Mavzu: Dorilarni birga qo’llashda kuzatiladigan o’zgarishlar. Dorilarni metabolizmi, surilishi va organizmdan chiqarilishi. Reja: Dorilarni birga qo’llashda kuzatiladigan salbiy va ijobiy o’zgarishlar

Mavzu: Dorilarni birga qo’llashda kuzatiladigan o’zgarishlar. Dorilarni metabolizmi, surilishi va organizmdan chiqarilishi. Reja: 1.Dorilarni birga qo’llashda kuzatiladigan salbiy va ijobiy o’zgarishlar. 2.Dori moddalarni organizmdagi metabolizmi. 3.Organizmdan dori moddalarini chiqarish yo’llari. 4.Dorilarni surilishi.

Birga qo‘llangan moddalarning o'zaro ta’siri tufayli bitta modda ikkinchi moddaning ta’sirini oshirishi sinergizm (yunoncha “syn” —birgalikda, “ergo” — ishlash) deb ataladi. Sinergizm dori moddalarining jamlanishi va potentsirlashi tufayli yuzaga chiqadi. Ikki yoki bir necha dori qo‘shib yuborilganda, ularning umumiy ta’siri ayrimlarining oddiy arifmetik yig‘indisidan iborat bo'ladi.

Tkki taraflama antagonizmda — ikki modda ham bir xil qarama-qarshi kuchga ega bo'ladi. Bunga narkotik moddalar va korazolning markaziy nerv sistemasiga ta’sirini misol qilib keltirish mumkin: narkotik moddalar susaytirgan markazlami korazol qo'zg'atadi, korazol qo'zg'atgan nerv sistemasini narkotik moddalar susaytiradi.

Bir taraflama antagonizm — turli kuchlaming qarama-qarshi ta’sir ko'rsatishidir. Odatda susaytiruvchi yoki falajlovchi zaharlar g'oyat kuchli qarshi ta’sir ko'rsatadi. Masalan, karbaxolin ichakning silliq mushaklarini qo'zg'atadi va tonusini oshiradi, atropin esa shu mushaklami bo'shashtiradi: atropin ta’sirini karbaxolin o'zgartira olmaydi, chunki atropin kuchli hamda katta qarama-qarshi kuchga ega. Atropin esa karbaxolin ta’sirini o'zgartira oladi. Dori moddalarining bir-biriga bo'lgan antagon

Dori moddalarining bir-biriga bo'lgan antagonizmi asosan moddalar bilan o'tkir zaharlanganda qo'llanadi. Sinergoantagonizm degan tushuncha ham bor, bunda qo'shib berilgan moddalarning bir xil ta’sirlari kuchayadi, boshqa ta’sirlari kamayadi. Masalan, adrenoblokatorlar ta’sirida adrenalinning adrenoretseptorlarga bo'lgan ta’siri kamayadi, (3 - adrenoretseptorlarga bo'lgan ta’siri yuzaga chiqadi.

Shu bilan birga dori moddalar bir-biriga mos kelmasligi ham mumkin. Masalan, depolyarizatsiyalovchi kuraresimon moddalar antixolinesteraz moddalarga, P-adrenoblokatorlar — adrenalinga, simpatolitiklar — simpatomimetiklarga (efedrin), ftorotan — adrenalinga, atsetilsalitsilat kislota — antikoagulyantlarga, neyroleptiklar — etil spirtiga, penitsillin — tetrateiklinga, sulfanilamidlar — novokainga mos kelmaydi, shu sababli ulami birga qo'llab bo‘lmaydi.

Metabolizm natijasida moddalar ko'proq qutbli, hidrofil, ya'ni. suvda eriydi, bu preparatning farmakologik faolligining pasayishiga va uning tanadan ajralib chiqish tezligining oshishiga olib keladi.

Metabolik reaktsiyalarda ishtirok etadigan fermentlar odatda nonspesifik va o'ziga xos bo'linadi.Nonspesifik sitoxromlar P450, NADP, katalaza, reduktaza, o'ziga xos bo'lganlarga monoamin oksidaza (MAO), katexoloksimetiltransferaza (COMT), penitsillinaza, insulinaza, spirtli dehidrogenaza va boshqalar kiradi.

Organizmda dori moddalar almashinuvi reaktsiyalarining ikki turi mavjud: sintetik bo'lmagan va sintetik.Sintetik bo'lmagan reaksiyalarga oksidlanish, qaytarilish, neytrallanish va gidroliz jarayonlari kiradi.Spirtli ichimliklar, fenobarbital, efedrin oksidlanadi; tiklanish anaprilin, izoniazid uchun xosdir; novokain, yurak glikozidlari gidrolizga uchraydi.Sintetik reaktsiyalar dorilarni endogen substratlar: aminokislotalar (glisin, glutation, glutamin, glyukuron kislotasi va boshqalar) va funktsional guruhlarning qoldiqlari (metil, asetil, karboksil, amin, sulfat) bilan birikma (konjugatsiya) jarayoniga asoslanadi. va boshqalar.

Asetilatsiya - sulfanilamidlar; Efir sulfatlarning hosil bo'lishi - steroidlar. Glyukuronidlarning hosil bo'lishi - xloramfenikol, morfin, norepinefrin. Bu reaktsiya jigar, buyraklar va ichak shilliq qavatida sodir bo'ladi.

Dori moddalar organizmdan o'zgarmagan holda yoki metabolitlar va konjugatlar shaklida chiqariladi.Asosiy yo'l - siydik bilan buyraklar orqali chiqariladi.A) qutbli, suvda eruvchan moddalar glomerullarda oson filtrlanadi va tez chiqariladi;B) qutbsiz, lipofil moddalar filtrlangandan keyin yana qonga qaytadi. Keyin ular jigarga kirib, BTdan o'tadilar. Olingan suvda eriydigan metabolitlar buyraklar orqali chiqariladi.

Buyraklar organizmdan giyohvand moddalarni olib tashlashning asosiy organidir. Dori vositalarining buyraklar orqali chiqarilishi filtratsiya va faol yoki passiv transport orqali sodir bo'ladi. Lipidda eriydigan moddalar glomerullarda oson filtrlanadi, lekin tubulalarda passiv ravishda qayta so'riladi. Lipoidlarda yomon eriydigan dorilar buyrak kanalchalarida yomon so'rilishi sababli siydik bilan tezroq chiqariladi. Siydikning kislotali reaktsiyasi ishqoriy birikmalarning chiqarilishiga yordam beradi va kislotalilarning chiqarilishini qiyinlashtiradi.

Ba'zi dorivor moddalar qisman og'iz bo'shlig'i shilliq qavati bezlari tomonidan chiqariladi, chiqarilish yo'llariga mahalliy (masalan, tirnash xususiyati beruvchi) ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, tuprik bezlari tomonidan chiqariladigan og'ir metallar (simob, qo'rg'oshin, temir, vismut) og'iz bo'shlig'i shilliq qavatining tirnash xususiyati keltirib chiqaradi, stomatit va gingivit paydo bo'ladi.

Bundan tashqari, ular og'iz bo'shlig'ida og'ir metallarning vodorod sulfidi bilan o'zaro ta'siri va amalda erimaydigan sulfidlarning hosil bo'lishi bilan bog'liq bo'lgan, ayniqsa, karioz tishlar sohasida, gingival chetida qorong'i chegara paydo bo'lishiga olib keladi. Bunday "chegara" surunkali og'ir metallar zaharlanishining diagnostik belgisidir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Farmakologiya darslik o’zbek tilida Harkevich 2.Azizova S.S Farmakologiya toshkent 2006 3 Internet saytlari: www.ppt.online.org www.myslide.ru www.present5.com