Mavzu: Rux,kadmiy, simob elementlarining olinishi, xossalari va birikmalari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA TA’LIM VAZIRLIGI

• TERMIZ MUHANDISLIK TEXNOLOGIYA INSTITUTI
• QURULISHI FAKULTETI
• BINO VA INSHOATLAR QURULISHI TA’LIM YO’NALISHI
• 1-BOSQICH 22A -GURUH TALABASI
• ATAMURODOV ITOLMASNING
• QURULISH KIMYOSI
• FANIDAN TAYYORLAGAN
• TAQDIMOT ISHI
• TERMIZ-2022

Davriy sistemadan 11B gruppa elementidan (Zn-rux, Cd-kadmiy ) xossalari va ishlatilishi Reja:

• 1.1 Ruxning olinishi, xossalari, birikmalari.
• 1.2 Kadmiyning olinishi,xossalari,birikmalari.
• 1.3 Simobning olinishi,xossalari,birikmalari.

• Odamzod uchun eng avval ruxning jez(latun) nomli qotishmasi (60% Cu va 40% Zndan iborat)malum bo’lgan. Rux toza holda XVIII asrdan boshlab ishlab chiqarilgan. Tabiatda rux faqat birikmalar holida uchraydi.
• Kadmiy 1817-yilda Shtromeyer tomonidan kashf etilgan. U ruxning tabiiy minerali-rux karbonatni tekshirish natijasida bu kashfiyotga erishgan. O’sha vaqtda boshqa olim German rux oksidni tekshirish natijasida rux elementini kashf etgan.

• Simob qadim zamonlardan beri ma’lum. Xitoyda miloddan 3000yil avval simobni bilishgan. Ovrupoda simob o’rta asrlarda alkimyogarlar qo’lida ефокшифдфк o’tkazish uchun asosiy modda sifatida ishlatilgan. Lekin tarixiy adabiyotda simob haqidagi ma’lumotlar oltin,kumush,mis,qo’rg’oshin va temir haqidagi ma’lumotlardan keyin paydo bo’lgan. Miloddan 300yil avval Teofrast kinovar (HgS.) dan simob olishga muvaffaq bo”lgan. Yatrokimyo davrida tabiblar tibbiyotga tarkibida simob bo’lgan dorilarni kiritganlar.Ilm-fanda,xarbiy ishda simobning vazifasi nixoyatda muhim bo’lgan.

Ruh

• . Tabiatda uchrashi va olinishi
• Ruxning atom massasi 65,39 (Z-30)ga teng. Uning tabiatda tarqalgan barqaror izotoplari: 64Zn(48,87%); 66Zn(27,81%); 70Zn(4,11%); 68Zn(15,68%) bo’lib, radiofaol izotoplari ichida eng muhimi 65Zn dir. Rux tabiatda birikmalar holida uchraydi, uning eng ko’p uchraydigan birikmasi rux sulfid ZnS (rux aldamasi) va rux karbonat ZnCO3 (galmey) lardir. Ruxning ko’p minerallari polimetall rudalar jumlasiga kiradi.
• Rux rudasi flotasion usulda boyitiladi, natijada rux konsentrati hosil bo’ladi. Rux asosan qaytarish va elektroliz usuli bilan olinadi. Qaytarish usulida ruda quydirilib, rux oksidlanadi, 10000S da koks bilan qaytariladi:
• 2ZnS + 3O2 → 2ZnO + 2SO2
• ZnCO3 → ZnO + CO2
• ZnO + C → Zn + CO;
• ZnO + CO → Zn + CO2;
• Qaytarilgan rux bug’i sovitkichda suyuqlikka aylantirilib qoliplarga quyiladi, bunda qo’rg’oshin, mishyak kabi qo’shimchalar bo’ladi. YUqoridagi yo’l bilan olingan rux oksid sulfat kislotada eritiladi, natijada rux sulfat tuzi hosil bo’ladi, uni elektroliz qilib, rux ajratib olinadi.

•