O’zbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi o’zbekiston respublikasi oliy va

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIM VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O’RTA TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA
UNIVERSITETI

“Amaliy O’zbek tili Davlat tilida ish yuritish”

fanidan

MUSTAQIL ISH

Bajardi: Suyarova N.
Qabul qildi: Yunusova Sh.

Toshkent-2023


MAVZU: Lug'atlar bilan ishlash. Ular vositasida matn yaratish.


Reja:

1. 
   Lug’at ustida ishlash va uning yo’nalishlari.
   
2. 
   Lug’at tipologiyasi.
   
3. 
   Lug’atlar yordamida matn tuzish.
   

So'z yozish murakkab va xilma-xildir. Bolalarni notanish va notanish so'zlarga e'tibor berishga o'rgatish kerak. Shu maqsadda o‘quvchilar matn yoki mashqda uchragan yangi va notanish so‘zlarni ko‘rsatib, ularning ma’nosini tushuntirishni talab qiladigan topshiriqni bajarish maqsadga muvofiqdir.

So'zning semantikasiga oid ishlar alohida ahamiyatga ega. Maktab amaliyotida o'quvchilarni yangi so'z va uning ma'nosi bilan tanishtirishning turli usullaridan foydalanish tavsiya etiladi:
1) izohli lug'at bo'yicha so'zning ma'nosini aniqlash;
2) sinonimlarni tanlash;
3) antonimlarni tanlash;
4) so‘z yasalishi tahlili;
5) etimologik tahlil;
6) tarjima.
O`quvchilarni so`z semantikasi bilan tanishtirish usullari xilma-xil, ammo ularni semantiklashtirish usulini tanlash aniq didaktik vazifalar, eng muhimi, ularning har biridan foydalanishning maqsadga muvofiqligi bilan belgilanadi.
Rus tili dasturi talabalar uchun zarur leksik tayyorgarlikni ta'minlaydigan tizimli lug'at darslarini talab qiladi. Unga “Ot”, “Sifat”, “Fe’l” mavzularining kiritilishi maktab o‘quvchilarining lug‘at bilimlarini oshirishni nazarda tutuvchi nutq amaliyotini tashkil etish uchun qulay sharoit yaratadi.
Lug'at vazifalarining turlari har xil:
1) Rus tili darsligidan olingan mashqqa qo'shimcha leksik materialni kiritish.
2) Tahlil qilish uchun gaplar tarkibiga semantika jihatidan qiyin so'zlarni kiritish.
3) Imlo qoidasi bo'yicha so'zlarni tanlash.
4) Mavzuga aloqador so'zlarni o'z ichiga olgan mashqlarni tuzish.
5) Tanlangan so'zlar bilan iboralar yoki jumlalarni tuzish .
6) Tayanch so‘zlar asosida izchil matnlar tuzish.
So‘zning semantikasini o‘rganish jarayonida o‘quvchilar e’tiborini tilda tovush jihatidan o‘xshash, lekin ma’no jihatidan farq qiluvchi so‘zlarning mavjudligiga, ularni qo‘llashda ayniqsa ko‘p xatolarga yo‘l qo‘yilishiga qaratish zarur. Tadqiqotchilar bunday so‘zlarning aralashib ketishi sababini ularning tovush tarkibi va morfologik tuzilishining o‘xshashligida, aniq ma’nosini bilmaslikda ko‘radilar. Ushbu leksik birliklarni o'rganish ularni qo'llashda xatolarning oldini olish nuqtai nazaridan amalga oshirilishi kerak. Ular bilan ishlashning asosiy usuli - bu taqqoslash, shuning uchun mashqlarga ikkala so'zni bir vaqtning o'zida kiritish tavsiya etiladi.
O'xshash tovushli so'zlarning semantikasini ochib berishni talab qiladigan vazifalarga katta e'tibor berish kerak. Shu maqsadda talabalarga quyidagi mashqlar turlari taklif etiladi:
1) Savolga javob bering.
2) Topshiriq bilan lug'at diktanti: ushbu jumlani so'z bilan almashtiring.
3) Sinonimlarni tanlash.
4) So‘z yasalishi tahlili.
5) O'rganilayotgan so'zlarning kontekstga kiritilishi.
Notanish va notanish so'zlarni o'zlashtirishning kuchi ularning o'quvchilarning o'quv nutq faoliyatida rus tili darslarida ham, adabiyot, tarix va boshqalar darslarida ham takrorlanishi bilan ta'minlanadi.
Lug'at-semantik ishlarni tashkil etishda har xil turdagi lug'atlardan foydalanish kerak.