Mavzu: Alisher Navoiy nomidagi toshkent opera va balet teatri haqida ma'lumot bering. Rassomlar ijodida o'zbek ayollari obrazi. Urushdan keyingi davrda manzara janri.

Mavzu:
Alisher Navoiy nomidagi toshkent opera va balet teatri haqida ma'lumot bering. Rassomlar ijodida o'zbek ayollari obrazi. Urushdan keyingi davrda manzara janri. (O'ral Tansiqboyev, N. Qoraxon, R. Benkov ijodlari misolida.)

Reja:

1. 
   Alisher Navoiy nomidagi toshkent opera va balet teatri
   
2. 
   Rassomlar ijodida o'zbek ayollari obrazi.
   
3. 
   Urushdan keyingi davrda manzara janri.
   

1. Alisher Navoiy nomidagi toshkent opera va balet teatri.
Toshkent shahrining go'zal teatr maydoni azaldan aholi va ko'plab mehmonlar uchun eng mashhur dam olish maskanlaridan biri bo'lib kelgan. Uning markazida Alisher Navoiy nomidagi opera va balet teatri binosi joylashgan.Turli xil uslublarni o'zaro bog'lash, uning me’morchiligida klassik teatr tuzilmasining barcha xususiyatlari va O‘rta Osiyo me’morchiligi an’analari bir-biri bilan qiziqarli tarzda bog‘langan. Baland va salobatli arklar ogʻir poydevorlar bilan mustahkamlanib, sharqiy madrasalarning ayvonlarini eslatadi. Stalaktit karniz bilan bezatilgan baland portal, Buxoro minoralarini bezab turgan minoralarga o'xshash minoralar bilan bezatilgan. Turli me'moriy yechimlar, kamar galereyalari bilan qoplangan lodjiyalar va sayqallangan marmardagi dekorativ o'ymakorlik chinakam unutilmas taassurot qoldiradi.
Teatr tarixi 1926-yilda, Toshkentda milliy etnografik ansambli tashkil topgan paytdan boshlangan. Bir necha muvaffaqiyatli musiqiy chiqishlardan so‘ng ansamblga O‘zbekiston davlat teatri unvoni berildi. Truppaga professional musiqachilar va aktyorlar kela boshladi va 1939-yilda birinchi opera sahnalashtirildi, shundan so'ng yangi bino qurilishi boshlandi.
Loyiha muallifi akademik Aleksey Shusev. Bino qurilishi 1939-yilda boshlangan. Ammo 1942-yilda urush davri qiyinchiliklari tufayli to‘xtatib qo‘yilgan. 1944-yilga kelib esa qurilish ishlari qayta tiklangan. 1945-yilning noyabrida Kvantun armiyasining yapon asirlari Toshkentga jo‘natilgan va ular binoning qurilishini tamomlashgan. Qurilishga Me'mor Shusev boshchilik qiladi. Shuningdek, u Moskadagi V.I.Lenin maqbarasi barpo bo‘lishida boshchilik qilgan mashhur me'mor sanaladi.
Bu yerda xorijiy tomoshalar, teatr festivallari, solo va terma jamoalar, poytaxtimiz mehmonlarining chiqishlari namoyish etiladi. Alisher Navoiy nomidagi akademik teatr Janubiy-sharqiy Osiyodagi eng katta teatrdir. Uning tarixi 1929-yil, Muhiddin Qori Yoqubov boshchiligidagi konsert-etnografik ansambli ixlosmandlari tomonidan professional teatr tashkillashtirilgan sanadan boshlanadi. 1939-yilda mazkur teatr O‘zbek Davlat opera va balet teatri deb qayta nomlanadi. 1948-yilning mart oyida esa rus teatri bilan birlashib “Alisher Navoiy nomidagi Davlat opera va balet teatri” nomini oladi. Opera va balet san'atining muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun 1959-yili teatrga “Akademik”, 1966-yilda esa “Katta teatr” maqomi berildi. Teatr binosi XX asr o‘rtalari me'moriy obidasi hisoblanib, uning ichkari hovlisi milliy folklor san'atining ajoyib dunyosini namoyish etadi.
Shusev XX asrning mashhur me’morlaridan biri edi. U Moskvadagi Qozon temir yo'l stantsiyasi va Moskva mehmonxonasi kabi binolarning muallifiga aylandi. Teatr qurilishi uchun joy XIX asrdan beri “Tirilish” bozori joylashgan shahar markazi edi. Ikkinchi jahon urushi boshlanganda qurilish qizg'in davom etayotgan edi. Bir muddat to'xtab qoldi. 1945-yilda davom etdi, yapon harbiy asirlari uning uchun ishchi kuchiga aylandi.
Teatrning tantanali ochilishi 1947-yilda bo'lib o'tdi. Uning 1500 o'rinli go'zal auditoriyasi ajoyib akustikaga ega va shifti juda ta'sirli o'lchamdagi billur qandil bilan bezatilgan. Ehtimol, eng go'zallari - bu ajoyib ganch o'ymakorligi bilan bezatilgan kuluar va zallar. Oltita zalning har biri O‘zbekistonning turli viloyatlaridan kelgan bittadan me’morchilik va san’at maktabini ifodalaydi.
Xiva maktabi ustalari ishlagan zalda rozet va “girixa”ning oddiy geometrik shakllari o'simlik novdalarining bezakli spirallari bilan uyg'unlashgan. “Samarqand” zalining devorlariga ochiladigan pannolar hunarmandlar tomonidan “islimi” uslubida ikki qavatli o‘ymakorlik bilan yasalgan. Teatrning uzoq umri davomida u yerda 400 dan ortiq spektakl namoyish etilgan. Balet raqqosalari va opera xonandalarining yuksak mahorati jahon musiqa klassikasi merosidan asarlarni sahnalashtirish imkonini bermoqda. Uning devorlari ichida Bize, Chaykovskiy, Verdi va Puchchini asarlari mavjud. Bu yerda xorijlik mualliflar bilan bir qatorda o‘zbek kompozitorlari musiqalari ham yangraydi.
Teatrga o‘rta asrlar shoiri Alisher Navoiy nomi berilgan. 1939-yilda 11-iyunda birinchi o‘zbek operasi “Bo‘ron” namoyishidan keyin u bir necha bor o‘z nomini o‘zgartirgan.
Biroq uning tarixi ancha oldin boshlangan. 1929-yilda raqs jamoasi afsonaviy Tamaraxonim rahbarligi ostida bo‘lgan professional teatr tashkil etiladi. U a’lo darajada raqsga tushgani, kuylagani, o‘ynagani va raqslarni sahnalashtirargani uchun ikkinchi darajali Stalin mukofotini qo‘lga kiritgan.
1948-yilda Toshkentning Ya. M. Sverdlov nomidagi rus opera teatri bilan birlashtirilgandan keyin uni Alisher Navoiy nomidagi Davlat opera va balet teatri deb atay boshlangan. Birin-ketin uning sahnasida dunyoga mashhur operalar “Kargʻa motkasi” va “Yevgeniy Onegin”, hamda “Don Kihot” baletlari namoyish etilgan. Teatr repertuari asta-sekinlik bilan rus va g‘arbiy yevropalik klassiklar, hamda milliy kompozitorlar asarlari bilan boyitib borildi.
Avvallari tomoshalar “Kolizey” sirkida o‘tkazilar edi. Uni gruziyalik me’mor G.M. Sinsadze loyihasi bo‘yicha 1902-1913-yillarda qurgan. Biroq “Kolizey”ning sahnasi ham, akustikasi ham opera va balet ko‘rsatish uchun to‘g‘ri kelmas edi. Shuning uchun tegishli inshootni barpo etish uchun davlat miqyosida tanlov o‘tkazishdi. Uning g‘olibi “Qizil Maydon” dagi maqbara muallifi, akademik Aleksey Shusyev ishga g‘ayrat bilan kirishdi. Me’morning g‘oyasi bo‘yicha olti foyening har biri o‘ziga xos noyob uslubga ega bo‘lishi kerak edi. Chunki Toshkent, Buxoro, Xorazm, Samarqand, Farg’ona va Termiz bir vaqtlar o‘z me’morchilik an’analariga ega tarqoq hududlar bo‘lganlar.
Pardozlash va bezak ishlariga mahalliy xalq rassomlarini jalb etishdi. Misol uchun Buxorolik Usta Shirin Murodov, u yana O‘zbekiston Davlat amaliy san’ati muzeyining pardozlash ishlarida qatnashgan.
Teatr qurilishi 1939-yilda boshlanadi, ammo uch yildan so‘ng Fashist Germaniyasi xujumidan so‘ng to‘xtatiladi. Faqatgina 1944-yilda, urush natijalari ma’lum bo‘lganidan keyingina shahar ma’muriyati qurilishni davom ettirgan. Uning qurilishida asir yapon askarlari ham ishtirok etishgan. Nihoyat 4 yildan so‘ng teatrni foydalanishga topshirdilar.
2012-2015 yillarda teatrni qayta tikladilar. Uning old tomoni uch arkali peshtoq bilan bezatilgan va u kichkina maydonga qarab turadi. Peshtoqlarni ajratib turuvchi ulkan ustunlar ortida chipta kassalari joylashgan.
Maydon markazida musiqali favvora ishlaydi. Shuning uchun kechka payt bu yerda nafaqat klassik musiqa ishqibozlarini balki shahar aholisini ham ko‘rishingiz mumkin.
Teatr repertuari asosan jahon klassikasi asarlaridan iborat. Shuningdek, poytaxt mehmonlarining konsertlari, xorijiy tomoshalar, teatr festivallari, jumladan, yakkaxon va jamoaviy chiqishlar o‘tkaziladi. Alisher Navoiy nomidagi akademik teatri Janubi-Sharqiy Osiyodagi eng yirik teatrdir. Opera va balet san'atining muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun muhim debolchalardan biri bo’ldi. Teatr binosi XX asr oʻrtalaridagi meʼmoriy yodgorligi bo’lib qoldi.