Inson har doim atrof-muhitni asosan resurslar manbai sifatida ishlatgan, ammo juda uzoq vaqt davomida uning faoliyati biosferaga sezilarli ta'sir ko'rsatmagan

Kirish
Inson har doim atrof-muhitni asosan resurslar manbai sifatida ishlatgan, ammo juda uzoq vaqt davomida uning faoliyati biosferaga sezilarli ta'sir ko'rsatmagan. Faqat o'tgan asrning oxirida iqtisodiy faoliyat ta'siri ostida biosferadagi o'zgarishlar olimlarning e'tiborini tortdi. Ushbu asrning birinchi yarmida bu o'zgarishlar kuchayib bordi va endi insoniyat tsivilizatsiyasiga qor ko'chkisi tushdi. Hayot sharoitlarini yaxshilashga intilib, inson oqibatlari haqida o'ylamasdan doimiy ravishda moddiy ishlab chiqarish sur'atlarini oshiradi. Ushbu yondashuv bilan tabiatdan olingan resurslarning aksariyati tabiatga chiqindilar sifatida qaytadi, ko'pincha zaharli yoki yaroqsiz. Bu biosferaning mavjudligiga ham, insonning mavjudligiga ham tahdid soladi.
Atrof-muhit rejasining juda jiddiy muammolari orasida eng katta tashvish-bu yer havo havzasining antropogen tabiat bilan ifloslanishi. Atmosfera havosi biosferaning asosiy yashash joyi, shu jumladan inson faoliyati. Sanoat, ilmiy-texnik inqilob jarayonida atmosferaga antropogen kelib chiqadigan gazlar va aerozollar chiqindilari ko'paydi. Taxminiy ma'lumotlarga ko'ra, har yili atmosferaga yuz millionlab tonna oltingugurt oksidi, azot oksidi, galogen hosilalari va boshqa birikmalar chiqariladi. Havoning ifloslanishining asosiy manbalari mineral yoqilg'ida ishlaydigan elektr stantsiyalari, qora va rangli metallurgiya, kimyo va neft-kimyo sanoati, aviatsiya va avtomobil transporti.
"Kislota yomg'iri" atamasi meteorologik yog'ingarchilikning barcha turlarini anglatadi — yomg'ir, qor, do'l, tuman, qor bilan yomg'ir — uning pH darajasi yomg'ir suvining o'rtacha pH darajasidan past (yomg'ir suvining o'rtacha pH qiymati 5,6). Inson faoliyati natijasida chiqarilgan oltingugurt dioksidi (SO2) va azot oksidlari (NOx) yer atmosferasida kislotali zarrachalarga aylanadi. Ushbu zarralar atmosfera suvi bilan reaksiyaga kirishadi va uni kislotali eritmalarga aylantiradipH, bu esa yomg'ir suvining pH qiymatini pasaytiradi. "Kislota yomg'iri" atamasi birinchi marta 1872 yilda ingliz tadqiqotchisi Angus Smit tomonidan kiritilgan. Uning e'tiborini Manchesterdagi Viktoriya tutuni jalb qildi. Garchi o'sha paytda olimlar kislotali yomg'irning mavjudligi nazariyasini rad etishgan bo'lsa-da, bugungi kunda hech kim kislotali yomg'ir suvda, o'rmonlarda, ekinlarda va o'simliklarda o'lim sabablaridan biri ekanligiga shubha qilmaydi. Bundan tashqari, kislotali yomg'ir binolar va madaniy yodgorliklarni yo'q qiladi, quvurlarni yo'q qiladi, avtoulovlarni yaroqsiz holga keltiradi, tuproq unumdorligini pasaytiradi va zaharli metallarning er osti suvlari qatlamlariga kirib borishiga olib kelishi mumkin.
Oddiy yomg'ir suvi ham ozgina kislotali eritma hisoblanadi. Buning sababi shundaki, karbonat angidrid (CO 2) kabi tabiiy atmosfera moddalari 2 )yomg'ir suvi bilan reaksiyaga kirishadi. Zaif karbonat angidrid hosil bo'ladi (CO₂ + H₂O -> H₂CO₃). Ideal pHholda, yomg'ir suvining pH qiymati 5,6-5,7 bo'lsa-da, aslida yomg'ir suvining pH qiymati pHma'lum bir hududdagi yomg'ir suvining pH qiymatidan farq qilishi mumkin. Bu, birinchi navbatda, oltingugurt oksidi va azot oksidi kabi ma'lum bir hudud atmosferasidagi gazlar tarkibiga bog'liq.
Kislota yomg'irlari suv va oltingugurt oksidi (SO2) va turli azot oksidlari (NOx) kabi ifloslantiruvchi moddalar o'rtasidagi reaktsiya natijasida yuzagaNOxkeladi. Ushbu moddalar atmosferaga yo'llarda, po'lat fabrikalarida va elektr stantsiyalarida, ko'mir va yog'ochni yoqish paytida chiqariladi. Atmosfera suvi bilan reaksiyaga kirishib, ular kislotali eritmalarga — oltingugurt, sulfat kislota, azot va azotga aylanadi. Keyin, qor yoki yomg'ir bilan birga, ular erga tushadi.
Kislota yomg'irining ta'sirini AQSh, Germaniya, Chexiya, Slovakiya, Gollandiya, Shveytsariya, Avstraliya, sobiq Yugoslaviya respublikalari va dunyoning boshqa ko'plab mamlakatlarida kuzatish mumkin.
Kislota yomg'irlari suv havzalariga — ko'llar, daryolar, koylar, suv havzalariga salbiy ta'sir qiladi va ularning kislotaliligini shunchalik oshiradiki, ular o'simlik va hayvonot dunyosini o'ldiradi. Suv o'simliklari pH qiymati pH7 dan 9,2 gacha bo'lgan suvda eng yaxshi o'sadi. PH qiymatlari oshishi pHbilan (pH qiymatlari 7 ballning chap tomonida olib tashlanadi), suv o'simliklari o'lishni boshlaydi, boshqa hayvonlarni ovqatdan mahrum qiladi. Chuchuk suv qisqichbaqalari pH 6 da nobud bo'ladi. Kislotalik darajasi pH 5,5 ga ko'tarilganda, organik moddalarni parchalaydigan va qoldiradigan tuproq bakteriyalari nobud bo'ladi va organik chiqindilar pastki qismida to'plana boshlaydi. Keyin plankton, hovuzning oziq-ovqat zanjirining asosini tashkil etuvchi mayda hayvon o'ladi va bakteriyalar tomonidan organik moddalar parchalanishi natijasida hosil bo'lgan moddalar bilan oziqlanadi. Kislotalik pH 4,5 ga yetganda, barcha baliqlar, ko'pchilik qurbaqalar va hasharotlar nobud bo'ladi.
Kislotali yomg'ir nafaqat suv florasi va faunasiga zarar etkazadi. Shuningdek, u quruqlikdagi o'simliklarni yo'q qiladi. Olimlarning fikriga ko'ra, mexanizm hali to'liq tushunilmagan bo'lsa-da, "ifloslantiruvchi moddalarning murakkab aralashmasi, shu jumladan kislotali yomg'ir, ozon va og'ir metallar...". ... o'rmonlarni yo'q qilish uchun birlashing.