Ma’ruza №7 Integratsiya. Stratlash. Sistema elementlarining cheklangan imkoniyatlari. Mavjud resusrlardan eng yaxshi tarzda foydalanish. Moslanuvchanlik va ishonchlilik

---

Ma’ruza №7 
Integratsiya. Stratlash. Sistema elementlarining cheklangan imkoniyatlari. 
Mavjud resusrlardan eng yaxshi tarzda foydalanish. Moslanuvchanlik va 
ishonchlilik. 
Pog‘onali sistemalar muhokama qilinganda, ular nima uchun tabiatda keng 
tarqalgan yoki sistemalarni loyihalashda nima uchun aynan shunday tuzilma berish 
kerak, degan savollar tug‘iladi. Ko‘ppog‘onali sistemalarning o‘z-o‘zidan ayon, 
kamchiligi ulardagi jarayonlarning murakkabligi va boshqarish ham og‘ir ekanligidan 
iborat. Hatto ishlash jarayonini tahlil etish ham oson kechmaydi, tashqaridan ta’sir 
o‘tkazish ham yengil emas. Birpog‘onali yondashuv asosida yangi sistemalarni 
loyihalash uchun yetarlicha bilim va tajriba bor. Ko‘ppog‘onali sistemalar uchun 
butkul yangicha ishlanmalar kerak. Biroq, bunday holda savol tug‘iladi: 
ko‘ppog‘onali yondashuv to‘liq integrallashgan va markazlashgan yondashuvga 
qaraganda qandaydir afzalliklarga egami? Ushbu bobda biz mana shu savolga javob 
berishga (hech bo‘lmaganda sifat shaklida) harakat qildik. Ko‘ppog‘onali yondashuv 
foydasiga qator dalillar keltirish zarur. 
Integratsiya. 
Pog‘onalarni tartibga solish, ko‘pincha, mavjud sistema ishining samaradorligini 
oshirish maqsadida tuzilmasini ham o‘zgartirish bilan bog‘lanib ketadi. Sanoat 
kompleksida birlashgan (integrallashgan) boshqarish sistemasini hosil qilishga qator 
iqtisodiy, texnik va ijtimoiy cheklovlar to‘sqinlik qiladi, shuning uchun kompleksni 
tubdan qayta qurish kamdan-kam bo‘ladigan hodisadir. Shuning uchun, amalda, quyi 
pog‘onada ish jarayonlari va boshqarishning mavjud rostlash sistemasiga 
asoslanishga to‘g‘ri keladi va yuqoriroq darajadagi boshqarish sistemasini qo‘shish 
bilan kifoyalanadi. Mana shuni butun boshqaruv sistemasining integrallashuvi deya 
talqin qilinadi. Bunday holatda vaziyat texnologik jarayonni va uning boshqaruv 
sistemalarini alohida-alohida loyihalashga o‘xshab ketadi. Hozirgi vaqtda tushunarli-
ki, hammasini yaxlit loyihalash kerak, avval jarayonni bitirib, keyin boshqaruvni 
qo‘shib qo‘yish to‘g‘ri ish emas. Texnologik jarayonni loyihalashda boshqaruvchi 
podsistemalarni unutmaslik lozimligiga tegishli ko‘plab misollar keltirish 
mumkinligiga qaramay, bunaqa ayirmachilikni lozim ko‘rmaydigan umumsistemali 
yondashuv amalga oshmay qoladigan holatlar ham uchrab turadi. 
Shunga o‘xshash, integrallashgan boshqaruv sistemasini loyihalashda quyi 
pog‘onadagi jarayon va boshqaruvdan boshlanadi va shunday mo‘ljal qilinadi-ki, 
o‘zaro ta’sirda bo‘ladigan podsistemalarni muvofiqlashtirish sistemani asta-sekin 
kengroq tarzda qamrab olib, yuqori pog‘onalarning maqsadlariga erishishga yordam 
bersin. 

---

Stratlash. 
Murakkab sistemalarning bayoni yoki modelini, ko‘pincha, stratlash asosida 
ham hosil qilish mumkin. Bunda fizik podsistemalar boshqarish, iqtisodiyot va shu 
kabi jihatlar ham hisobga olinadi. Bundan tashqari, global masala (yaratilayotgan 
sistema shu masalani amalga oshirish uchun mo‘ljallanayapti) zaruriy ishlar va 
mayda masalalar pog‘onalarini belgilash yo‘li bilan muayyan holatga keltiriladi.