Metall temir-tersaklarini hosil bo‘lish manbalari va metall chiqindilarini ishlatish

---

Metall temir-tersaklarini hosil bo‘lish manbalari va metall 
chiqindilarini ishlatish 
Amartizatsion metall buyumlaridan, ishlab chiqarish chiqindilaridan va 
metallarga ishlov berishdan turli xil metallarni chiqindilari hosil bo‘ladi. Bu 
chiqindilarni qaytadan eritib, yangi metall buyumlar olish mumkin bo‘ladi. 
Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, temir-tersak va chiqindilar ikkilamchi 
metallurgiya sanoatida asosiy xom ashyo hisoblanadi. Qora metall temir-tersak va 
chiqindilaridan hozirgi kunda ishlab chiqarilayotgan po‘latni asosiy qismi olinadi. 
(a) 
(b) 
2.1.(a,b)-rasm. Metall temir-tersak va chiqindilari 
 
Metall chiqindilari resurslari deb, xalq xo‘jaligi va aholida ma’lum belgilangan 
davrdagi, hosil bo‘lgan temir-tersak va chiqindi shakldagi hamma metall miqdori 
tushuniladi. Qora metall temir-tersak, qora metaldan tayyorlangan ishlatilishga 
yaroqsiz buyumlar va buyumlarni ayrim qismlari, uskunalar, binolar, inshoatlar 
shakli bo‘ladi. Qora metall chiqindilari qora metall ishlab chiqarish va ishlov berish 
jarayonlarida hosil bo‘lgan metall chiqindilari, hamda biron buyumlar shaklida 
bo‘ladi. Qora metall temir-tersaklari va chiqindilarini hosil bo‘lishining asosiy 
manbalari (2.1.(a,b)-rasm) quyidagilardir: 
1) 
qora metallarni ishlab chiqarilishi; 
2) 
qora metallarni ishlatilishi (metallarga ishlov berish); 

---

3) 
qora metaldan tayyorlangan buyumlarni muddatini o‘tab
bo‘lishi, yaroqsiz holga kelishi (amartizatsion temir-tersaklar); 
4) 
korxonalarning shlak chiqindilarini qayta ishlashi; 
5) 
bu manbalarni har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega. 
Qora metall ishlab chiqarish cho‘yan, po‘lat, prokat, cho‘yan va po‘lat 
quyishni o‘z ichiga oladi. Qora metall ishlab chiqarishda turli xil chiqindilar 
hosil bo‘ladi. 1 tonna cho‘yan ishlab chiqarishda 4-7 kg kuyindi, skrap, turli 
xil qoldiqlar shaklida metall kuyindilari hosil bo‘ladi. Skrap - bu domna, po‘lat 
eritish, quyush jarayonlarida pechdan metallarni chiqarish, tashish, po‘lat va 
cho‘yan quyish natijasida qotib qolgan tomchi, qatra, uchqunlarni chiqarish 
novlaridagi, quyush kovshlaridagi, avariya chorpoya (kozyol) laridagi metall 
qoldiqlari shaklidagi metall chiqindilardir.