratilishi mumkin: texnikaviy, ishlab chiqarish, iqtisodiy va ijtimoiy texnikaviy. Yani maxsulot ishlab chiqarish, metall yoki neftni olishni boshqarish; ishlab chiqarishda uni tashkil etish jarayoni, yani bo’linma, tsex, korxonalar o’zaro tasirini boshqarish, iqtisodiy jihatdan — ishlab chiqarish, ish kuchi va butun iqtisodiy munosabatlar tizimiga rahbarlik qilish, ijtimoiy jihatdan — bu mehnat jamoasi ijtimoiy extiyojlarini qondirish, insonni tarbiyalash. Boshqaruv jarayoni texnologiyasi boshqaruv xodimlari tomonidan bajariladigan operatsiya va amallardan iboratdir. Shunday qilib, menejment jarayoni rahbar va boshqaruv apparatining qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun kishilarning birgaliqdagi faoliyatini muvofiqlashtirish bo’yicha maqsadli harakat qilishidir. Boshqaruv faoliyatini amalga oshirish tartibiga ko’ra uni quyidagi bosqichlarga bo’lish mumkin: maqsad, vaziyat, muammo, qaror qabul qilish. Har bir tasir etishni amalga oshirishdan avval uning maqsadi aniqlanishi lozim, chunki boshqaruv malum maqsadga erishish uchun amalga oshiriladi. Boshqaruvning keyingi bosqichi boshqaruv jarayonidagi vaziyatni tahlil etishdan iborat. U tizimning holatini baholash, uni yaxshilash yo’llarini izlash yoki undagi salbiy xislatlarni bartaraf qilish bilan bog’liq ishlarni tavsiflaydi. Muammo bosqichida tizimning hozirga holatining uning rivojlantirish maqsadiga nisbatan u qarama-qarshiliklarini aniqlash ko’zda tutiladi. qaror qabul qilish bosqichi rahbarning amalda tashkiliy faoliyatga o’tishini ifodlaydi, bunda qaror qabul qilish bilan boshqariladigan tizimga tasir o’tkazila boshlanadi. Boshqaruv jarayonini, quyidagi davrlarga bo’lish mumkin: maqsad qo’yish, axborot faoliyati, tahliliy faoliyat, boshqaruv tizimida tashkiliy amaliy faoliyat va harakatlar turlarini tanlash.

Boshqaruv jarayonining bosqichlari

Boshqaruv operatsiyalari — rahbar va boshqaruv apparatining oddiy harakatlari bo’lib, ular tartibi va birikishi natijasida boshqaruv jarayoni tashkil topadi. Masalan, tahliliy faoliyati uchun korxonaning yillik va oylik hisobotlarini olish, ular tadbirlar ishlab chiqish hamda ularni boshqaruv jarayoniga tadbiq qilish lozim. Boshqaruv jarayonini amalga oshirish vositalariga avvalo, axborotni kiritish lozim. Boshqaruv operatsiyalarining katta qismi axborot bilan ishlashdan iboratdir. Boshqaruv apparati ishida keng qo’llanadigan texnikaviy vositalar ham shular jumlasiga kiradi. Bular axborot olish va qayta ishlash vositalari ananaviy orgtexnika vositalaridir. Boshqaruv operatsiyasini amalga oshirish usullari - axborot-tahlil va tashkiliy faoliyatdir. Axborot-tahlil faoliyati axborot yig’ish, saqlash, tarqatish va qayta ishlash; taxlil, hisob-kitob, qaror turlarini ishlashdan iborat; tashkiliy faoliyatga - tushuntirish, ishontirish, rag’batlantirish va vazifalarni taqsimlash usullari, faoliyatni nazorat qilish, majburlash va h.k.lar kiradi. Boshqarish uchun faqat nimani qanday qilishni hal etish emas, balki tashkil etish, qiziqtirish, ishontirish, tushuntirish, nazorat qilish ham zarur. Rahbarning tashkilotchilik faoliyati ayni shu operatsiyalar yig’indisitashkil etadi. Boshqaruv jarayonini tashkil etishda biznes-reja va taminot, moliyalashtirish va biznes-reja; narxni belgilash va kredit berish funktsiyalarini bog’lashni taminlash, boshqaruv tizimi ayrim unsurlari (maqsad-usul, maqsad-kadr, qaror-usul, usul-tarkib) muvofiqlashtirish, boshqaruv kadrlarini tayyorlash, fan-texnika yutuqlarini joriy etishni taminlash zarur. Korxonalarga erkinlik va mustaqillik berilishi bilan hal qilinishi lozim bo’lgan boshqaruv jarayonini tashkil etish bilan bog’liq muhim muammo rasman bir-biri bilan bog’liq bo’lmagan boshqaruv tashkilotlari o’rtasidagi gorizontal aloqalarni amalga oshirish bo’lib qoldi (masalan, korxona va mahsulot istemolchilari, xomashyo bilan taminlovchilar va korxona o’rtasida va h.k.).

Boshqaruv usullari bu boshqaruv subektining boshqaruv obektiga maksadli yo’naltirilgan tasir o’tkazish usullari, yani boshqaruvchining o’zi boshqarayotgan ishlab chiqarish kollektiviga qo’yilgan maqsadlarga erishish jarayonida uning faoliyatini uyg’unlashtirishni taminlashdir. Boshqaruv usullari vositasida iktisodiy jarayonlarga va ishlab chiqarish qatnashchilariga moddiy, moliyaviy, energiya, mehnat resurslarini imkoni boricha kam sarf qilib yuqori natijalarga erishish maqsadida tasir etiladi. İshlab chiqarish samaradorligi ko’p jihatdan boshqaruv usullari mukammalligi va to’g’ri shakllanligi bilan uzviy bog’liqtsir. Boshqaruv usullari boshqaruv fanida muhim o’rinni egallab, boshqaruv konun va tamoyillari bilan uzviy bog’liqdir. Mehnat jamoasiga tasir etish usullari orasida boshqaruv mexanizmi uchun bozor iqgisodiyoti sharoitida boshqaruv obektiv qonunlari talablariga muvofiq keluvchilargina eng maqbul va maqsadga muvofiq deb hisoblanadi. Buning mohiyati shundaki, boshqaruv usullari bozor iqtisodiyotiga mansub qonunlar tizimi bilan uzviy bog’liqdir. Boshqaruv usullari tashqi va ichki omillar tasirida o’zgaradi. Tashqi omillarga: tashqi va ichki sharoit o’zgarishi, iqtisodiyotni boshqarishda tub islohotlarni amalga oshirish, xalq xo’jaligining texnikaviy taminlanganlik darajasini boshqarish tizimida o’zgarishlar (iqtisodiy islohotlar, iqtisodiyotni boshqarishning tarmoq tizimidan hududiy tizimiga o’tish va h.k.) kiradi. İchki omillar jumlasiga: yirik ishlab chiqarish birlashmalarini tashkil etish asosida ishlab chiqarish uyg’unlashuvini amalga oshirish; korxona kattaligi o’zgarishi natijasida uning bir guruhtsan ikkinchisiga o’gkazilishi; ishlab chiqarish ixtisoslashish darajasi o’zgarishi; mehnatning texnika bilan taminlanish darajasi yaxshilanishi; ishlab chiqarishni rejalashtirish va jadal tartibga solishning mavjud usullarini takomillashtirish va yangilarini joriy qilish (tarmoqli rejalashtirish va boshqarish; ishlab chiqarishni uzluksiz tezkor rejalashtirish, ishlab chiqarishni boshqarishni avtomatlashtirilgan tizimini qo’llash va h.k.) kiritish mumkin. Boshqaruv usullari bevosita ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarga tasir etuvchi ishlab chiqarish usuli rivojlanishi va jamiyat ishlab chiqarish kuchlari o’sishi bilan o’zgarib boradi. İqtisodiyot muvaffaqiyatli rivojlanishida boshqaruv usullarini to’g’ri tanlash ham muhim ahamiyatga ega. Boshqaruv usullarini iqtisodiyotning malum aniq sohalarida amal qilishning turli yo’llari orasidagi umumiy hodisa sifatida ajratish mumkin. Masalan, boshqaruv darajalari bo’yicha boshqaruv usullari (davlat sektorini boshqarish usullari, tsex, korxona, birlashma, mintaqani boshqarish usullari), yoki tarmoqlarni boshqarish usullari (sanoat, transport, qishloq xo’jaligini boshqarish usullari) haqida so’z yuritish mumkin. Shuningdek, turli subektlar tomonidan qo’llaniladigan boshqaruv usullarini ajratib ko’rsatish mumkin. Davlat boshqaruvi usullari jamoat tashkilotlarini boshqarish usullaridir. YOki iqtisodiyotning ayrim sohalarida qo’llaniladigan boshqaruv usullarini (ishlab chiqarishni, moliyaviy sohani, fan va maorifni boshqarish usullari)ni ham ko’zda tutish lozim. Boshqaruv tashkilotlari tizimi bilan turli-tumanligi bu tashkilotlar faoliyati usullarini ajratish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Bu erda so’z vazirliklar, assotsiatsiyalar, aktsiyadorlar jamiyati, davlat qo’mitalarini boshqarish usullari haqida so’z boradi. Nihoyat, turli turkumga kiruvchi ishlovchilar boshqaruv faoliyatida menejerlar, direktorlar, bo’limlarning boshliqlari tomonidan qo’llaniladigan boshqaruv usullarini ajratib ko’rsatish mumkin. Demak, boshqaruv nazariyasi va amaliyotida turli boshqaruv usullari mavjuddir. Ular boshqaruv usullarining har bir guruhi o’z xususiyatlariga ega bo’lgan tizimni tashkil etgan. Xalq xo’jaligini boshqarishda quyidagi usullardan foydalaniladi: iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, ruhiy va xuquqiy. Boshqaruvning bu usullari o’zaro uzviy bog’liqdir, shu sababli ularning birortasiga ortiqcha ahamiyat berilsa butun ishlab chiqarishning meyoriy borishi buzilishiga olib keladi. Hozirgi davrda bozor iqtisodiyotini boshqarishning iqtisodiy usullari muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Boshqaruv uslubi - bu boshliq o'z bilimlari, qiziqishlari, maqsadlari asosida boshqaradigan boshqaruv usullari to'plami. Ushbu uslub shakllanish davrida, ya'ni tashkilotning, uning mehnat jamoasining shakllanishining dastlabki bosqichida, xodimlar maqsadlar va ularga erishish usullarini ko'rish qobiliyatiga ega bo'lmaganda ko'proq talabga ega. Avtoritar uslubning salbiy fazilatlari shundaki, u bo'ysunuvchilarning ijodiy tashabbusini kamaytirishga yordam beradi, ijtimoiy-psixologik iqlimni yomonlashtiradi va kadrlar almashinuviga olib keladi.

Boshqaruv tajribasida qaror qabul qilishda 2 asosiy yondashuv vujudga keldi: individual va guruxli. Individual yondashuvda qaror qabul qilishni markazlashganligi asosiy rol o‘ynaydi. Bunda tashkilotda asosan qarorlar yuqori bo‘g‘inda qabul qilinadi, qoida bo‘yicha bitta yoki bir nechamenejerlar ishtirok etadi. Ya’ni markazlashgan yondashuvdaasosiy urg‘u, qaror yuqori darajada qabul qilinishiga qaratiladi.Guruhli yondashuvda qaror qabul qilish uchun ixtiyoriy boshqaruv darajasidagi menejer xodimlarni jalb etadi. Bunday holatda yuqori boshqaruv darajasidagi menejer mazkur qarorni qabul qilishga javobgar. Bu yondashuv bosh menejerni kundalik kichkina muammolarni yechish bilan o‘ralashib qolishdan saqlaydi. Bu yondashuvning afzal taraflaridan biri, bu javobgarlik va vakolat quyi boshqaruv darajasidagi xodimlarga beriladi. Bu esa qaror qabul qilishdagi samaradorlikni oshiradi. Qaror qabul qilish jarayonini ko‘rib chiqishda 2 asosiy holatni inobatga olmoq darkor: 1) qaror qabul qilish qiyin emas, ammo yaxshi qaror qabul qilish qiyin; 2) qaror qabul qilish — bu ruhiy jarayon, chunki rahbar qaror qabul qilishda ishlatiladigan usullar beixtiyorlikdan to yuqori mantiqiylikgacha variatsiya qilinadi. Bu yerda shuni ta’kidlash mumkinki, qaror qabul qilish jarayonida intuitiv, ya’ni fikrlashga asoslangan hamda ratsional xarakterga egadir.

Boshqaruv qarori qabul qilishning klassik yondashuvi ma’lum tartiblarga rioya qilish va majburiy bo‘lgan ishlarni bajarishdan iborat.

• 
  Muammoning qo‘yilishi. Bunda menejerning vazifasi muammo holatini tashkil qilish, ya’ni «kasallik»ning belgilarinianiqlash, ish va maqsad holatini dastlabki qaror mezonlarini ifodalashni o‘rganish. Shunday qilib, masalani qo‘yish jarayoni,uni aniqlash va baholashdan iborat. Muammoni aniqlash — bu dastlabki oldinga qo‘yilgan rejada vujudga kelgan cheklanishni bilmoqdir. Menejer shaxsiy obzor va axborot tahlilidagi jamoa fikri va boshqalar orqali muammolarni mavjudligini biladi. MuammoniMuammoni aniqlashda boshqa menejerlar va quyi pog‘ona ishchilarining fikrini, muammoni aniqlashdagi asosiy manba hisoblanadi. MuammoniMuammoni baholash — bu muammo, uning aniqlashdagi masshtabi va tabiatining qo‘shilishidir.
  
• 
  Cheklovlarni aniqlashtirish va alternativlarni aniqlash.Muammo sababi tashkilot ichida bo‘lmasligi mumkin (tashqi muhit) bunda menejer hech narsani o‘zgartira olmaydi. Shuning uchun muammo manbasini va cheklov mazmunini aniqlash zarur va mavjud alternativlarni belgilash.
  

3. Qaror qabul qilish. Bu bosqichda alternativ qaror ishlab chiqiladi, ular baholanadi va ijobiy natija beruvchi alternativ tanlanadi.

4. Qarorni amalga oshirish. Alternativ tanlash bilan jarayon tugamaydi. Realizatsiya bosqichida qaror konkretlashtirish uchun va uni bajarilishiga yetkazish uchun choralar qo‘llaniladi. QarorQaror qiymati esa uni amalga oshirilishidadir.

5. Qarorni bajarilishini nazorat qilish. Nazorat jarayonida qarorlarni butunlay realizatsiya qilish uchun vujudga kelgan cheklovlar aniqlanadi va kerakli to‘g‘rilashlar kiritiladi. Nazorat yordamida boshqaruvchi va boshqariluvchi o‘rtasida aylanma aloqa o‘rnatiladi.

Barcha boshqaruv qarorlarini qabul qilish usullarini uch guruhga birlashtirish mumkin:

1. Norasmiy (evristik) — qaror qabul qilish usuli. Bu boshqaruv qaror qabul qiluvchi shaxslarni analitik qobiliyatiga asoslanadi. Bu rahbar tomonidan to‘plangan tajribalar yordamida alternativlarni nazariy solishtirish yo‘li bilan mantiqiy usullar va optimal qaror tanlash metodi yig‘indisidir. Norasmiy usullar menejerni intuitsiyasiga asoslanadi. Ularning afzalligi shundaki, ular tezkor qabul qilinadi, kamchiligi esa har doim to‘g‘ri qaror qabul qilishga vakolat bermaydi. Chunki menejer intuitsiyasi pand berib qo‘yishi mumkin.

2. Kollektivli. Qaror qabul qilish va muhokama qilishdagi kollektiv usul. Buning uchun avval jarayon qatnashchisi bo‘lgan shaxslar ishtirokini aniqlash lozim. Ko‘pincha bu vaqtinchalik kollektiv bo‘lib uning tarkibiga boshqaruvchi va boshqariluvchilar kiradi. Bunday guruh shakllanishidagi asosiy mezonlarga vakolatlilik, tashabbuskor masalalarni yecha olish qobiliyati, moslashuvchanlik va fikrlashning nazariy mulohazasi kiradi. Kollektiv shaklda guruhiy ishlar turlicha bo‘lishi mumkin: majlis, suhbat, komissiyaga ish va boshqalar. Boshqaruv qarorini tayyorlashdagi eng ko‘p tarqalgan kollektiv usullarga: «aqliy hujum», «delfi usuli», «kingisyo» — yapon doiraviy qaror qabul qilish tizimi.

3. Miqdoriy qaror qabul qilish usuli. Uning asosida ilmiytajribali yondashuv yotib, bunda katta sig‘imdagi axborotni (EHM yordamida) qayta ishlash yo‘li bilan optimal qarorni tanlash tushuniladi. Model asosida qo‘llanilgan matematik funksiyalar turiga qarab ular quyidagicha farqlanadi:

a) chiziqli modellashtirish — bunda chiziqli bog‘liqlik qo‘llaniladi;

b) dinamik programmalashtirish — bu masalada qaror qabul qilish jarayoni qo‘shimcha o‘zgarishlarni kiritish imkonini beradi;

d) ehtimollik va statistik usullar — umumiy xizmat qilish nazariyasi usulida amalga oshiriladi;

e) o‘yin nazariyasi — bu holatdari kelmasligini

f) imitatsion usul — qarorni amalga oshirishni eksperimental tekshirishga imkon bo‘ladi. Boshlang‘ich mulohazalarni o‘zgartirish, ularga bo‘lgan talabni aniqlash.

Boshqaruv qarorini bajarilishi texnologiyasiga bo‘lgan talab:

1. Qarorni to‘lalik modeli bir tomondan rahbarni o‘ylab qo‘ygan fikri va uni yechish, ikkinchi tomondan mazmuni, strukturasi va bajarilishi faoliyatidagi sharoitlarning mos kelishi ifodalanadi. Bajaruvchi oldindan ishni barcha nozik taraflarini fikran tasavvur eta olsa, bunda bu to‘la modelni ideal varianti hisoblanadi.

2. Aniqlik modeli zarurligi shundaki, agar umumiy holda masala abstrakt qo‘yilsa unda u umuman bajarilmaydi yoki rasman bajariladi. Boshqaruv sistemasidagi tezkor qaror shakllanishida aniqlik metodi qonun tarzi kiritilmagan.

3. Boshlang‘ich g‘oyani aks ettirish kengligi tezkor modelni xarakterlaydi.

4. Stressga turg‘unlik va mustahkamlik modeli ixtiyoriy qiyin

holatda ham uning ongida hosil bo‘lgan ish rejasini realizatsiyasini bajarilish qobiliyati tushuniladi.

5. Modelning egiluvchanligi — yuqorida hammasiga zuddiyatlik qiluvchi mezonlar.

6. Qarorni muvofiqlik modeli. Bajaruvchi qarorni bir o‘zi bajarishi bilan bog‘liq. Shuning uchun uning harakati vazifalar, vaqt, joy va boshqalar bo‘yicha boshqa bajaruvchilar bilan mos kelishi kerak.

7. Qarorning motivatsiya modeli. Bizga ayonki qarorni tushunish va ideal modelni anglash, xodimlar kuchini safarbarligini butunlay ta’minlamaydi, shuning uchun uning faoliyatini motivlashtirish kerak. Ichki talab hamda vazifani bajarilishida xodimlarda faollikni uyg‘otuvchi motivlarga ta’sir — tashkilot rahbariyati qabul qilgan qarorni bajarilishi jamoa ishi safarbarligining asosiy mazmunidir.

Menejerning asosiy vazifasi qarorni bajarilishini tashkillashtirish, muvofiqlashtirish va nazoratni ta’minlashdir. NazoratNazorat o‘rnatish asosan qaror realizatsiyasini berilgan reja bo‘yicha vujudga kelgan cheklashlarni aniqlash, hamda ularni likvidlash bo‘yicha kerakli chora-tadbirlarni qo‘llashdan tashkil topadi. Nazorat jarayonida tashkilotni dastlabki maqsadlariga aniqliklar kiritish va o‘zgarishi mumkin. Bunda asosan qabul qilingan qarorlarni bajarilishi bo‘yicha olingan qo‘shimcha axborotlarga qaraladi. Ya’ni nazoratni asosiy vazifasi, reja bo‘yicha berilgan boshqaruv qarorlarini realizatsiyasida vujudga keladigan cheklovlarni o‘z vaqtida aniqlash va bashorat qilishdan iborat. Nazorat yordamida faqatgina vazifa bo‘yicha cheklanishlar aniqlanibgina qolmay, balki ularning sabablari ham ko‘rsatiladi.

3.Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonani boshqaruv tizimlarini takomillashtirish.

Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida, erkin raqobat va aholining turmush farovonligini ta‘minlashda, zamonaviy korxonalarda boshqaruv samarali ta‘shkil qilishda rahbarlik faoliyati muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi eng avvalo iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotni ta‘minlashni taqozo etadi. Bu vazifalarni hal etish uchun yurtimiz o‘zining boy tabiiy resurslaridan, mineral manbalaridan hamda fan-texnika va inson resurslaridan samarali foydalanishi zarur. Chunki jamiyatning eng oliy boyligi bo‘lgan xalq qudratli salohiyatni o‘zida jamlagan. Bu salohiyatni yuzaga chiqarish jamiyatimizni rivojlantirish va taraqqiy ettirishning juda kuchli omili bo‘lib xizmat qiladi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida korxonalarda menejer mehnatini tashkil etish va shu orqali boshqaruv tizimini takomillashtirish yo‘llarini o‘rganish. Korxonalarni boshqarishda va raqobatbardoshligini ta‘minlashda menejerlar faoliyatini takomillashtirish va istiqbollarini ko‘rib chiqishdan iborat. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida korxonalarda menejer mehnatini tashkil etish va shu orqali boshqaruv tizimini takomillashtirish yo‘llarini o‘rganish. Korxonalarni boshqarishda va raqobatbardoshligini ta‘minlashda menejerlar faoliyatini takomillashtirish va istiqbollarini ko‘rib chiqishdan iborat. Korxonalar faoliyatida menejer mehnatini tashkil etish va boshqaruv tizimini rivojlantirish masalalarinio‘rganishda Ibragimov Xusan Nasirovich‖ xususiy korxonasining ma‘lumotlaridan foydalanildi va oraliq ishning ob‘ekti sifatida o‘rganildi. Boshqaruv – ko'p ma'noli tushuncha. U ob'ektga mustaxkamligini saqlash yoki tizimning bir holatdan ikkinchi holatga o'tkazishda ta'sir etish uchun kerak bo'lgan joyda qo'llaniladi. Shu bois ―boshqaruv‖ tushunchasi boshqaruvchi ta'sirga ta'rif berish uchun qo'llaniladi. Boshqaruv tizimining turlarini ajratib ko'rsatash mumkin: masalan- ishlab chiqarishning uzluksiz bajaruvchilari bo'lgan insonlar alohida mashinalar, mexanizmlar, tizimlar, ishlab chiqarishdagi texnologak jarayonlar, aniqrog‘i, ishlab chiqarish jarayonlaridagi alohida elementlarni boshqaradi. Boshqaruvning bu sohasi ijtimoiy fanlar tomonidan fanning qator tabiiy va ilmiy sohalarini jalb etgan holda o'rganiladi. Ma'lumki, maqsad va vazifalaridan qatiy nazar, boshqaruvning turli xil tizimi, o'zida ikki tizimning birligini: boshqariladigan va boshqarayotganlarni ko'rsatadi. Boshqaruv menejmentning ob'ekti - bu ishlab chiqarish jarayonlarining elementlari majmuasidir. Bunga texnik (texnika va texnologiya), iqtisodiy (rejalar, moliya, oddiy omillar) va ijtimoiy (mehnat qilayotganlarni tashkiloti va ularning jamoaga munosabatlari) elementlar kiradi. E'tiborga olish kerakki, ko'rsatilgan elementlar majmuasida birinchi o'rinda moddiy farovonlikni yaratishda ishlab chiqarish jarayonida, insonlar tomonidan foydalaniladigan mehnat qurollari va manbalarining to'planishi turadi. Menejment tizimidagi insonlar - bu nafaqat uning bir elementi, balki ishlab chiqarishni boshqarish tizimining barcha asosiy aloqalari qo'shilib ketadigan markazdir. Menejment sohasida insonlarning mehnat faoliyatini ikki turga ajratish mumkin: ishlab chiqarish jarayoni bevosita amalga oshiriladigan "mehnat" va bu jarayonlarni bevosita boshqarishga yo'naltirilgan "faoliyat". Insonlar mehnat faoliyatining birinchi turi ob'ekt sifatida, ikkinchisi esa menejmentning sub'ekti sifatida namoyon bo'ladi. Shundan xulosa qilish mumkinki, menejment - bu avvalambor insonlarni boshqarish bo'lib, ular esa, o'z navbatida, ishlab chiqarish vositalarini boshqaradilar. Menejmentning boshqaruv va boshqaruvchi tizimlari o'rtasidagi munosabat insonlar o'rtasidagi munosabat sifatida qaraladi. Lekin ularni boshqarish - bu nafaqat hodimlarni boshqarish, balki ularning ishlab chiqarishdagi o'zaro munosabatlariga to'g‘ridan - to'g‘ri maqsadli ta'sir etish demakdir. Menejmentning sub'ekti - bu ishlab chiqarishdagi bo'g‘inlar - boshqaruv qoidalari va majburiyatlari bo'lib berilgan turli tashkilotlar, bo'g‘inlar, guruhlar uyg‘unligidir. Menejment tizimidagi sub'ekt qo'yilgan maqsadga erishishni ta'minlovchi qarorlarni ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bog‘liqdir. U ilmiy asosda ishlab chiqarishni boshqarish funktsiyalarini o'zida mujassam etgan maxsus vazifalar majmuasini, tadqiqotlar loyihaviy, rejali, tashkiliy, koordinatsion, iqgisodiy va menejmentning nazorat muammolari bilan bog‘liq vazifalarni echishga qaratilgan.