Mаvzu: Shamolning geologik ishi

21 -mа`ruzа

Mаvzu: Shamolning geologik ishi

1. Mа`ruzа rеjаsi:

1. 
   Shamolning geologik ishi.
   
2. 
   Deflyatsiya.
   
3. 
   Korroziya .
   

2. 
   Tаyanch so‘zlаr vа ibоrаlаr: shamol, shag’al, irgitish, xavza, qo'ya, suv satxi, dovul, sax­ro, deflyatsiya, tuproq, qum, korroziya, dyuna, barxan, kamar.
   

III. Mаqsаd:

Tаlаbаlаrdа shamolning geologik ishi to’g’risida bilimlarini kеngаytirish, mustаhkаmlаsh vа ko‘nikmаlаrni chuqurlаshtirish.
IV. Mаvzuni vа аlоhidа sаvоllаrni o‘rgаnish uchun fоydаlаnilgаn vа tаvsiya etilаyotgаn аdаbiyotlаr ro‘yxаti:
1. Toshmuxamedov B.T. “Umumiy geologiya” darslik. – Toshkent; IMR, 2008, 351 b.
2.Toshmuxamedov B.T., Shermuxamedov T.Z., Tulyaganova N.Sh. «Umumiy geologiya»dan amaliy mashg'ulotlar (uslubiy qo'llanma). – Toshkent, ToshDTU, 2010.
3. Shoraxmedov Sh.Sh. Umumiy va tarixiy geologiya. - Toshkent; O'qituvchi, 1985.
4. Shoraxmedov Sh.Sh., Qodirov M.X. Umumiy va tarixiy geologiyadan laboratoriya mashg’ulotlari bo'yicha usulik qo'llanma. - Toshkent; O'qituvchi, 1988.
5. Qurbonov A.S. Geologiya. - Toshkent; O'qituvchi, 1992.
6. Yakusheva A.F., Xain. V.Е. Slavin V.P. Obshaya geologiya. - Moskva; MGU, 1988.

V.Mustaqil tayyorgarlik/o‘z-o‘zini tеkshirish uchun sаvоl vа tоpshiriqlаr

1. 
   Shamolning tezligi qancha katta bo'lsa, uning kuchi qanday bo'ladi?
   
2. 
   Saxrolarda notug’ri shaklda hosil bo'ladigan qum teppalari qanday deyiladi?
   
3. 
   Nimalar barxanlar deb ataladi?
   
4. 
   Qanday joylarni deflyatsiya (shamol esish) oblastlari deb atash mumkin?
   
5. 
   Korroziya deb nimaga ataladi?
   

VI. Mаtn
20.1. Shamolning geologik ishi

Shamolning tezligi qancha katta bo'lsa, uning kuchi shuncha zur bo'ladi. Kuchli shamol juda zur kuchga ega. Yirik qum va mayda shag’al­gacha bo'lgan tog’ jinslari donalarini irgitishi va boshqa joylarga olib ketishi mumkin. Nixoyat, tezligi 50 m/sek.dan ortiq bo'lgan do­vullar zur emiriluvchi kuchga egadir. Oz kuchga ega bo'lgan, lekin ozmi-ko'pmi uzoq vaqtgacha esadigan shamollar suv xavzalarining yuza qismini o'z yo'nalishi tomon surib ketadi. Masalan: ko'pincha uzoq vaqtgacha esuvchi kuchli shamollar Fin qo'ltig’idan Neva daryosining tor quyilishi joyigacha ko'p suv haydab, daryo suvini tutib qo'yadi va na­tijada Neva daryosining suv satxi qo'tarilib toshqinlar bo'ladi.

Dovullarning kuchi shunday zo'rki, ular temir yo'l vagonlarini ag’darib yuboradi, tomlarni uylardan o'zib yuboradi, omonat turgan uylarni bo'zib yuboradi, daraxtlarni ildizlari bilan sug’urib oladi va xokazolar.
Ma'lumki, shamol ma'lum geologik ish bajaradi. Albatta bu ish hamma vaqt va hamma Yerda bir xil yuz bermaydi. Yer yuzasida shunday oblastlar borki, bularda shamolning emiruvchilik ta'siri nixoyatda kuchli seziladi. Bu oblastlar - o'simlik qatlami bo'lmagan chala sax­ro va saxrolardir. Shuning uchun bunday joylarni