Кристалл қаттиқ жисмларнинг тузилиши


Download 42.64 Kb.
Sana06.02.2023
Hajmi42.64 Kb.
#1170089
Bog'liq
3- маъруза-1


Кристалл қаттиқ жисмларнинг тузилиши
Режа:

  1. Кристалларнинг тузилиши

  2. Браве панжаралари

  3. Кристалл сингониялари.

  4. Миллер индекслари.

  5. Хулоса

Кристаллар элементар ягейкалардан тузилган уларнинг параметрлари:
Тарнсляцион векторлар ёрдамида чексиз кристални вектор быйлаб кычирсак кристалл ыз-ызига устма-уст тушади. Такрорланувчи атомлар гурущини базис деб аталади.
Симметрия деганда жисмнинг устида маълум бир амалларни (буриш, силжитиш, акслантириш) бажарганимизда жисм ыз-ызига астма-уст тушиши ва барча йыналишларда физик хоссаларининг аввалгидек ызгаришсиз қолишини тушунамиз. Мисол:



а-расмдаги шаклнинг бирор ықга ёки текисликга нисбатан симметрияси йық. Ушбу шакл фақат 3600 бурчакга бурилганда ыз-ызи билан устма-уст тушади. Бундай қуйи симметрияга эга былган жисмларни халқаро белгиланишда 1 рақамии билан белгиланади ва шакл биринчи тартибли симметрия ықига эга дейилади.
б-расмдаги шакл эса узоқ-узуқ чизиқ билан тасвирланган текисликга нисбатан симметрик былади, ва у шакл симметрияси 1m кыринишида былади.
в-расмдаги шаклни 1800 га маълум бир ық атрофида бурганимизда устма-уст тушади. 3600 бурганда у икки марта устма-уст тушади. Демак иккинчи тартибли симметрия ықига эга-2.
г-расмдаги шакл эса иккинчи тартибли симметрия ықига ва икки симметрия текислигига эга, яъни-2mm.
Кристаллар *қийматига қараб 7 та катта гурухга былинади ва улар кристалл сингониялари деб аталади:

  1. Триклин

  2. Моноклин

  3. Ромбик

  4. Тетрогонал

  5. Кубик

  6. Тригонал

  7. Гексогонал

Кристалл панжарасининг мумкин былган 14 хил трансляцион симметрия амали мавжуд. Щар бир трансляцион симметрия амалига битта элементар катакни мос қыйиш мумкин. Натижада 14 хил элементар катак щосил былади, улар Браве панжаралари деб аталади.
К ристалларнинг анизотропияси, уларда турли йыналишларда физик хоссаларнинг турлича былиши, шу йыналишларни фарқлаш учун маълум белгилашлар зарур эканлигини еырсатади.
Бизга (АВС) текислик индексини топиш керак былсин. Координата ықлари билан шу текислик кесишган жойларини аниқлаб оламиз:

Энди шу текислик учун Миллер индекслари деган катталикни аниқлаш мумкин. Унинг учун (m, n, p) сонларининг тескари нисбатлари ёзилади, яъни ваш у нисбатга тенг былган энг кичик бутун сонлар ёзилади, яъни Ушбу (h, k,l) сонлар АВС текисликнинг Миллер индекслари дейилади.
Мисол: Бирор текислик учун былсин у щолда яъни былади. Демак шу текислик (1 2 3) кыринишида белгиланади.
Мавзу бўйича назорат саволлари:



  1. Симметрия нима?

  2. Браве панжаралари щақида маълумот беринг?

  3. Миллер индекси нима?

  4. Кристалл сиртлари белгиланишини тушунтиринг?

Download 42.64 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling