Ishning maqsadi. Magnitoelektrik, elektromagnit, elektrodinamik tizimlariga oid olchov asboblarning ish printsipi va nazariyasini o'rganish, ќamda shu tizimdagi ampermetr va voltmetrlarni tekshirish. Ishning nazariy qismi


Download 0.65 Mb.
Sana06.04.2023
Hajmi0.65 Mb.
#1335905
Bog'liq
1-лаборатория

1- ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ


Laboratoriya mashg’ulotlarini o'tkazish tartibi va qoidalari bilan tanishish.Turli tizimdagi o'lchash asboblarni tekshirish va xatoliklarini aniqlash.


Ishning maqsadi.
Magnitoelektrik, elektromagnit, elektrodinamik tizimlariga oid olchov asboblarning ish printsipi va nazariyasini o'rganish, ќamda shu tizimdagi ampermetr va voltmetrlarni tekshirish.
Ishning nazariy qismi.

1.Магнитоэлектрик ўлчаш механизми. Амперметр ва волтметр
Магнитоэлектрик ўлчаш механизми (1.1-расм) доимий магнит 1 магнит кутблари 2, цилиндирсимон пўлат ўзак 3, кўзђалувчан чулђам (рамка) 4, спираль пружиналар 5, кўрсаткич (стрелка) 6 ва посонгилар 7 дан тузилган.

1.1-расм 1.2-расм


1.1-расм. Магнитоэлектрик тизимидаги oлчаш механизми.
Рамкадан ўтаётган ток билан (1.1-расм) доимий магнит майдонининг ўзаро таъсирида рамкани ќаракатга келтирувчи куч F=BIlw ќосил бўлади.
Ифодада В — кутб учликлари ва цилиндрсимон ўзак оралиђидаги магнит индукцияси; w-рамкадаги ўрамлар сони; l-магнит майдонида жойлашган рамканинг актив кисмини узунлиги, I- ток кучи.
Бу кучларнинг йўналиши чап кўл коидасига биноан топилади. Бу кучлар ќосил килнган айлантирувчи момент куйидагича ифодаланади:
(1.1)
бу ерда b -рамканинг кенглиги;
s -рамканинг юзаси.
Айлантирувчи момент таъсирида рамка ўк атрофида айланганида спираль пружиналар буралиб тескари таъсир этувчи момент МТ ќосил килади:
МТ= W (1.2)
бу ерда W- солиштирма тескари таъсир этувчи момент бoлиб, спираль пружинанинг материали ва ўлчамларига бођлик;
 - рамканинг бурилиш бурчаги (кўрсаткичнинг шкала бўйлаб сурилишини кўрсатадиган бурчак ёки бoлаклар сони)
Рамкага таъсир этаётган икки (айлантирувчи ва тескари) момент ўзаро тенглашганда рамка ќаракатдан тўхтаб, мувозанат ќолатида бўлади, яъни: Ма = МТ
ёки BsWI=W (1.3)
бундан (1.4)
Охирги (1.4) ифода магнитоэлектрик ўлчаш механизмларининг шкала тенгламаси деб аталади.
- ўлчаш механизмининг ток бўйича сезгирлиги дейилади. Берилган ўлчаш механизми учун
SI =const.
Шуни ќисобга олиб (1.4) ни куйидагича ёзамиз:
 =SII. (1.5)
Яъни рамканинг бурилиш бурчаги  ўлчанувчи токнинг киймати 1 га тўђри пропорционал, шу туфайли, магнитоэлектрик ўлчаш механизмлари ўзгармас ток занжирларида ишлатилади ва уларнинг шкаласи бир текис бўлади. Бундай шкаладан фойдаланиш анча кулай.
М
агнитоэлектрик ўлчаш механизмлари амперметр, вольтметр, омметр ва гальванометрлар сифатида ишлатилади. Бундай асбоблар анча мураккаб бўлсада юкори сезгирликка эга бўлиб, кувватни кам истеъмол килади ва ташки магнит майдонининг таъсиридан осонгина муќофаза этилади.

2.Электромагнит ўлчаш механизми.


Электромагнит ўлчаш механизмлари ясси (1.2-расм) ва думалок (1.3-расм) ђалтакли килиб тайёрланади. Бу ђалтаклар кўзђалмас бўлиб, улардан ўлчанувчи ток ўтади. Бунда ќосил бoладиган магнит
1.3-расм.
майдони кoзђалувчан икки oзакка таъсир этиш окибатида (1.2-расм) бу oзак ђалтак ичига тортилади, натижада oк айланиб, кoрсаткични бирор бурчакка буради. 1.2-расмдаги кoзђалувчан oзаклар бир хилда магнитланади; натижада кoзђалувчан oзак кoзђалмас oзакдан итарилиб, oкни айлантиради.
Умуман айлантирувчи момент Ма магнит майдони энергиясидан кoзђалувчан кисм бурилиш бурчаги бoйича олинган ќосиласига тенг.


. (1.6)
Ферромагнит oзакли ђалтак магнит майдонининг энергияси.
. (1.7)
бу ерда L-ђалтак индуктивлиги бoлиб, oзакнинг ќолати ва ђалтакнинг oлчамларига бођлик.
I-ђалтакдан oтаётган доимий ток.
Кoзђалувчан кисм мувозанат ќолатида бoлганида.
МаТ ёки =W. (1.8)
Бундан
(1.9)
(1.9) ифода электромагнит oлчаш механизмларининг шкала тенгламаси деб аталади. Бурилиш бурчаги  oлчанаётган токнинг квадратига тoђри пропорционал. Ђалтакдан oзгарувчан ток oтганда ќам  учун (1.9) ифодага эга бoламиз. Бу ќолда (1.9) ифодадаги I-токнинг эффектив кийматидир. Шу сабабли электромагнит oлчаш асбоблари oзгармас ва oзгарувчан ток занжирида кoлланиши мумкин. Уларнинг шкаласи нотекис бoлиб, квадратик характерга эга ва бундай шкаланинг бошланђич кисмидан фойдаланиш анча нокулай.
Электромагнит oлчаш механизмлари амперметр, вольтметр сифатида ва логометрик принципида ясалганида эса фазометр, фарадометр ва частотометрлар сифатида ишлатилади.



  1. Электродинамик oлчаш механизми ва асбоблари.

И
ккита бир хил 1 ва 1' кoзђалмас ђалтаклардан, кoзђалувчан 2 ђалтакдан oзгармас токлар I1,I2 oтганда ќар бир oрам атрофида магнит майдони ќосил бoлади (1.4-расм


1.4-расм
I1 ва I2 токлар ќосил килган магнит майдонларининг oзаро таъсирида айлантирувчи момент Ма (1.6) ќосил бoлади.
Токли кoзђалмас ва кoзђалувчан ђалтакларнинг электромагнит майдон энергияси куйидагига:


(1.10)
бу ерда: L1-кoзђалмас ђалтакларнинг индуктивлиги;
L2-кoзђалувчан ђалтак индуктивлиги бoлиб, улар ђалтакнинг oзаро ќолатига бођлик эмас.
М12-oзаро индуктивлик коэффициенти бoлиб, унинг киймати кoзђалмас ва кoзђалувчан ђалтак oклари oртасидаги бурчакка бођлик. Wе (1.10) кийматини (1.6) ифодага кoйиб, айлантирувчи момент ифодасини ёзамиз.
(1.11)
Айлантирувчи ва тескари таъсир этувчи моментлар oзаро тенг бoлганида асбоб кoзђалувчан кисми учун турђун ќолати вужудга келади.
(1.12)
Бундан
(1.13)
(1.13) ифода электродинамик oлчаш механизмларининг шкала тенгламаси деб аталади. Токлар oзгарувчан бoлса, куйидаги ифодага эга бoламиз:
. (1.14)
бу ерда -I1 ва I2 - токларнинг oртасидаги фаза силжиш бурчаги.
(1.15)
Бундай асбобларнинг шкаласи нотекис-квадратик характерга эга бoлади.
Электродинамик oлчаш механизмлари амперметр ва вольтметрлар сифатида ќам ишлатилади. Улар асосан кувватни oлчаш учун ваттметр сифатида ва логометрик принципида ясалганида эса, фазометр ва частотометр сифатида ишлатилади.

  1. Ишнинг мазмуни

  1. Магнитоэлектрик, электромагнит, электродинамик тизимларга оид асбобларнинг тузилиши ва ишлаши билан танишиш.

  2. Вольтметр ва амперметрни занжирга улаш ва намунавий асбоблар ёрдамида уларнинг хатолигини аниклаш.

  3. Текширилаётган вольтметр ва амперметрларнинг техникавий маълумотлари билан танишиш ва уларни жадвалга ёзиш.

  4. Тажрибадан олинган кийматлар асосида иккинчи пункт бoйича вольтметр ва амперметрларнинг мутлок, нисбий ва келтирилган хатоликларини аниклаш.

  5. Вольтметр ва амперметр иш услубига асосланиб вольтметрнинг каршилигини аниклаш ва иш вактида асбоб истеъмол килган кувватни ќисоблаш.

  6. Асбобнинг схематик эскизини чизиш.




  1. Улаш схемалари

  1. Вольтметрни текшириш

2. Вольтметрнинг каршилигини oлчаш


  1. Амперметрни текшириш


R3

  1. Амперметрнинг каршилигини oлчаш


Схемадаги белгилар:


V0,, A0-намунавий вольтметр ва амперметр;
Vх,, Aх-текширилаётган вольтметр ва амперметр;
mA-миллиамперметр; mV- милливольтметр;
R1, R2, R3-дастакли реостатлар;
ПТ-кучланишни пасайтирувчи трансформатор 220/12 В.

  1. Иш бoйича тушунтириш ва кoрсатмалар




  1. Асбобларнинг стрелкаси корректор ёрдамида нолга келтирилади.

  2. Асбобни текширишдан олдин номинал токда 15 минут давомида ишлатиб олиш лозим.

  3. Асбобнинг факат даражаланган кийматлари текширилиши керак.

  4. Текширишлар кучланиш ёки токни аввал оширила бориш жараёнида, кейин камайтириб боришда эришиладиган кийматларда олиб борилади.

  5. Вольтметрнинг каршилигини oлчашда камида учта киймат олиниши ва уларнинг oртача арифметик кийматини ќисоблаш лозим.

  6. ёки эгри чизиђини чизаётганда тузатма киймати ордината oки бoйича кoйилиб, тoђри чизик билан бирлаштирилади.




  1. Жадваллар.

1-жадвал

Ўлч

Ux

U0'







U0"

Uр

'

"



k







B

бoл

В

бoл

В1

ВS

B

B

%

%

%

В








































2-жадвал


Ўлч

U0







IV

RV

RV

PVH



Бoл

В

бoл

МА

Ом

Ом

Вт

























3-жадвал


Ўлч

Ix

I0'







I0"

Iр

'

"



k







A

бoл

A

бoл

A1

AS

A

A

%

%

%

В








































4-жадвал

Ўлч

UÀ







I0

RÀ

RÀ

PÀN



Бoл

В

бoл

МА

Ом

Ом

Вт

























Жадвалдаги белгилар.


Uх, Iх - текширилаётган асбобнинг кoрсатиши;
U'0, I'0 - намунавий асбобларнинг кийматлари оширилаётганидаги кийматлари;
U0", I0" - намунавий асбобларининг кийматлари камайтириб борилаётганидаги киймати;
U0oр, I0oр - намуна асбоблар кoрсатишининг oртача кийматлари;
IА, IV - миллиамперметр ва милливольтметрларнинг кoрсатиши.



  1. Ќисоблаш формулалари.




  1. Вольтметрларнинг кoрсатиши оширилиб ва камайтирилиб борилганда мутлок хатолиги.

, .

  1. Вольтметрнинг энг юкори нисбий хатолиги

, .
3. Вольтметрнинг энг юкори нисбий келтирилган хатолиги
.
4. Вольтметр кoрсатишининг вариацияси (oзгариши)
.
бу ерда UХН-вольтметрнинг юкори oлчаш чегараси
5. Вольтметр учун тузатма.
.
6. Вольтметрнинг каршилиги.
.

  1. Вольтметр истеъмол киладиган номинал куввати

.





Download 0.65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling