Онг хакида тушунча


Download 55 Kb.
bet1/2
Sana02.01.2023
Hajmi55 Kb.
#1075682
  1   2
Bog'liq
ум.пед ва псих

Онг хакида тушунча


Режа:



1. Онг хакида тушунча

2. Онгнинг тузилиши

3. Онгнинг мухим психологик таърифи

4. Онг ва онгсизлик


Психика вокеликнинг киши миясида акси сифатида хар хил даражалар билан фаркланади. Психиканинг одамга хос булган олий даражаси онгни ташкил этади. Онг психиканинг, уни, яхлит бир холга келтирувчи шакли булиб кишининг мехнат фаолиятида, бошкалар билан (тил ёрдамида) доимий мулокот килиш жараёнида шаклланишини ижтимоий-тарихий шарт-шароитлари натижаси хисобланади. Шу маънода онг, олимларнинг таъкидлашича, (ижтимоий махсул) булиб, англаган борликдан буюк бошка нарса эмасдир.
Онгнинг тузилиши, унинг мухим психологик таърифи кандай? Унинг биринчи таърифи номининг узидаёк берилган булиб онг деганидир. Кишининг онги бизнинг теварак атрофимизни куршаб турган олам хакидаги билимлар мажмуасидан таркиб топди. «Онгнинг яшаш усули ва онг учун ниманингдир борлиги - билимдир». Шундай килиб, онгнинг тузилишига мухим билиш жараёнлари кирадики, улар ёрдамида одам уз билимларини доимо бойитиб боради. Бу жараёнлар каторига сезгилар ва идрокни, хотирани, хаёл ва тафаккурни кушиш мумкин. Сезгилар ва идрок ёрдамида мияга таъсир утказувчи кузгатувчиларнинг бевосита акс этиши натижасида онгда борликнинг уша лахзада киши тасаввурида хосил булган хиссий манзараси гавдаланади. Хотира онгда утмиш образларини кайтадан гавдалантирса, хаёл эхтиёж объекти булган, аммо хозирги пайтда йук нарсанинг образли моделини хосил килади. Тафаккур умумлашган билимлардан фойдаланиш йули билан масаланинг хал этилишини таъминлайди. Айтиб утилган психик билиш жараёнларидан исталган бирининг батамом барбод булиши у ёкда турсин, бузилиши ё издан чикиши хам онгнинг барбод булишига олиб келади.
Онгнинг иккинчи таърифи - унда субъет билан объект уртасида аник фаркланишнинг уз ифодасини топиши, яъни одам «мен» деган тушунчага нима тегишли эканини аник билади. Тирик организмлар дунёси тарихида биринчи булиб унда ажралиб чиккан ва узини атроф мухитига карама-карши куйган инсон уз онгида ушбу карама-каршилик ва тафовутни саклаб келмокда. Жонли мавжудотлар ичида унинг узигина узини билишга, яъни психик фаолиятини узини тадкик этишга йуналтиришга кодирдир. Одам уз хатти-харакатларини ва умуман узини-узи онгли равишда бахолайди. «Мен»нинг «мен эмас»дан ажратиши хар бир киши болалигида бошдан кечирадиган йул булиб, унинг узини-узи англаши жараёнида юз беради.
Онгнинг учинчи таърифи - одамнинг максадни кузловчи фаолиятини таъминлашдир. Фаолиятнинг максадларини яратиш онгнинг функциясига киради. Бунда фаолият мотивлари юзага келади ва чамалаб чикилади, иродавий карорлар кабул килинади, харакатларни бажаришнинг кандай бориши хисобга олинади, унга тегишли тузатишлар киритилади ва хоказо.
Инсон табиат томонидан берилган нарсанинг формасини узгартириш билангина чекланмайди, табиат томонидан берилган нарсалар билан бирга узининг онгли максадини хам амалга оширади, бу максад, конун сифатида, кишининг иш усулини ва бу ишнинг характерини белгилаб беради ва киши уз иродасини ана шу максадга буйсиндириши лозим. Максадни кузловчи фаолиятнинг амалга ошишида ва йуналишида касаллик окибатида ёки бирон-бир бошка сабабларга кура хар кандай бузилишнинг юз беришини онгнинг бузилгани деб карамок керак. Нихоят онгнинг туртинчи таърифи - унинг таркибига муайян муносабатнинг кирганлигидир. «Инсоннинг мухитига булган муносабати унинг онгидир».
Киши онгига мукаррар равишда хис-туйгулар олами кириб келади унда мураккаб объектив энг аввало одамни узи хам жалб этилган ижтимоий муносабатлар уз аксини топади. Бу уринда хам (жалб этилган ижтимоий) бошка купгина холларда булгани каби патология нормал онгнинг мохиятини яхширок англаб олишга ёрдам беради. Айрим рухий касалликларга чалинганда онгнинг бузилганлиги айнан хис-туйгулар ва муносабатлар сохасидаги бузилиш билан белгиланади:
бемор бунга кадар бехад севган онасини суймайдиган булиб колади, якин кишилари тугрисида зарда билан гапиради ва хоказо. Онгнинг юкорида курсатиб утилган барча узига хос хусусиятлари ва шаклланиши ва номаён булишининг мукаррар шарти тил хисобланади. Нутк фаолияти жараёнида одам билимлар хосил килади, киши дунёга келгунча кадар унинг учун инсоният яратиб берган, тилда мустахкамлаб, унга етказган инсон тафаккури бойликлари билан уз хаётини бойитади. А.И Герцен шундай деб ёзган эди: «Хар бир киши илдизлари сол булмаса одам ато замонларига бориб етадиган дахшатли шажарага таянади: сохил буйидаги тулкин каби оркамизда бутун бошли океан - бутун бир дунё тарихининг шиддати хис этилади; шу дакикада бизнинг миямизда барча асрларнинг гоялари ...Тил алохида обектив систематик унда ижтимоий тарихий тажриба ёки ижтимоий онг акс этгандир. Конкрет одам томонидан узлаштирилар экан, тил маълум бир маънода унинг реал онги булиб колади. Тил - амалий, хакикий онгдир, бошкалар учун хам мавжуд булган ва худди шу туфайли мен учун хам мавжуд булган онгдир...» - деб кайд этган эди. Онг тушунчаси психологияда, психиатрияда ва бошка фанларда унинг юкорида келтирилган асосий таърифларига мос келадиган маънода ишлатилади. Психиаторларни беморда онг бор ёки йуклиги, ё булмаса бузилганлиги масалалари доим кизиктради, шу туфайли улар онг деганда беморнинг уз узига каердалиги, вакт качонлиги, теварак-атрофдаги вазият кандайлиги тугрисида уз шахсий холати хам харакатлари хакида хисоб бериш имкониятларни тушунадилар. Онг яхши сакланиб колган одам мияга келаётган янги ахборотга узидаги мавжуд билимларни хисобга олган холда бахо беради ва узини теварак-атрофдаги мухитдан алохида ажратиб, бошка одамларга ва фаолият вазиятга нисбатан таркиб топган муносабатлар системасини саклаб колади хамда ана шу барча маълумотлар асосида уз хатти-характини идора килади. Онг ижтимоий махсул булиб, факат одамларга хосдир. Хайвонларда эса онг булмайди. Психиканинг куйи даражаси онгсизликдан иборатдир. Онгсизлик - кишини узини тута олмайдиган килиб куядиган таъсуротлар билан боглик психик жараёнлар харакатлар ва холатлар йигиндисидир. Психик холат сифатидаги онгсизлик вокеликни акс эттиришини шундай бир шакли хисобланадики, бунда харакат вакти ва урнини мулжал килиш яхлитлиги йуколади хатти харакатининг нутк ёрдамида бошкарилиши бузилади. Онгсизликка куйидаги психик ходисаларни киритиш мумкин: Уйку пайтида юз берадиган психик ходисалар (туш куриш), сезилмайдиган, лекин хакикатда хам таъсир курсатадиган кузгатувчиларга жавоб реакциялари: Олдинлари онг харакат булиб лекин такрорланавериб автоматлашиб кетган ва шунга кура эндиликда англамайдиган булиб колган харакатлар фаолиятига ундовчи, аммо максад хиссидан англамайдиган айрим мойиллар ва хоказо. Онгсизлик ходисаларига бемор кишининг психикасида руй берадиган баъзи бир патологик ходисаларни англаш, кузига йук нарсалар куриниши ва шу кабиларни хам кушиши мумкин. Шуларга асосланиб онгсизликни онга карама-карши деб хисоблаш, уни хайвонлар психикасига тенглаш-тириш нотугри булар эди. Онгсизлик - бу кишининг худди онг каби узига хос психик киёфасидирки, у киши миясида борликнинг етарли даражада бир хил булмаган кисмлар акси тарзида инсон хаётининг ижтимоий шарт-шароитлари билан боглик холда пайдо булгандир.

Фойдаланилган адабиётлар:



  1. Download 55 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling