Mavzu. Moliyaviy hisobotlar va moliyaviy rejalashtirish

11-MAVZU. MOLIYAVIY HISOBOTLAR VA MOLIYAVIY REJALASHTIRISH
REJA:

1. 
   Moliyaviy rejalashtirish va nazorat–boshkarish tizimining muxim elementi sifatida.
   
2. 
   Moliyaviy reja va unig turlari.
   
3. 
   Situatsion taxlil va prognozlashtirish usullari.
   

1. 
   Moliyaviy rejalashtirish va nazorat–boshkarish tizimining muxim elementi sifatida.
   

Keng ma’noda xar kanday biznesni tashkil kilish, boshkarishning xar kanday shaklini uz ichiga oluvchi ijtimoiy iktisodiy tizimning izoxi uzida boshkarishladigan tizim eelemntlariga boshkaruvchi tizim elementlarini maksadli yunaltirilgan, tizimli va uzluksiz ta’sir etish jarayonidir.
Moliyaviy rejalashtirishning ob’ekti bulib xujalik sub’ektlari va davlatning moliyaviy faoliyati xisoblanadi. Xar bir xujalik sub’ekti moliyaviy rejasini tuzadi, ya’ni bu aloxida muassasaning smeta xarajatlaridan tortib to davlatning yigma moliya balansigacha kamrab oladigan muxim jaragndir.
Xar kanday moliya rejasida ma’lum bir davrga muljallangan xamda moliya va kredit tizimi bilan boglik bulgan daromadlar va xarajatlar aniklanadi.
Umuman olganda moliya tizimining barcha soxa va buginlarida, faoliyatidan kelib chikib, moliyaviy rejalar tuziladi. Masalan: tijorat asosida faoliyat kursatagtgan xujalik sub’ektlari daromadlar va xarajatlar balansi, notijorat asosida faoliyat kursatagtgan muassasalar esa smeta xarajatlari kurinishida moliyaviy reja tuzadilar.
Moliyaviy rejalashtirishning anik vazifalarini moliya siyosati aniklab beradi. Ular tarkibiga kuyidagilar kiradi: rejali topshiriklarni bajarish uchun zarur bulgan moliyaviy resurslar mikdori va ularning manbalari; xarajatlarni iktisod kilish va daromad rezervlarini oshirishni aniklash; markazlashgan va markazlashmagan fondlar urtasidagi taksimlashlarni optimal yullarini kidirib topish va boshkalar.
Bozor iktisodiyoti moliyaviy rejalashtirishni rad etmaydi. Ammo, bozor munosabatlari rejali iktisodiyotga qaraganda rejalashtirishni egiluvchan, ya’ni davr talabiga moslab uzgartirib boradi.
Boshkarishning moxiyatini shakllantiruvchi kator yondashuvlar bizga ma’lum bulib boshkarish tizimi elementlari sifatida rejalashtirish, operativ boshkarish va nazorat tizimlarini yukorida kurib utdik. Masalan, P.Durker boshkarishning umumiy funksiyalari ketma ketligini: rejalashtirish, nazorat, tashkil kilish, kommunikatsiya, motivatsiya kabi elementlarini keltiradi.
Moliyaviy rejalashtirish bir nechta uslublarga tayangan xolda amalga oshiriladi. Shulardan asosiylari bulib kuyidagilar xisoblanadi:

1. 
   Ekstrapolyatsiya usuli;
   
2. 
   Normativ usuli;
   
3. 
   Matematik modellashtirish usuli.
   

Ekstrapolyatsiya usulining moxiyati shundaki, utgan xisobot davrining moliyaviy natijalaridan xulosa chikarib kelgusi xisobot yili uchun moliyaviy rejani tuzishni kuzda tutadi. Moliyaviy kursatkichlarning prognoz va rejali xisob kitoblari turli usullardan foydalanishga asoslanadi. Ekstrapolyatsiya usuli moliyaviy kursatkichlar va ularnig dinamik uzgarishlariga asoslanadi. Moliyaviy kursatkichlar xisobot yilidagi kursatkichlar asosida amalga oshiriladi.
Normativ usulda, belgilangan norma va normativlardan foydalanish kuzda tutiladi.
Matematik modellashtirish usulida real iktisodiy va ijtimoiy jarayonlarni takrorlovchi moliyaviy modellar tuzish orkali amalga oshiriladi.Moliyaviy resurslarni manbalarini ulardan foydalanish bilan muvofiklashtirish asosidagi rejalashtirish jarayoni balans usuli xisoblanadi.
Xal kilinishi lozim bulgan vazifalarning xarakteriga, murakkabligiga va davrini uzokligiga karab, moliyaviy siyosat:

1. 
   Moliyaviy strategiya.
   
2. 
   Moliyaviy taktikaga
   

Moliyaviy strategiya deb korxonani moliyaviy resurslar bilan ta’minlash uchun tuzilgan asosiy rejaning tarziga aytiladi. Korxonani moliyaviy strategiyasi uz ichiga korxonaning moliyaviy axvolining taxlilini asosiy va aylanma mablaglarini optimallashtirish, daromadni taksimlash, nakd pulsiz tulashlarni, solik va narxlar sigsatini, kimmatli kogozlar jaragnidagi sigsatni oladi.
Moliyaviy strategiya asosiy va operativ bulishi mumkin.
Asosiy moliya strategiyasi deb, korxonani faoliyatini aniklovchi budjetni xamma darajasida buladigan uzaro munosabatlariga, korxonani daromadlarini tashkil etib uni sarflashga, extigjlik mikdorini va bir yilda moliyalashtirish manbalariga aytiladi.
Operativ moliya strategiyani, asosiy moliyaviy strategiyadan farki, u uz ichiga yalpi daromdlarni va mablaglarni kupayishini (ish xaki, sotilgan maxsulot uchun sotib oluvchilar bilan xisob-kitob kilish, kredit operatsiyalaridan tushumlar) va xamma yalpi xarajatlarini (ta’minlovchilar bilan xisob-kitob, ish xaki, xamma darajadagi budjetlar va banklar bilan majburiyatlarini uzmok) oladi.
Moliyaviy strategiya – ijtimoiy va iktisodiy strategiyani belgilab bergan uzok istikbolga muljallangan va yirik masshtabdagi vazifalarni bajarishga karatilgan bulib, u moliya rivojlanishining asosiy konsepsiyalarini ishlab chikish, moliyaviy munosabatlarni tashkil etish tamoyillarini belgilashni kuzda tutadi. Moliyaviy strategiya uzok muddatli maksadlarni tanlash va maksadli programmalarni zarur moliyaviy resurslar bilan ta’minlash, ularni iktisodiy va ijtimoiy rivojlanishning asosiy yunalishlarida mujassamlashtiradi va kuzda tutadi.
Moliyaviy taktika – strategiya belgilab bergan vazifalarni jamiyat rivojlanishining konkret boskichida moliyaviy munosabatarni tashkil etish usullari orkali amalga oshiradi.
Moliyaviy siyosat inson faoliyatining maxsus shakli sifatida ustkurma kategoriyalariga ta’lluklidir. U bilan jamiyatning iktisodiy bazisi orasida
chambarchas boglangan uzaro bogliklik mavjuddir. Bir tomondan, moliyaviy sigsat iktisodiy munosabatlar orkali vujudga keladi, ikkinchi tomondan, iktisodiy bazis asosida vujulga kelib va rivojlanib, moilyaviy sigsat ma’lum bir mustakillikka ega. Shuning uchun u iktisodga, moliyaning axvoliga teskari ta’sirini utkazadi. Bu ta’sir xar xil bulishi mumkin: bir xil paytlarda sigsiy chora-tadbirlarni utkazish orkali iktisodni rivojlantirishga kulay shart-sharoit yaratiladi, boshklarda esa u tuskinlik kiladi.
Uzbekiston mustakillikka erishib, iktisodiy rivojlanishda bozor munosabatlariga utishda, ijtimoiy xagtning barcha soxalarida bulgani kabi, moliya va moliyaviy munosabatlarda xam chukur isloxotlarni amalga oshirishga tugri keldi.