Murakkab efirlar qishloq xojaligida ishlatilishda axamiyati Efirlar, oddiy efirlar

Murakkab efirlar qishloq xojaligida ishlatilishda axamiyati


Efirlar, oddiy efirlar
Ikki molekula spirtdan bir molekula suv ajralishi natijasida hosil bo’lgan mahsulotlarga efir deyiladi.
Efirlarning umumiy formulasi R – O – R^|, efirlar molekulasidagi radikal R^| ning xususiyatiga qarab uch hilga bo’linadi :

1. 
   Agar ikkala radikal ham (R va R^|) uglevodorod radikallaridan (alifatik radikallar) tuzilgan bo’lsa oddiy efirlar deyiladi.
   
2. 
   Agar R^| - anorganik kislotalar qoldig’I : - NO₂^- – nitrat, NO – nitrit, SO₃H – sulfat, PO₃H₂ – fosfat kislota qoldig’I va boshqalar bo’lsa, anorganik kislotalarning murakkab efirlari deyiladi.
   
3. 
   Agar R^| - organik kislotalar qoldig’I bo’lsa, organik kislotalarning murakkab efirlari deyiladi.
   

Oddiy efirlar : uglevodorod radikallari o’zaro bir – biri bilan kislorod atomi orqali bog’langan organik birikmalarga oddiy efirlar deyiladi.
Odiy efirlarni H – O – H suvdagi ikkita vodorod atomlariga bir xil yoki har xil alifatik radikallarning almashinishidan hosil bo’lgan maxsulotlar deb qarash mumkin.
Agar radikallar bir xil bo’lsa , oddiy efirlarni umumiy formulasi R-O-R, agar har xil bo’lsa R –O –R^| boladi.
Masalan : CH₃ – O –CH₃ – dimetil efir, CH₃ – O – C₂H₅ metil etil efir deyiladi.
Oddiy efirlarni nomlashda harakterli qo’shimcha bo’lmaydi.
Oddiy efirlarning nomlari uni hosil qiladigan radikallarning nomlardan tuziladi. Bunda birinchi bo’lib oddiy radikal nomlanadi.
Masalan :

Agar oddiy efirlardan har ikkala radikal ham bir xil bo’lsa, “di” old qo’shimchasini qo’shish shart emas :

oddiy efirlar bir xil sondagi uglerod atomlari bo’lgan bir atomli spirtlar bilan izomer bo’ladi :

Olinishi : oddiy efirlar tabiatda uchramaydi. Ular faqat sun’iy usulda olinadi. Oddiy efirlarni olishni eng qulay usullaridan spirtlarni konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida digidratatsiyalab olinadi :

Galogen alkillarga alkogolyatlarni ta’sir ettirib olinadi :

Galogen alkillarga kumush oksidi ta’sir ettirib ham oddiy efir olinadi :
2C₂H₅Cl +Ag₂O →C₂H₅ –O –C₂H₅ + 2AgCl↓